Pan Cogito?
Niektórzy krytycy skłonni byli uznać za everymana również Pana Cogito– bohatera kilku bardzo znanych tomów poetyckich Zbigniewa Herberta. Pan Cogito nie ma konwencjonalnego imienia ani nazwiska, nie znamy jego życiorysu, jego kartezjańskie imię oznaczające słowo „myślę” sugeruje uniwersalność postaci. Jednak zaplecze intelektualne tego bohatera i jego bezkompromisowa „postawa wyprostowana” przemawiają raczej za tym, by nie nazywać go człowiekiem-każdym. Zmagający się z problemami dobra i zła...
Pani z lepszego świata
Zdarza się też, że nauczycielka przedstawiana jest jako osoba z innego świata. Tak zostaje opisana przez Antoniego Liberę tytułowa postać powieści Madame , nauczycielka elegancka, symbolizująca niedostępny zachodni świat, fascynująca swych uczniów jako kobieta. W groteskowej powieści Edwarda Redlińskiego Konopielka odnajdujemy z kolei przysłaną z miasta do zapadłej wsi Taplary „uczycielkę”. Burzy ona poukładany świat „taplarskich”, pokazuje im, że można żyć inaczej: pisząc, czytając, nie...
Panie Dulskie
Skąpstwo polskich mieszczek reprezentuje pani Aniela Dulska – tytułowa bohaterka sztuki Gabrieli Zapolskiej. Bogata właścicielka kamienicy oszczędza nawet na tak drobnych wydatkach, jak kupno gazety (można przecież pożyczyć od innych) czy bilet tramwajowy dla córki (można przecież oszukać konduktora, że to małe dziecko, które nie musi płacić). Nie wydaje też na nowe stroje, z oszczędności i niedbalstwa chodzi po domu zaniedbana, w brudnym szlafroku. Krewnej Juliasiewiczowej zarzuca, że żyje...
Pań Dulskich sposoby na mężów
Przesadna oszczędność doprowadza też panią Dulską do wydzielania mężowi pieniędzy i cygar. „Nie ma co mówić, byt zabezpieczony – to podstawa życia. A co do męża, można go urobić, pensję zabierać, gdy zafasuje. Co dzień dwie szóstki na kawę do łapy, a cygara samej kupować i suszyć na piecu, inaczej taki pan może cię zrujnować”– twierdzi tytułowa bohaterka sztuki Zapolskiej. Pani Aniela wychowuje sobie męża na pantoflarza, by mieć go pod kontrolą, nawet zalecane mu przez lekarza spacery na...
Patron krwawych wojen
Bóg z Trylogii Sienkiewicza to istota, która pozwala na przelewanie krwi w imię wiary. Andrzej Kmicic z radością zabija wrogów bez wyrzutów sumienia, a nawet z poczuciem dobrze spełnionego obowiązku – są oni bowiem nie tylko nieprzyjaciółmi Polski, ale i religii katolickiej. Bohater Potopu sądzi, że za te krwawe mordy czeka go jeszcze nagroda w niebie. Również oprawcy Azji Tuhaj-bejowicza – zdrajcy Rzeczypospolitej i być może wyznawcy islamu (udawał chrześcijanina) – z okrucieństwem...
Piekło
To moja droga z piekła do piekła W dół na złamanie karku gnam! Nikt mnie nie trzyma, nikt nie prześwietla Nie zrywa mostów, nie stawia bram! Po grani! Po grani! Nad przepaścią bez łańcuchów, bez wahania! Tu na trzeźwo diabli wezmą Zdradzi mnie rozsądek – drań W wilczy dół wspomnienia zmienią Ostrą grań! (...) To moja droga z piekła do piekła W przepaść na łeb, na szyję skok! Boskiej Komedii nowy przekład I w pierwszy krąg mój pierwszy krok! (Jacek Kaczmarski, Epitafium dla Włodzimierza...
