Idealiści
Oprócz męczenników za sprawę i małych konformistów znajdziemy też wśród przedstawianych w tekstach kultury komunistów głęboko mądrych i uczciwych idealistów. W Popiele i diamencie Jerzego Andrzejewskiego poznajemy postać szlachetnego przedwojennego komunisty Stefana Szczuki. Przed wojną pracował jako inżynier i był więziony przez trzy lata za działalność komunistyczną. Podczas wojny jego żona została osadzona w Ravensbrück, gdzie zginęła, wykazała się jednak bardzo ludzką, szlachetną...
Idealiści i dziwacy
W Lalce Bolesława Prusa poznajemy całą galerię postaci pozytywistów –naukowców. Pierwszym z nich jest doktor Szuman – zdziwaczały lekarz, stary kawaler, Żyd, wywieziony wraz z Wokulskim na Sybir za udział w powstaniu styczniowym. Prowadzi on badania nad włosami różnych ras ludzkich. Praca ta pozwala mu zapomnieć o otaczającym go świecie i dramatycznych przeżyciach z młodości (zmarła mu narzeczona, usiłował popełnić samobójstwo). U schyłku życia dochodzi jednak do wniosku, że jego badania są...
Idealizacja ojczyzny
Nostalgii i tęsknocie za ojczyzną towarzyszy w utworach romantyków-emigrantów jej idealizacja. Cała narodowa epopeja Pan Tadeusz Adama Mickiewicza to sielankowy obraz Litwy z epoki napoleońskiej. Litwa to piękne krajobrazy, nieprzebrane bogactwo pełnych zwierzyny lasów, urodzajnych pól i łąk, dostatnie, gościnne domy, piękne szlacheckie obyczaje (wspólne posiłki, uczty, polowania, staropolska gościnność, szacunek dla starszych, dawna elegancja i ceremoniały). W domach takich jak Soplicowo...
Idealizowana
Bardzo częstym zabiegiem stosowanym w literaturze przy opisywaniu postaci matek jest, prócz eksponowania cierpienia tych bohaterek, idealizacja. Poeci i pisarze chętnie przedstawiają portret matki idealnej, kobiety niejako stworzonej do macierzyństwa, czułej, łagodnej, dającej poczucie bezpieczeństwa i uwielbianej przez swe dziecko, nierzadko pięknej. Taka jest np. matka Marcela – bohatera wielotomowej powieści W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta. Jej pocałunek na dobranoc to...
Idealizowany obiekt marzeń emigrantów
P ocząwszy od epoki romantyzmu rozpoczyna się nurt emigracyjnej, idealizującej ojczyznę poezji i prozy. Powstają pełne nostalgii utwory Juliusza Słowackiego takie jak Hymn , w którym Polska pojawia się jako wytęskniony kraj, gdzie poeta chciałby zostać pochowany, kraj piękna i... fruwających nad polskim ugorem bocianów. Ten motyw pojawia się też w poezji Norwida, idealizującej Polskę jako kraj zamieszkany przez ludzi pobożnych, szlachetnych, serdecznych: Do kraju tego, gdzie kruszynę...
Ideał nauczycielki
Przeciwieństwem egzaltowanej i nieco zdziwaczałej Celiny Mroczkówny jest wnosząca do domu Niechciców radość jej poprzedniczka, Anka Niechcicówna, krewna Bogumiła. Za ideał nauczycielki w Nocach i dniach uchodzi prowadząca prywatną pensję dla panien Wenordenowa – wykształcona,wyma gająca, ale wyrozumiała dla dziewcząt. To na jej pensji zostaje umieszczona Agnisia Niechcicówna. Również Madzia Brzeska – bohaterka Emancypantek Bolesława Prusa – jest pozytywną postacią. Pracuje najpierw jako...
Inne
Odmianą polskiej femme fatale jest też być może Lucy Zuckerowa z Ziemi obiecanej Reymonta, zdradzająca swego starego, bogatego męża z Karolem Borowieckim. Namiętna i pożądana, doprowadza Borowieckiego do jeszcze większego upadku moralnego, a męża do rozpaczy (wszak docierają do niego plotki o zdradzie żony i o tym, że nie on jest ojcem tak upragnionego, nowo narodzonego syna). Za swoistą kobietę fatalną uznać też można Jagnę z Chłopów Reymonta. Kierująca się ślepym instynktem namiętna...
Inne dobre narzeczone
Inną anielską narzeczoną jest niewinnie krzywdzona przez środowisko swego ukochanego panna Stefania Rudecka – piękna i dobra nauczycielka, kochana przez swą uczennicę Lucię i ordynata Waldemara Michorowskiego, bohaterka Trędowatej Heleny Mniszkówny. Niestety, niechęć środowiska odbierze jej zdrowie i życie, panna umrze, nie poślubiwszy Waldemara; pozostawi go w głębokiej rozpaczy. Jej portret zawiśnie na pamiątkę w domu Michorowskich. Kobietą aniołem okazuje się też Anka – narzeczona...
