Echa dekadentyzmu
Wiele wspólnego z postawą dekadencką mają bohaterowie utworów Witkacego. Znudzeni życiem, złaknieni ekstremalnych stanów i przeżyć (ekstazy doznawanej pod wpływem przeżyć erotycznych, niebezpiecznych wypraw i... narkotyków) niejednokrotnie nie odnajdują sensu istnienia i decydują się na samobójstwo. Poczucie schyłku epoki ujawnia się w katastroficznych utworach Witkacego, mowa w nich o zagrożeniu rewolucją – taka rewolucja niewątpliwie byłaby, zdaniem Witkacego, końcem epoki, końcem...
Echa epikureizmu w poezji późniejszych wieków
Echa myśli wybitnego filozofa starożytności Epikura znajdziemy nie tylko w utworach antycznych. Poglądy Epikura twórczo podziałały na wyobraźnię wielu znakomitych poetów-myślicieli, np. Horacy nazywał siebie ironicznie (używając terminologii stoików) wieprzkiem z trzody Epikura. Idee epikureizmu połączył z filozofią stoicką oraz, co ciekawe, ideologią chrześcijańską, największy polski poeta doby renesansu – Jan Kochanowski. Echa tego prądu odnajdujemy w pieśniach, w których autor postuluje...
Echa epikureizmu w prozie
Echa epikureizmu można też odnaleźć w wielokrotnie filmowanej powieści Henryka Sienkiewicza Quo vadis , w najbardziej przekonującej kreacji Petroniusza. Ta najpełniej nakreślona, sugestywna postać od początku budziła sympatię widzów i czytelników (polscy widzowie pytali nawet w listach do TVP, czy Petroniusz nie był przypadkiem chrześcijaninem...). Pozytywna piękna postać Rzymianina ma wyraźne rysy epikurejskie. Petroniusz, jak epikurejczycy, ceni zmysłowe przyjemności: otacza się pięknem...
Echa konfliktów społecznych
Znajdziemy w Weselu również echa konfliktów społecznych, takich jak rabacja galicyjska, podczas której chłopi, za akceptacją władz austriackich, atakowali dwory, wyrzynali panów. W dramacie pojawia się krwawe widmo przywódcy rabacji Jakuba Szeli, by przypomnieć niechlubne karty z dziejów chłopstwa. Echa konfliktów społecznych pobrzmiewają też w Komornikach Władysława Orkana czy utworach Stefana Żeromskiego ( O żołnierzu tułaczu , Popioły – motyw zmuszania do pańszczyzny uważających...
Echa polskich rewolucji
W literaturze polskiej odnajdziemy też echa lokalnych przewrotów, które miały miejsce na ziemiach polskich. Za chłopską rewolucję można uznać tzw. rabację galicyjską z 1846 roku, kiedy to mieszkańcy wsi pod wodzą Jakuba Szeli zbuntowali się przeciw swym panom. Akcji patronował, a przynajmniej nie przeszkadzał, jeden z zaborców – Austria. Gdy jednak rewolta objęła niemal całą Galicję, płonęły dwory, ścinano w okrutny sposób głowy dziedziców, władze uwięziły Szelę... Echa tych wydarzeń...
Echa stoicyzmu w poezji Herberta
N ieoczekiwanie żywy oddźwięk poglądy stoików mają we współczesnej, wciąż bardzo popularnej poezji Zbigniewa Herberta. Zaleca ona spokój bez względu na wszystko, pogardę dla cierpienia i niewzruszone zasady moralne: Idź wyprostowany wśród tych co na kolanach Wśród odwróconych plecami i obalonych w proch (...) niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda dla szpiclów katów tchórzy (...) Bądź wierny Idź (Zbigniew Herbert, Przesłanie Pana Cogito ) Przesłanie Pana Cogito jest...
Echa stoicyzmu w poezji Kochanowskiego
Podobne stoicyzm pojmował Jan z Czarnolasu, który w swej poezji pogodził zasady stoickie, epikurejskie, chrześcijańskie (!) i horacjańską zasadę złotego środka, poprzestawania na małym: Lecz na szczęście wszelakie Serce ma być jednakie, Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi, To da, to weźmie, jako się jej widzi. (Jan Kochanowski, Pieśń IX )
Egipscy kapłani i rzymscy niewolnicy
Przedstawieni np. w Faraonie Bolesława Prusa kapłani sprawują władzę nad społeczeństwem. Prowadzą badania, mają większą wiedzę, dzięki temu mogą np. manipulować ludem, przedstawiając susze czy zaćmienia słońca jako kary bogów (mając wiedzę z dziedziny meteorologii, mogą przewidywać takie zjawiska). A więc znów – kto ma wiedzę, ten ma władzę. Nie zawsze jednak: liczni niewolnicy rzymscy,na ogół rodem z Grecji, to artyści i uczeni zwykle mądrzejsi od swych panów, ale całkowicie od nich...