Piekło codzienności
O tym, iż nasza codzienność może przypominać piekło, wspomina też w jednym ze swoich wierszy Andrzej Bursa: Na dnie piekła Ludzie gotują kiszą kapustę I płodzą dzieci Mówią: piekielnie się zmęczyłem Lub: piekielny dzień miałem wczoraj Mówią: muszę wyrwać się z tego piekła I obmyślają ucieczkę na inny odcinek (Andrzej Bursa, Dno piekła ) Piekło jest oswojone przez język potoczny – mówimy o piekielnym zmęczeniu i piekielnym dniu – zauważa z ironią poeta. Gra na naszych skojarzeniach....
Piekło lagrów i łagrów
Również świat lagrów i łagrów ukazany jest w prozie Szałamowa, Lipskiego, Sołżenicyna, Herlinga-Grudzińskiego czy Borowskiego jako piekło na ziemi. W tym świecie pali się ludzkie zwłoki, karze najwymyślniejszymi torturami. Kaci hitlerowscy czy stalinowscy przypominają okrucieństwem i fantazją w wymyślaniu tortur diabły ze średniowiecznych malowideł. W świecie lagrów i łagrów zanikły wszelkie wartości, panuje kryzys człowieczeństwa. Codziennie w okrutny sposób morduje się lub zamęcza ludzi...
Piekło miast molochów i fabryk
Wizję piekła przypominają też obrazy kopalń czy fabryk ukazanych w Ludziach bezdomnych Stefana Żeromskiego (Zagłębie Dąbrowskie) czy w Ziemi obiecanej Władysława Stanisława Reymonta (Łódź). Pannie Izabeli – arystokratce z Lalki Bolesława Prusa, pracownicy fabryk, hutnicy, silni ludzie z ludu przypominali właśnie istoty piekielne, zdolne do nadludzkiego wysiłku i krzywdzenia tak kruchych istot jak ona...
Piekło obozów koncentracyjnych
Piekło obozów koncentracyjnych pokazuje przede wszystkim proza lagrowa Tadeusza Borowskiego – opowiadania, których bohaterem-narratorem jest Tadek, często niewłaściwie utożsamiany z postacią pisarza. Ów konformista, uprzywilejowany w obozie, bo ma dość niski numer (czyli trafił do obozu stosunkowo wcześnie), obserwuje lagrową rzeczywistość i próbuje się do niej przystosować, odnaleźć w niej... Borowski uparcie podkreśla, że Niemcy stworzyli nową cywilizację, w której zanika podział na kata i...
Piekło rewolucji
Nie brakuje też w literaturze obrazów piekła na ziemi. Jednym z nich jest piekło rewolucji ukazane w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego. Obóz rewolucjonistów przypomina właśnie piekło... Obraz rewolucji stylizowany jest na rewolucję francuską, znaną poecie z różnych przekazów... Rewolucjoniści dokonują krwawych obrzędów, uczestniczą w orgiach i groźnych parareligijnych, szatańskich obrzędach – na ogół są wrogami religii lub stwarzają religię nową... Już sam tytuł Nie-Boska komedia...
Piekło ze średniowiecznych wizji i obrazów
W średniowiecznych, ale też i późniejszych wizjach malarskich straszono piekłem i sądem ostatecznym. Przerażające wizje znamy zwłaszcza z obrazów Hieronima Boscha czy dzieł Hansa Memlinga ( Sąd ostateczny ). Takie straszne piekło, zwiedzane przez poetę, przedstawił też Dante w swym genialnym późnośredniowiecznym (lub wczesnorenesansowym) dziele Boska komedia . W tradycji literackiej i malarskiej utrwaliły się tzw. kolejne kręgi piekła, opisane przez Dantego (w zależności od ciężaru win...
Pieniądz
Korowiow natychmiast wyrwał z kieszeni notes i zamaszyście wypisał prezesowi kartkę na dwa bilety w pierwszym rzędzie. Tę karteczkę tłumacz lewą ręką zwinnie wręczył prezesowi, a prawą włożył w drugą dłoń prezesa grubą szeleszczącą paczkę. Bosy rzucił na nią okiem, zapłonił się po uszy i zaczął odpychać paczkę od siebie. – Nie uchodzi – wymamrotał. – Nie chcę o tym nawet słyszeć – szepnął wprost w prezesowe ucho Korowiow. – U nas nie uchodzi, a u cudzoziemców wręcz przeciwnie. Pan go...