Inne inspiracje
Warto też wspomnieć o podobieństwie klimatu utworów Juliusza Słowackiego do niektórych utworów Szekspira. Balladynę nazywa się niekiedy „polską Lady Makbet”. Z kolei postaci duszków i atmosferę czarów, baśni, którą również odnajdziemy w Balladynie , czerpał niewątpliwie Słowacki ze Snu nocy letniej . Wyspiański sparafrazował w Weselu słowa z Hamleta : „słowa, słowa, słowa” jako „słowa, słowa, słowa, słowa”. Przemyślał też gruntownie i przygotował do wystawienia samego Hamleta,...
Inne powstania
Wszystkich powstań, utrwalonych w polskiej literaturze, wymienić nie sposób, między innymi o powstaniach śląskich traktują liczne filmy, np. nakręcone przez Kazimierza Kutza. Nie można też zapominać o innych zrywach patriotycznych, które znalazły żywe odbicie w tekstach kultury. Zamieszki z lat 70. i 80. znalazły odzwierciedlenie w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z żelaza , bunt Solidarności ukazał przewrotnie w groteskowej komedii Zawrócony Kazimierz Kutz, tragedię śląskich górników...
Inne rodzaje miłości
Jednak miłość to przecież nie tylko miłość erotyczna, to także miłość bliźniego, miłość chrześcijańska: „caritas” (przeciwieństwo „eros”), o której traktuje Hymn św. Pawła z Listu do Koryntian , czy miłość macierzyńska, miłość dzieci do rodziców, miłość do przyjaciół czy wreszcie miłość do ojczyzny ( Hymn o miłości ojczyzny Krasickiego) czy do Boga.
Inne tańce bojowe
Inne tańce bojowe i patriotyczne to chociażby Mazurek Dąbrowskiego, „Jeszcze jeden mazur dzisiaj” czy rewolucyjny mazur kajdaniarski, a także marsze, np. Marsz Mokotowa – pieśń z powstania warszawskiego.
Inni Sienkiewiczowscy władcy
Nie jedyna to postać króla naszkicowana przez Sienkiewicza. W powieści Potop odnajdujemy portret zbolałego, pobożnego króla banity Jana Kazimierza, zasłanianego własną piersią przez Babinicza (Kmicica) i innych żołnierzy oraz poddanych górali w czasie zasadzki w pienińskim wąwozie. Ów prawowity władca powraca do kraju, by po wyzwoleniu go od Szwedó w panować sprawiedliwie. Portret króla wojownika, w powieści jeszcze hetmana, kreśli Henryk Sienkiewicz w Panu Wołodyjowskim . Hetman Jan...
Innowiercy – wrogowie katolickiej Europy
Z wielką niechęcią, nie szczędząc pogardliwych słów komentarza, charakteryzuje wrogów autor Pieśni o Rolandzie . Król Karol i jego wódz Roland kreowani są na rycerzy chrześcijańskich, idealnych, ich wrogowie zaś– Saraceni oraz zdrajca Ganelon traktowani są z nienawiścią i pogardą. Ich metodą postępowania jest zdrada. „Pohaniec sprosny” (już określenie mówi samo za siebie) pojawia się w Pieśni o spustoszeniu Podola przez Tatarów Jana Kochanowskiego, o Turkach mowa też w Panu Wołodyjowskim...
Inteligencja
Idź dokąd poszli tamci do ciemnego kresu po złote runo nicości twoją ostatn ią nagrodę idź wyprostowany wśród tych co na kolanach wśród odwróconych plecami i obalonych w proch ocalałeś nie po to aby żyć masz mało czasu trzeba dać świadectwo (...) idź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona zimnych czaszek do grona twoich przodków: Gilgamesza Hektora Rolanda obrońców królestwa bez kresu i miasta popiołów (Zbigniew Herbert, Przesłanie Pana Cogito ) Przeziębiony. Apolityczny....
Inteligent na emigracji
AA – bohater sztuki Mrożka Emigranci , mieszkający w jednym z krajów Europy Zachodniej, wyemigrował z ojczyzny ze względów ideologicznych. Na obczyźnie nie układa mu się najlepiej, ze względów finansowych dzieli mieszkanie z robotnikiem XX, który wyjechał ze względów zarobkowych. Niemiłosiernie kpi z sąsiada, chcąc go zaniepokoić, zirytować. Sam naśladuje jego złe zachowania i wcale nie jest wzorem dla prostaczka. Nie wraca do kraju, tkwi w marazmie. Jego postać jest dowodem kryzysu...