Eksponowanie cierpienia Chrystusa
Od wieków w religijnych pieśniach, widowiskach pasyjnych czy na obrazach pojawia się motyw cierpiącego Jezusa. Niektóre dzieła plastyczne, literackie, teatralne czy ostatnio filmowe z dającą do myślenia naturalistyczną, czy sadystyczną wręcz dokładnością, pokazują szczegóły męki Pańskiej. Już w Lamencie świętokrzyskim ( Posłuchajcie, bracia miła... ) czytamy: Twoja główka krzywo wisa, tęć bych ja podparła; Krew po Tobie płynie, tęć bych ja utarła; Picia wołasz, piciać bych Ci dała, Ale...
Emancypantki, sufrażystki
Z postacią emancypantki tradycyjnie kojarzy się George Sand. Jej utwory raczej zapomniano. Do historii przeszedł portret partnerki Szopena, odważnej kobiety i pisarki, uzewnętrzniającej swą postępowość poprzez męskie stroje i palenie cygar. Te obrazy znajdziemy w licznych filmach (ostatnio Szopen – pragnienie miłości w reż. Jerzego Antczaka). Emancypacja kobiet była ważnym elementem programu pozytywistów– w ich pismach pojawia się często kwestia kobieca, m.in. poruszana jest sprawa...
Emigracja
Dzisiaj na wielkim morzu obłąkany, Sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem, Widziałem lotne w powietrzu bociany Długim szeregiem Żem je znał kiedyś na polskim ugorze, Smutno mi, Boże. (Juliusz Słowacki, Hymn ) Wyjechałem, przeniosłem się tutaj, do Stanów. Mówią – czym jest komunizm – ucz Amerykanów. Powiedz im co wiesz, co na sumieniu masz, A odkupisz grzechy i odzyskasz twarz. A ja przecież nie umiem nawet ująć w słowa Jak wygląda to, com – niszcząc – budował. (Jacek...
Emigracja jako wygnanie
Emigranci epoki romantyzmu: Słowacki, Mickiewicz, Norwid kreowali się na wygnańców tęskniących za ojczyzną i cierpiących z powodu niemożności powrotu. Juliusz Słowacki w swoim słynnym Hymnie , w którym podmiot liryczny zapewne można utożsamiać z autorem, skarżył się: Żem często dumał nad mogiłą ludzi, Żem prawie nie znał rodzinnego domu, Żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi Przy blaskach gromu, Że nie wiem, gdzie się w mogiłę położę, Smutno mi, Boże! (Juliusz Słowacki, Hymn )...
Emigracja zarobkowa
Problem wychodźstwa nie ogranicza się do emigracji politycznej po powstaniu listopadowym. Teksty kultury – od dawnych po współczesne, od wybitnych po popularne – mówią też o emigrantach wybierających wygnańczy los, jak w popularnej piosence Góralu, czy ci nie żal... – „dla chleba, panie, dla chleba”. W literaturze współczesnej taką emigrację zarobkową stanowi opisywana często Polonia amerykańska, pamiętająca o korzeniach, ale porozumiewająca się specyficzną mieszanką potocznej polszczyzny...
Emigracja, konspiracja czy służba reżimowi?
Bardzo istotnych wyborów dokonują artyści powojenni, tłumaczący się potem ze swych wyborów w licznych utworach rozrachunkowych i wywiadach. Herbert, mimo iż pozostaje w kraju, usiłuje w swej poezji pokazać, jak żyć niezależnie i godnie w państwie, które nie jest wolne ( Przesłanie Pana Cogito, Dlaczego klasycy, Powrót prokon sula, Raport z oblężonego miasta ). W wierszu Potęga smaku wyjaśnia zaś, że wybór sztuki niezależnej, a nie konwencji socrealistycznej nie był w istocie trudny, bo...
Epidemia – czas nietolerancji i zbrodni
W ekstremalnej sytuacji wielu bohaterów daje z siebie więcej niż normalnie mogliby dać. Np. Raymond Rambert, dziennikarz, przybysz z Paryża, początkowo marzący o ucieczce z Oranu, ostatecznie przezwycięża egoizm i pozostaje w mieście, by ratować tych, z którymi od niedawna dzieli dramatyczny los. W ludziach uruchamiają się pokłady aktywności, współczucia i poświęcenia, doktor Rieux pociąga za sobą innych. Jednak w niektórych epidemia budzi niskie instynkty, np. zbrodniarz Cottard cieszy...