- Pieniądz, który daje pozycję i siłę
- Ogromny zarobek, który umożliwia awans
- Łatwe pieniądze – łapówki
- Godne pogardy sposoby zarabiania pieniędzy – lichwa, dochody z nierządu i... uczciwa praca
- Bankructwo – brak pieniędzy uniemożliwiający dalszą egzystencję
- Wysadzenie z siodła – swoista odmiana bankructwa i deklasacja
- Złoto, które odbiera radość życia i zasady
- Pieniądze – źródłem nieszczęść utracjuszy, hazardzistów, żon modnych
Pieniądz, który daje pozycję i siłę
Niektórym pieniądz daje siłę, władzę nad innymi, potęgę w środowisku. Ogromne połacie ziemi, znajdujące się w rękach magnatów, pałace, gromady służby, a nawet całe oddziały wojska decydują np. o potędze Radziwiłłów opisanych w Potopie Henryka Sienkiewicza. Ambicją królewiąt jest nawet sięgnięcie po koronę; niejednokrotnie wysługują się też oni obcym dworom i władcom, licząc na prywatne korzyści. Pieniądz daje też potęgę w mieszczańskim środowisku. Tak jest w przypadku łódzkich i...
Pieniądze – źródłem nieszczęść utracjuszy, hazardzistów, żon modnych
Uzależnienie od wydawania pieniędzy to poważny nałóg, który prowadzi od bogactwa do biedy barona Krzeszowskiego z powieści Lalka Bolesława Prusa. Gdyby nie żona, baron kochający się w wyścigach konnych, hulankach i ekstrawaganckich zakupach, utrzymujący również kobiety, nie miałby prawdopodobnie gdzie mieszkać i za co żyć. Powraca bowiem po wyprowadzce z domu do żony bez żadnych bagaży, kompletnie zrujnowany. Naturę utracjusza mają także inni bohaterowie: syn Barbary i Bogumiła...
Pierwsze dziewczęce fascynacje i lesbijskie sceny inicjacji
O rodzących się pierwszych przyjaźniach i miłościach wśród uczennic opowiadają fragmenty pierwszego tomu Nocy i dni Marii Dąbrowskiej. Agnisia Niechcicówna, córka Barbary, tak bardzo fascynuje się swą nauczycielką i przyjaciółkami, że można chyba nazwać ten stan zakochaniem. Zmieni się to z czasem – Agnisia porzuci dziewczęce westchnienia kierowane ku kobietom i dziewczętom i zacznie interesować się chłopcami, w dalszej części powieści przeczytamy o narzeczonym Agnieszki. O lesbijskiej...
Piękna Rosjanka
Życzliwe portrety Rosjan odnajdziemy także w innych powieściach Tadeusza Konwickiego. Wprawdzie dar Stalina – Pałac Kultury i Nauki, stały element tych utworów, nie budzi sympatii większości bohaterów, podobnie jak nie podoba im się pomysł uczynienia z Polski – Polszy, jednej z republik radzieckich ( Mała apokalipsa ), jednakże sami Rosjanie, przypadkowi przyjezdni, ukazani są jako naród bliski, pokrewny Polakom,bo tak samo kochający wódkę, kobiety i szczerość. Jedną z jaśniejszych postaci...
Pijana Rosja w krzywym zwierciadle
W Rewizorze Mikołaja Gogola horodniczy i jego rodzina oraz zależni urzędnicy upijają rzekomego rewizora. W stanie alkoholowego upojenia snuć będą wielkie plany co do swej przyszłości i kariery. Tylko że... plany te legną w gruzach, bo rewizor okaże się oszustem. Wiecznie pijana carska Rosja, w której wszystko można przy wódce załatwić, pojawia się nie tylko w komedii Gogola; niewiele zmieni się pod tym względem Rosja radziecka – np. bohaterowie Bożej podszewki Teresy...
