Strony czasownika, czasowniki przechodnie i nieprzechodnie
Wyróżniamy trzy strony czasownika: • czynną – podmiot jest wykonawcą czynności, dopełnienie oznacza jej przedmiot, a orzeczenie stanowi osobowa forma czasownika np.: naklejam, piekę, wycieracie, lecą, kłamiesz ; Sprzątaczka odkurzała dywan. Rycerze stoczyli honorową walkę. Sadzę w ogrodzie małe rośliny. Umyjesz swój rower. • bierną – tu podmiot jest przedmiotem czynności, a nie wykonawcą, stronę bierną tworzymy dzięki osobowej formie czasownika być , zostać i...
Orzeczenie
Orzeczenie – to część zdania wyrażona czasownikiem w formie osobowej, która informuje nas o czynnościach wykonywanych przez podmiot, odpowiada na pytanie: co robi?, co się z nim dzieje?, w jakim stanie się znajduje? ; Ojciec pisze list. Czekam . Jutro będę malował swój pokój. Stary dom został rozebrany . Jesteś szczęśliwy ? Możemy wyróżnić dwa typy orzeczeń: • czasownikowe – w tej roli występuje czasownik w formie osobowej lub mający końcówkę -no, -to ; Poszłybyśmy...
Imiesłowy
Imiesłowy (szczegółowo zostały omówione w osobnym rozdziale) • przysłówkowe są nieodmienne: – współczesne ( -ąc ) pisząc, żyjąc, istniejąc ; Wyjeżdżając na wakacje, Ania zawsze poznawała ciekawych ludzi. – uprzednie ( -wszy, -łszy ) wybrawszy, podpisawszy, wiódłszy ; Ojciec, zjadłszy obfity obiad, postanowił uciąć sobie małą drzemkę. • przymiotnikowe odmieniają się tak, jak przymiotniki – przez przypadki, liczby i rodzaje: – czynne ( -ący, -ąca, -ące ) ;...
Osoby czasownika
osoba l. pojedyncza osoba l. mnoga 1 ja 1 my 2 ty 2 wy 3 on, ona, ono 3 oni, one Na osobę wskazuje końcówka czasownika oraz kontekst zdania. l. pojedyncza l. mnoga 1. rysuję 1. rysujemy 2. rysujesz 2. rysujecie 3. rysuje 3. rysują napisaliby – 3 os. l. mnogiej wyszedłem – 1 os. l. pojedynczej przecinacie – 2 os. l. mnogiej...
Okolicznik
Jest częścią zdania określającą orzeczenie. Wskazuje na okoliczności towarzyszące czynności lub na cechy tej czynności. Odpowiada na pytania: jak?, kiedy?, dlaczego?, mimo co?, w jakim celu?, pod jakim warunkiem?, w jaki sposób?, gdzie? Można wyrazić go za pomocą różnych części mowy: – rzeczownika ; Dokończę ten list rano . (dokończę kiedy? rano) Wybierałam się w te okolice latem . (wybierałam się kiedy? latem) – przysłówka ; Postępował nieodpowiedzialnie . (postępował jak?...
Rozbiór i wykres zdania pojedynczego, grupa podmiotu i orzeczenia
Poznaliśmy już szczegółowo wszystkie części zdania i funkcje, jakie mogą pełnić. Spróbujmy uporządkować naszą wiedzę i sprawdzić ją na konkretnych przykładach. W dużym, ciemnym lesie rosły wyjątkowo smaczne grzyby . Matka mojego najlepszego kolegi z klasy jest bardzo cenioną nauczycielką . Połączenia wyrazów w zdaniu nazywamy zespołami składniowymi . W nich wyrazy łączą się znaczeniowo i gramatycznie. • jeśli w zdaniu oba wyrazy są jednakowo ważne (mogą być...
Zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe
Zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe – odpowiada na pytania przypadków zależnych: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? z kim? z czym? o kim? o czym? Zauważyłem – zdanie nadrzędne -> (co? ) – że ostatnio zrobiłeś się wyjątkowo roztargniony – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe 1N 2P Zauważyłem , że ostatnio zrobiłeś się wyjątkowo roztargniony . Nauczyciel biologii zapytał tych –...