Internat, stancja – pierwszy krok w dorosłość
Doświadczenia Agnisi obejmują nie tylko egzamin czy kwestie związane z nauką, ale także rozstanie z rodzicami, domem, pierwsze samotne noce w internacie oraz... pierwsze fascynacje przyjaciółkami i nauczycielkami. Z kolei w Syzyfowych pracach Stefana Żeromskiego rodzice wysyłają do szkoły Marcinka Borowicza – jest to jego pierwsze rozstanie z domem i pierwszy krok w dorosłość, samodzielność.
Interwencja starotestamentowego Boga
Bóg Izraelitów okrutnie karze ich wrogów. Najlepszym tego przykładem są plagi egipskie i zatopienie w odmętach Morza Czerwonego żołnierzy faraona, ścigających naród wybrany. Bóg karze jednak za nieposłuszeństwo także swój lud... Wypędza z raju pierwszych rodziców: Adama i Ewę, którzy zerwali z drzewa zakazany owoc. Zsyła potop na grzeszną ziemię. Karze Sodomę i Gomorę. Ludziom budującym wieżę Babel miesza języki, a na Izraelitów nieposłusznych mu w czasie wędrówki do ziemi Kanaan, zsyła...
Ironia i dystans z wojennego wiersza Miłosza
Zupełnie inaczej, z dystansem, ironią pisze o spełniającej się apokalipsie przyszły noblista, dawny żagarysta, szkicujący dramatyczne wizje zagłady. W Piosence o końcu świata z tomu Ocalenie z 1945 roku Miłosz opisuje apokalipsę zwyczajną, trywial ną, codzienną, wręcz pogodną – koniec świata, do którego można się przyzwyczaić („W dzień końca świata/Kobiety idą polem pod parasolkami,/Pijak zasypia na brzegu trawnika,/Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywa”) – ludzie zajęci są codziennymi...
Istota postaci Hioba
Bohater biblijnej Księgi Hioba to człowiek, który z pokorą poddał się wyrokom boskim. Bóg ciężko doświadczył swego sługę w wyniku zakładu z szatanem, że Hiob nie ugnie się pod brzemieniem nieszczęść i nie przestanie służyć swemu Panu. Trędowaty, choć stracił rodzinę, cały majątek i nie otrzymał wsparcia od przyjaciół, pozostał posłuszny Bogu i dlatego został sowicie wynagrodzony: Bóg na nowo obdarzył go wszelkim dobrem, a nawet pomnożył jego majątek. Hiob jest symbolem godności, pokory i...
Itaka
Itaka dała ci piękną podróż. Bez Itaki nie wyruszyłbyś w drogę. Niczego więcej już ci dać nie może. A jeśli ją znajdziesz ubogą, Itaka cię nie oszukała, Gdy się stałeś tak mądry, po tylu doświadczeniach już zrozumiałeś, co znaczą Itaki. (Konstantinos Kawafis; Itaka ; tłum. Zygmunt Kubiak) I wróci Odys do swej Itaki Spod jego dłoni szare drzewko tryśnie O tym nam mówią na niebiosach znaki I w zżółkłe księgi spadające liście (Tadeusz Nowak, Psalm o powroci e)
Itaka – miejsce utracone bezpowrotnie, miejsce rozczarowania
Itaka bywa też przedstawiana jako miejsce utracone, utracona ojczyzna, do której powracamy, utracona młodość. Z powrotu można wyciągnąć pesymistyczne wnioski. Rozczarowany czuje się bohater powieści Jerzego Andrzejewskiego Nikt , zreinterpretowanej historii Odysa. Jest zawiedziony, bo rzeczy, miejsca i osoby odnalezione po latach nie są już takie same jak były. O możliwości doznania takiego zawodu pisze też Kawafis w wierszu Itaka („znajdujesz ją ubogą”).
Itaka – przeznaczeniem każdego człowieka
„Każdy z nas jest Odysem, co wraca do swej Itaki” – konstatuje w swym krótkim wierszu Odys Leopold Staff. Utwór ten daje nam wyraźnie do zrozumienia, że pielgrzymowanie do Itaki – czyli jakiegoś celu w życiu – jest przeznaczeniem każdego z nas, a los Odysa – ucieleśnieniem losu każdego człowieka. W tym znaczeniu Itaka jest nie tyle utraconą ojczyzną, ile jakimś szczytnym celem, którego istnienie mobilizuje nas do działania („o to chodzi jedynie, by naprzód wciąż iść śmiało”), celem...
Iwaszkiewiczowskie klimaty
Odrębny temat stanowi homoseksualizm w literaturze autobiograficznej, wspomnieniach. O homoseksualizmie swego męża pisze bardzo dyskretnie w swych pamiętnikach i listach Anna Iwaszkiewiczowa. Wspomina także o homoseksualnych skłonnościach innych osób z międzywojennego środowiska literackiego, np. Lechonia (który jednak nie przyznawał się do swych erotycznych upodobań w terapeutycznym dzienniku. Żona Iwaszkiewicza, gorliwa katoliczka, wspomina też w swych dziennikach o fascynacji piękną...