Pijaństwo
– Jakież tu porządki? – spytał uradowany Kmicic. – i piwniczka jako się patrzy – zapiszczał Rekuć – ankary smoliste i gąsiory spleśniałe jakby chorągwie w ordynku stoją. – To chwała Bogu! Siadajmy do stołu! – Do stołu! Do stołu! Ale zaledwie siedli i ponalewali kielichy, gdy Ranicki znów zerwał się. – Zdrowie podkomorzego Billewicza! – Głupi! – odparł Kmicic. – Jakże to? Nieboszczyka zdrowie pijesz? – Głupi! – powtórzyli inni. – Zdrowie gospodarskie! – Wasze zdrowie!... (Henryk...
Piłat
I oto wszystko się już skończyło – życzliwie spoglądając na Piłata, mówił aresztowany – i niezmiernie się z tego cieszę. Radziłbym ci, hegemonie, abyś na czas jakiś opuścił pałac i odbył małą przechadzkę po okolicy, chociażby po ogrodach na stoku eleońskiej góry. Burza nadciągnie... – więzień odwrócił się i popatrzył zmrużonymi oczyma na słońce – później, pod wieczór. Przechadzka dobrze ci zrobi, a ja chętnie ci będę towarzyszył. Przyszło mi do głowy kilka nowych myśli, które, jak sądzę,...
Piłat w innych utworach
Postać Piłata pojawia się także w innych utworach. Według tradycji chrześcijańskiej Piłat nie mógł pogodzić się z wydanym wyrokiem i być może popełnił samobójstwo. W utworze Anatola France’a Procurator Judei mamy jednak do czynienia z reinterpretacją tej legendy. Pytany po latach o dawnego skazańca, Piłat nie może przypomnieć sobie Jezusa Chrystusa... Do motywu tego nawiązał rosyjski pisarz Warłam Szałamow, autor wstrząsających Opowiadań kołymskich . W opowiadaniu Procurator Judei...
Pobożność Milczka i Dulskiej
Nie budzą też zaufania kierowane co chwilę do Boga wezwania Rejenta Milczka– bohatera Zemsty Aleksandra Fredry. Ten surowy sknera aranżuje korzystne finansowo małżeństwo syna i okazuje się bezwzględny w czasie konfliktu z sąsiadem Cześnikiem. Jest wyrachowany i niewątpliwie najwyższą wartość stanowią dla niego pieniądze oraz szlachecki honor. Postępuje często wbrew zasadom chrześcijańskim, powtarzając przy tym „niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba”. Tym...
Podjęcie decyzji równej samobójstwu
Literatura przedstawia też szereg bohaterów, którzy samobójcami sensu stricte nie są, ale niejako sami na siebie wydają wyrok śmierci. Wolą żyć, ale tak organizują swe życie, jak gdyby świadomie z tego daru zrezygnowali, igrają ze śmiercią, dopuszczają jej wybór, jeśli tego wymagać będą okoliczności. Np. tytułowy bohater średniowiecznej Pieśni o Rolandzie niejako wydaje wyrok na siebie i swoich współtowarzyszy, rezygnując z wezwania pomocy i stając do walki przeciw nierównym siłom wroga....
Podróż
Jeśli wybierasz się w podróż niech będzie to podróż długa wędrowanie pozornie bez celu błądzenie po omacku żebyś nie tylko oczami ale także dotykiem poznał szorstkość ziemi i abyś całą skórą zmierzył się ze światem Zaprzyjaźnij się z Grekiem z Efezu Żydem z Aleksandrii poprowadzą ciebie przez uśpione bazary (Zbigniew Herbert, Podróż ) Wiem, że muszę wypatrzyć w nicość śniącą się drogę. Odchodzimy gdzieś co chwila i co chwila brak nam lic... (Bolesław Leśmian, W nicość śniąca...
- Wędrówki marzeń, wędrówki w świat zmysłów
- Podróż – ucieczka
- Podróże romantyków – tęsknota i... odnajdywanie śladów własnego kraju w obcych stronach
- Podróże – snobizm i wyznacznik pozycji społecznej
- Podróże – wygnanie, wieczna tułaczka
- Podróże Pana Cogito
- Podróż... do krainy łagodności
- Podróż w zaświaty
- Podróż metaforą życia człowieka
- Podróż inicjacyjna, wtajemniczenie
Podróż – ucieczka
Podróż bywa też... ucieczką. Przed życiem, przed miłością, przed rozpaczą. W podróż na Zachód zostaje wysłany przez matkę Józef Odrowąż (Wierna rzeka Stefana Żeromskiego), zakochany w Salomei Brynickiej. Czas i odległość mają uwolnić go od tej nieodpowiedniej, zdaniem matki, miłości. Stanisław Wokulski, bohater Lalki , być może ucieka po zawodzie miłosnym do Paryża, by kontynuować badania w laboratorium Geista. Według innej wersji popełnia samobójstwo.