Epidemia burzy normalny bieg zdarzeń
... odmienia życiorysy ludzi. Tak dzieje się np. w Dżumie Alberta Camusa, której bohaterowie nagle zostają odcięci od świata i postawieni wobec nowych wyzwań. Ulega przewartościowaniu ich dotychczasowy sposób myślenia: od tej pory najistotniejsze jest odnalezienie się w świecie zaatakowanym przez chorobę. Normalny porządek zostaje też zaburzony podczas epidemii dżumy w Londynie 1665 roku, opisanej w Dzienniku roku zarazy Daniela Defoe. Straszliwa epidemia paraliżuje i dezorganizuje...
Epidemia jako morze cierpienia
Wieża jest studium przerażającej samotności cierpiącego człowieka skazanego na oszpecenie, wyniszczenie, bezsenność i bardz o powolną śmierć. Lebbroso przyjmuje swój los godnie i dzielnie. Jest bardzo wyrozumiały, pozbawiony egoizmu, dba o to, by nie szokować siostry ani dzieci swym odrażającym widokiem, stara się nie zarazić obcych. Podczas chwilowego załamania, kiedy ogarnia go chęć popełnienia samobójstwa, pomaga mu Pismo Święte , wspomnienie siostry i pozostawiony przez zmarłą...
Epidemia jako pretekst do snucia opowieści
Jeszcze inni opuszczają miasto i spędzają czas na pod florenckiej wsi, licząc na to, że unikną śmierci. To właśnie ich przymusowy wyjazd, ucieczka na prowincję, odosobnienie i spotkanie stały się okazją do snucia opowieści, często nieprzyzwoitych, pikantnych, dotyczących miłości. W historiach ludzi, którzy niejako cudem uniknęli śmierci, odnajdziemy niezwykły apetyt na życie, głód wrażeń typowy dla tych, którzy nieoczekiwanie poznali wartość życia. Dotyczące trędowatych mity i legendy także...
Epidemia jest godziną próby
Epidemia jest godziną próby dla tych, którzy tracą najbliższych i dla tych,którzy na co dzień stykają się ze śmiercią. Jest to np. wielkie wyzwanie dla duszpasterza, ojca Paneloux z Dżumy , który musi w obliczu zarazy służyć przerażonym wiernym i nadal wierzyć w Boga. Zwycięsko z tej próby wychodzi „święty bez Boga” ateista Jean Tarrou, który pomaga doktorowi Rieux organizować ochotnicze oddziały sanitarne. Zdaje egzamin z człowieczeństwa także sam lekarz, będący motorem wszelkich działań...
Epidemia, zaraza
„Patrzcie, o giaury! jam siny, blady, Zgadnijcie, czyim ja posłem? Jam was oszukał, wracam z Grenady, Ja wam zarazę przyniosłem. Pocałowaniem wszczepiłem w duszę Jad, co was będzie pożerać, Pójdźcie i patrzcie na me katusze, Wy tak musicie umierać”. (Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod ) (...) w roku od narodzenia Pana naszego, Jezusa Chrystusa,tysiąc trzysta czterdziestym ósmym, w sławnym mieście Florencji,klejnot miast włoskich stanowiącym, wybuchła zaraza...
- Zarażenie jako powód izolacji i samotności
- Epidemia – czas nietolerancji i zbrodni
- Epidemia jest godziną próby
- Kara za grzechy czy ekstremalne doświadczenie?
- Epidemia jako pretekst do snucia opowieści
- Epidemia jako morze cierpienia
- Zarażenie – aktem zemsty na wrogu
- Dżuma jako metafora
- Epidemia burzy normalny bieg zdarzeń
Epikurejskie motywy
Ale to grunt wesela prawego, Kiedy człowiek sumienia całego Ani czuje w sercu żadnej wady, Przeczby się miał wstydać swojej rady. Temu wina nie trzeba przylewać, Ani grać na lutni, ani śpiewać; Będzie wesół, byś chciał, i o wodzie, Bo się czuje prawie na swobodzie. (Jan Kochanowski, Pieśń II )
Everyman
– Chyba skądś pana znam – odezwała się pani Gosia. – Ja wszystkim kogoś przypominam. Ściślej mówiąc, każdemu kogoś innego przypominam.To tak, jakby mnie w ogóle nie było. Mnie pojedynczego, indywidualnego, z własnym, niepowtarzalnym kodem genetycznym. Jestem każdym, szanowna pani, jestem trochę Kolką, trochę kelnerem, a może nawet, pochlebiam sobie, trochę panią, czcigodną producentką Transfuzji. (Tadeusz Konwicki, Mała apokalipsa ) Spisu osób nie podaję. „Bohaterem” sztuki jest...