Podróż inicjacyjna, wtajemniczenie
Wiedzę o świecie uzyskują wiele podróżujący Kubuś Fatalista i jego Pan – bohaterowie powiastki filozoficznej Diderota,w czasie podróży toczący interesujące rozmowy o życiu. Podobnie kształcąca jest podróż Kandyda, tytułowego bohatera powiastki filozoficznej Woltera. Po burzliwych przygodach nabywa on mały folwarczek i dochodzi do wniosku, że najlepsze jest „uprawianie własnego ogródka”. Podróż o walorach edukacyjnych odbywa także bohater pierwszej polskiej powieści oświeceniowej Mikołaja...
Podróż metaforą życia człowieka
W wierszach Edwarda Stachury pojawia się motyw życia jako wędrówki. Nie jest to oryginalna kreacja, motyw ten występuje także w innych tekstach: przesuwające się za oknami pejzaże czy schodzone mile bywają symbolem kolejno zdobywanych doświadczeń, znakiem mijającego czasu.
Podróż w zaświaty
J edną z najtrudniejszych symbolicznych podróży, jakie odbywają bohaterowie,są podróże w zaświaty. Wybrał się do Hadesu tracki śpiewak Orfeusz w poszukiwaniu ukochanej żony Eurydyki i tak wzruszył swą grą władców podziemi i psa Cerbera, że... zwrócono mu ukochaną. Jednakże stan ten nie trwał długo, bowiem Orfeusz nie dotrzymał obietnicy, obejrzał się, wbrew zakazom bogów, za Eurydyką i utracił ją na zawsze. Kolejną podróż w zaświaty, ukształtowane już według chrześcijańskich wyobrażeń,...
Podróż... do krainy łagodności
Ucieczką od świata cywilizacji, miasta, zgiełku i codziennych problemów, jest w twórczości wielu współczesnych poetów wędrówka. Zwłaszcza Edward Stachura, którego zapewne można utożsamiać z podmiotem lirycznym większości jego wierszy, kreował się w swej poezji na banitę, w czasie swej wędrówki spotykającego bliźnich i zachwycającego się przyrodą jak św. Franciszek. Te „wędrowne” wiersze Steda (Stachury) spopularyzował zwłaszcza zespół Stare Dobre Małżeństwo. Podróż do łemkowskich i...
Podróże – snobizm i wyznacznik pozycji społecznej
Wyjazdy zagraniczne czy nawet krajowe wyjazdy do modnych uzdrowisk bywają wyznacznikiem pozycji społecznej. Łęccy z Lalki Bolesława Prusa obowiązkowo jeżdżą do Paryża. Kuzyn panny Łęckiej, Starski, ciągle bawi gdzieś poza Polską, nawet kaleczy ojczysty język. Do modnego uzdrowiska wyjeżdża też przed ślubem Tonia, bohaterka Buddenbrooków Tomasza Manna.
Podróże – wygnanie, wieczna tułaczka
Podróże emigrantów traktować możemy jako wygnanie, tułaczkę. Życie tułacze jest nie tylko tematem literatury romantycznej, także współczesnej: w wierszu Adama Zagajewskiego Jechać do Lwowa odnajdziemy uniwersalne rozważania o losie wygnańców. Poeta, którego rodzice pochodzą z utraconego Lwowa, pyta, czy każde miasto musi być Jerozolimą...
Podróże Pana Cogito
Odrębną kategorię stanowią podróże opisane przez Adama Zagajewskiego czy Zbigniewa Herberta. Te pielgrzymki do świata kultury, związane z poznawaniem zabytków, wnoszą do poezji tych twórców czy do esejów (Herbert) poczucie łączności ze światem kultury śródziemnomorskiej. Mijane miasta, opisane w wierszach Zagajewskiego, kuszą obcością lub mieszanką swojskości i obcości. Problemy napotykane w nich przez podróżnika nie są tak do końca jego problemami. Pozwala mu to zyskać wolność i dystans do...
Podróże romantyków – tęsknota i... odnajdywanie śladów własnego kraju w obcych stronach
Podróże są specjalnością romantyków. Niekiedy odbywają je przymusowo, jako emigranci, czasem zesłańcy. Np. Adam Mickiewicz za działalność konspiracyjną został skazany na wyjazd do guberni w głąb Rosji – do Petersburga, a potem Odessy. Z Odessy wieszcz odbył podróż na Krym i tam powstał słynny cykl Sonetów krymskich – między innymi Stepy Akermańskie , w których step zostaje porównany do oceanu: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi, Śród fali...
Podstępne zaloty
Prócz zalotów osoby nastawionej na stały związek lub chwilowy romans,odróżnić należy zaloty podstępne. Świtezianka z ballady Mickiewicza, choć pod postacią pięknej dziewczyny uwodzi młodego myśliwego, zastawia t eż na niego pułapkę: uwodzi go także pod inną postacią, zachęcając do pląsania w głębinach. Gdy młodzieniec ulega wdziękom nieznajomej panny z wód, nie wiedząc, że to odmieniona postać jego ukochanej, zostaje ukarany śmiercią... Podobnie wyglądają zaloty syren opisane w Odysei...
Podziw dla odwagi naukowców poprzednich epok
W literaturze współczesnej odnajdziemy też hołdy dla naukowców poprzednich epok. W poezji współczesnej znajdziemy wiele wierszy poświęconych mitologicznym eksperymentatorom Dedalowi i Ikarowi (np. Ernest Bryll O Ikarach głoszą , Stanisław Grochowiak Ikar, Zbigniew Herbert Dedal i Ikar ). Z kolei Stanisław Grochowiak w wierszu Lekcja anatomii doktora Tulpa , nawiązującym do obrazu Rembrandta, uczyni eksperymenty odważnego naukowca (przeprowadzającego pierwsze sekcje zwłok) punktem wyjścia...
Poeta – niezwykły kreator, arcymistrz
Literatura romantyzmu przypisywała poecie boskość, kreacyjność, niemal zrównywała twórcę z Bogiem. Ten motyw spotykamy w Improwizacji w Dziadów cz. III oraz w wierszu Arcymistrz Adama Mickiewicza, w którym Bóg ukazany został jako najdoskonalszy artysta. Motyw poety geniusza pojawia się też w twórczości symbolistów francuskich czy poetów młodopolskich.
Poeta – przywódca narodu
Inny dylemat poetów dotyczył roli społecznej twórcy. Wielokrotnie pytano,czy poezja ma dotyczyć tematyki narodowej, czy nie, czy ma się angażować w sprawy społeczne, czy pozostać na nie obojętną. Wedle tradycji tyrtejskiej (nazwa pochodzi od greckiego poety Tyrteusza, który zagrzewał Greków do walki i... prowadził ich do zwycięstw) poeta ma zagrzewać do walki. Taką rolę odgrywa Gustaw-Konrad w III części Dziadów , pragnący stanąć na czele narodu i doprowadzić go do wolności. Podobnie...
Poeta – świadek zbrodni, poezja – „narodowych pamiątek kościół”
Inną rolę przypisze poecie opozycja w systemie totalitarnym.To rola świadka zbrodni. W pewnym sensie jest to nawiązanie do tradycji romantycznej, która nakazywała poetom utrwalać pamięć o bohaterach narodowych. W dobie totalitaryzmu jest to o tyle trudne, że wielu mordów dokonuje się w ukryciu... W Konradzie Wallenrodzie poeta Halban przypomina Walterowi Alfowi o jego prawdziwej tożsamości i obowiązku walki. A oto, jak zostaje określona rola poezji: Płomień rozgryzie malowane dzieje,...