Everyman Różewicza
Za skrajny przykład everymana można chyba uznać bohatera Kartoteki Tadeusza Różewicza. Nie jesteśmy w stanie określić imienia ani wieku bohatera, wciąż podawane są sprzeczne informacje na ten temat: OJCIEC Co z niego wyrośnie, jak będzie się tak długo wylegiwał. Wstawaj! Chłopcze! MATKA Ma czterdzieści lat i jest dopiero dyrektorem administracyjnym operetki. Bohater nazywany bywa Wiktor em, Henrykiem, Piotrusiem... To wszystko nieistotne. Ważne są natomiast uniwersalne dylematy, z...
Everymani Konwickiego, Mrożka
Za everymana można też chyba uznać bohatera Małej apokalipsy Tadeusza Konwickiego – pisarza o nieznanym imieniu i nazwisku. Poza tym wszyscy go z kimś mylą – każdy z kimś inny m... Mimo iż artysta, jest on uosobieniem przeciętności. Od dawna przeżywa regres twórczy, zmaga się z socjalistyczną codziennością, nie utożsamia się ani z opozycją, ani z reżimem, nie czuje pisarskiej misji, a jedyne, co ma do pozostawienia potomnym, to... recepta na pozbycie się łupieżu i kłopotliwych zaparć. Ten...
Everymani literatury naszych czasów
Imię średniowiecznego bohatera stało się dziś uniwersalnym terminem literackim, odnoszącym się do literatury współczesnej. W wielu utworach XX wieku pojawiają się bowiem postaci pozbawione indywidualnych cech, tożsamości, a nawet imienia, postaci bardzo przeciętne i trudne do scharakteryzowania, niewyróżniające się niczym szczególnym. Ich los staje się niekiedy parabolą losów każdego z nas czy odbiciem kondycji człowieka współczesnego.
Ewa
Konstanty Ildefons Gałczyński i Teatrzyk „Zielona Gęś” ma zaszczyt przedstawić „Żarłoczną Ewę” Występują: Wąż, Adam i Ewa WĄŻ: (podaje Ewie jabłko na tacy) ADAM: (ryczy) Daj ugryźć! Daj ugryźć! EWA (zjada całe jabłko) WĄŻ: (przerażony) Co teraz będzie? ADAM: Niedobrze, cała Biblia na nic. Kurtyna (Konstanty Ildefons Gałczyński, Teatrzyk „Zielona Gęś” ) Motyw Ewy – pierwszej grzesznicy, ma wymiar symboliczny, odnajdziemy go w licznych tekstach kultury – zarówno patetycznych,...
Ewa biblijna
Według Biblii Ewa była pramatką ludzkości, pierwszą kobietą, stworzoną na żonę i współtowarzyszkę Adama, aby się nie nudził. Została stworzona z jego żebra, była „kością z jego kości i ciałem z ciała jego”.Pierwsi rodzice byli w raju szczęśliwi, niestety szczęście to skończyło się, gdy ulegli pokusie węża – szatana. Wbrew zakazowi Boga Ewa zerwała za namową węża jabłko z drzewa wiadomości dobrego i złego i dała je skosztować mężowi. Bóg ukarał pierwszych ludzi, wyganiając ich z raju i...
Ewa w innych tekstach literackich
W Raju utraconym Tomasza Miltona Ewa pojawia się w roli najcudowniejszej kobiety świata. Postać ta jest też obecna w katastroficznym młodopolskim hymnie Jana Kasprowicza Dies irae (Gniew Boży) . Ukazana zostaje jako wysługująca się szatanowi wyuzdana kobieta – ucieleśnienie grzechu i złych skłonności: Nie patrz, gdzie siadła jasnowłosa Ewa, wygnana z raju na wieczysty czas, mająca zbrodnię u swych białych stóp, wieczyście żarta płomienistą żądzą winy i grzechu... (Jan Kasprowicz,...
Ewa współczesna
Portret „nowej Ewy” – grzesznicy szkicuje w kilkakrotnie filmowanej powieści o znaczącym tytule Na wschód od Edenu John Steinbeck. Jego bohaterka Cathy Ames (potem Trask) jest współczesną Ewą, która namawia mężczyznę do grzechu (zdradza męża z jego bratem). Wyrządza też wiele zła: opuszcza męża i dwóch synów, ucieka do miasta, gdzie rozpoczyna rozwiązłe, rozpustne życie jako kokota, a potem właścicielka cieszącego się złą sławą domu publicznego (wcześniej „pomaga” umrzeć jego poprzedniej...