Poeta – zwykły człowiek
Tej koncepcji przeciwstawiają się poglądy poetów współczesnych. Poezja współczesna chętnie eksponuje motyw poety jako zwyczajnego, szarego człowieka, niepotrzebnie otaczanego aurą niezwykłości. „Wszystko jest poezją, każdy jest poetą” – pisał Edward Stachura, hołdujący idei tzw. życiopisania. W wierszu Kto jest poetą Tadeusz Różewicz sugerował: „poetą jest ten który pisze wiersze/i ten który wierszy nie pisze”. Taki zwyczajny człowiek– poeta – zmaga się niekiedy z bardzo osobistymi, a...
Poeta godzien sławy rywalizujący z innymi o laur
W poezji starożytnej, zwłaszcza u Horacego, poeta jest rzemieślnikiem dążącym do doskonałości, do końca pracującym nad swoim dziełem. Ma on świadomość swej wielkości: Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu, strzelający nad ogrom królewskich piramid, nie naruszą go deszcze gryzące, nie zburzy oszalały Akwilon, oszczędzi go nawet łańcuch lat niezliczonych i mijanie wieków. (Horacy, Exegi monumentum aere perennius ; tłum. Adam Ważyk) On też sformułował w tym samym wierszu pamiętne...
Poeta, poezja
z tęsknoty pisze się wiersze z bolesnej drążącej śpiewny owoc ciała patrząc na samotne palce mogę wysnuć pięć poematów (Halina Poświatowska, z tęsknoty pisze się wiersze... ) Tak pisać aby nędzarz Myślał że pieniądze A ci co umierają: Że to urodziny (Ewa Lipska, Przesłanie ) Poecie i poezji przez wieki przypisywano różne funkcje. Niekiedy poeta był świadkiem swego czasu, stał na czele narodu, innym razem zaś pisał w zaciszu swojego pokoju liryczne wiersze. Postulowano...
- Poeta – przywódca narodu
- Poeta – świadek zbrodni, poezja – „narodowych pamiątek kościół”
- Poeta – zwykły człowiek
- Źródła poezji
- Wbrew tradycji czy nie?
- Poeta godzien sławy rywalizujący z innymi o laur
- Pytanie o konwencję
- „Zemsta ręki śmiertelnej”
- Sztuka dla sztuki
- Poeta – niezwykły kreator, arcymistrz
Poetka miłości i... śmierci
W poezji polskiej przemijanie rejestruje z przerażeniem poetka miłości i śmierci, ciężko chora, ale próbująca żyć pełnią Halina Poświatowska. Jej Koniugacja sprowadza się do: „ja minę – ty miniesz – mijamy”. Streszczenie życia i twórczości w jej wykonaniu wygląda tak: kto potrafi pomiędzy miłość i śmierć wpleść anegdotę o istnieniu (Halina Poświatowska, kto potrafi... ) Poetą rejestrującym przemijanie jest też Stanisław Grochowiak, w swych wierszach nieustannie kojarzący miłość i...
Pogańscy władcy
Nie tylko Neron został ukazany jako władca odrażający, niesprawiedliwy i tchórzliwy. Także inni pogańscy władcy w utworach literackich ukazywani są podobnie. W Pieśni o Rolandzie Marsyl – król pogan rządzący w Saragossie – wydaje się słaby, podstępny, zły, skłonny do przekupstwa. Autor nie kryje pogardy, pisząc o nim. Bez sympatii charakteryzuje też Sienkiewicz Tuhaj-beja czy wspomina o Karolu Gustawie (protestancie). W parze z niechęcią do obcych władców idzie często niechęć do ich...
Pogardzana profesja
Już Biblia opisuje potępianą przez społeczeństwo ladacznicę, nad którą ulitował się Jezus, przebaczając jej grzechy; motyw kobiety upadłej pogardzanej przez otoczenie wielokrotnie zresztą pojawia się w literaturze, stanowiąc jeden z wątków głównych lub dając okazję do charakterystyki bohaterów – postaci literackich, jak ma to miejsce np. w przypadku pani Dulskiej, tytułowej bohaterki sztuki Gabrieli Zapolskiej, zakłamanej mieszczki, która tak brzydzi się zawodem prostytutki, że nie mogłaby...
Pogrzeb
Czemu, Cieniu, odjeżdżasz, ręce złamawszy na pancerz, Przy pochodniach, co skrami grają około twych kolan? – Miecz wawrzynem zielony i gromnic płakaniem dziś polan, Rwie się sokół i koń twój podrywa stopę jak tancerz. – Wieją, wieją proporce i zawiewają na siebie, Jak namioty ruchome wojsk koczujących po niebie. Trąby długie we łkaniu aż się zanoszą, i znaki Pokłaniają się z góry opuszczonymi skrzydłami, Jak włóczniami przebite smoki, jaszczury i ptaki... Jako wiele pomysłów, któreś...
Pogrzeb dziecka
Szczególne uczucia budzi pogrzeb dziecka – niewinnego, przedwcześnie zgasłego, które – jak się zwykło mówić – miało całe życie przed sobą. O konieczności pochowania swej małej córeczki tak pisze Jan Kochanowski: Nie do takiej łożnice, moja dziewko droga, Miała cię mać uboga Doprowadzić! Nie takąć dać obiecowała Wyprawę, jakąć dała! Giezłeczkoć tylko dała a lichą tkaneczkę; Ojciec ziemie bryłeczkę W głowki włożył. – Niestetyż i posag, i ona W jednej skrzynce zamkniona! (Jan Kochanowski,...
Pogrzeb pretekstem do rozważań o naturalizmie śmierci
Pochówek bywa często pretekstem do rozważań o grozie i naturalizmie śmierci. Trupy wyglądają okropnie, a przez woń kwiatów przebija się trupi zapach, do którego garną się muchy. Na ten naturalistyczny aspekt śmierci zwraca uwagę zarówno Tomasz Mann w swej wybitnej powieści Buddenbrookowie , jak i np. Maria Dąbrowska w swojej sadze Noce i dnie . Barbara Niechcicowa zwraca uwagę Bogumiłowi, że jest pozbawiony wrażliwości, gdyż pozwolił asystować dzieciom przy ubieraniu babci do trumny....
Pogrzeb wyrazem poczucia wspólnoty
Niekiedy pogrzeb jest jednak wyrazem i symbolem poczucia wspólnoty,nie indywidualizmu. Na pogrzebie Popiołka z filmu Dom Jana Łomickiego widać, że mieszkańców kamienicy przy ul. Złotej coś (ktoś) wyraźnie łączy– są jak jedna wielka rodzina. „My sieroty” – mówią o sobie po śmierci gospodarza domu. Pogrzeb Franki staje się pretekstem do spotkania dziewcząt z Nowolipek– łączy je wspólne dzieciństwo, wspólna przeszłość i... pamięć o wspólnych przeżyciach i przyjaciółce. Pogrzeby łączą...
Pogrzeby bohaterów
Specyficzny wydźwięk mają pogrzeby bohaterów. Spalenie zwłok Grażyny– tytułowej bohaterki utworu Adama Mickiewicza, na stosie, tak jak wojownika, jest hołdem złożonym odważnej kobiecie, która wystąpiła w roli męża i zginęła jako dowódca wojsk w walce przeciw Krzyżakom. Jej mąż Litawor oddaje jej cześć, niczym dawne żony, rzucając się na pogrzebowy stos. Role zostały odwrócone – żona wystąpiła w roli męża, mąż w roli żony. W wierszu Cypriana Kamila Norwida Bema pamięci żałobny rapsod pochówek...
Polonez – symbol odchodzącego świata
Bywa też taniec symbolem odchodzącego świata. Tak jest w Panu Tadeuszu podczas zaręczyn Tadeusza i Zosi – Podkomorzy to „ostatni, co tak poloneza wodzi”. Odchodzi w niepamięć polonez tańczony z figurami pamiętanymi jeszcze przez szlachcica Podkomorzego, w tradycyjnych szlacheckich strojach. Nie bez znaczenia jest też to, że jest to polski taniec w znajdującej się pod zaborami Polsce (czy raczej na Litwie). W Popiele i diamencie Jerzego Andrzejewskiego (sfilmowanym przez Andrzeja...