Zdanie podrzędnie złożone przydawkowe
Zdanie podrzędnie złożone przydawkowe – odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? ile? czego? z czego? W zawodach osiągnąłem wynik – zdanie nadrzędne -> (jaki? ) – który mnie nie zadowolił – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone przydawkowe 1N 2P W zawodach osiągnąłem wynik, który mnie nie zadowolił . Uczyłam się tyle – zdanie nadrzędne -> (ile? ) – że na pewno...
Rozbiór zdania pojedynczego, czyli pełna analiza gramatyczno-logiczna (składniowa)
Oto zdanie: Doświadczeni nauczyciele przedmiotów ścisłych cierpliwie przygotowywali swoich uczniów do egzaminów maturalnych. Co rozpoznajemy i określamy? – części mowy – części zdania – związki składniowe – zrobimy również wykres • części mowy (rozbiór gramatyczny) doświadczeni – przymiotnik, M, l. mn., r. męskoosobowy nauczyciele – rzeczownik, M, l. mn., r. męskoosobowy przedmiotów – rzeczownik, D, l. mn., r. niemęskoosobowy ścisłych...
Tryby czasownika
Omówimy trzy rodzaje trybów, które za pomocą formy osobowej wyrażają, jak przedstawia się czynność (lub stan): • tryb orzekający , bo orzeka, informuje o czynnościach (lub stanach), które mają miejsce w teraźniejszości, zaistniały w przeszłości lub dopiero zostaną wykonane; Marek pomaga siostrze w odrabianiu lekcji. Wszyscy uczniowie wyszli z klasy. Dziewczęta pójdą na zakupy do centrum handlowego. • tryb rozkazujący – służy do wyrażania rozkazów, poleceń, życzeń, próśb,...
Przypadki i ich pytania, temat i końcówka
Rzeczowniki odmieniają się nie tylko przez liczby, ale również przez przypadki. Odmiana przez przypadki to inaczej deklinacja . Podstawową formą rzeczownika jest mianownik: kot, drzwi, ptaki, stopa, oko, wojsko . przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga Mianownik (kto? co?) dom ø dom-y Dopełniacz (kogo? czego?) dom-u dom-ów Celownik (komu? czemu?) dom-owi dom-om Biernik (kogo? co?) dom ø dom-y...
Dopełnienie i jego rodzaje
Dopełnienie jest częścią zdania, która określa orzeczenie (czyli czasownik) i odpowiada na pytania przypadków zależnych (wszystkich z wyjątkiem mianownika – przypomnijmy więc: kogo? czego?, komu? czemu?, kogo? co?, z kim? z czym?, o kim? o czym? ). Jak zauważyłeś, w rozpoznawaniu dopełnień pomocne jest odpowiednie pytanie postawione od orzeczenia. Odpowiedzią na nie jest właśnie najczęściej dopełnienie. A oto dwa typy dopełnień: • bliższe – to takie, które po odpowiednim...
Podmiot
Podmiot – to osoba lub rzecz, która jest wykonawcą czynności lub znajduje się w pewnym stanie, najczęściej odpowiada na pytanie rzeczownika w mianowniku: kto? co? ; Dorota odrabia zadanie. Kot liże swoje futerko. Pudełko leży na stole. Można wyróżnić następujące rodzaje podmiotów: • podmiot gramatyczny – najczęściej spotykany, wyrażony w mianowniku (kto? co?) ; Uczniowie siedzieli w klasie. Ciągle padał deszcz . Bolała mnie głowa . Karolina jest dobrą uczennicą....
Utrata dźwięczności na końcu wyrazu
Utrata dźwięczności na końcu wyrazu większość spółgłosek dźwięcznych traci dźwięczność na końcu wyrazu. Dźwięczność zachowują na końcu spółgłoski sonorne (m, m’, n, n’, r, l, ł); chleb [chlep] b -> p Krym [Krym] m = m gaz [gas] z -> s balkon [balkon] n = n przykład [pszykłat] d -> t pień [pień] ń = ń kulig [kulik] g -> k parasol [parasol] l = l paw [paf] w -> f rower [rower] l = l...
Zdanie podrzędnie złożone podmiotowe
Zdanie podrzędnie złożone podmiotowe – odpowiada na pytania podmiotu (kto? co?) . Ten jest najbogatszym człowiekiem na świecie – zdanie nadrzędne -> (kto? ) – Kto ma prawdziwych przyjaciół – zdanie podrzędne. 2:1 – zdanie podrzędnie złożone podmiotowe 1P 2N Kto ma prawdziwych przyjaciół, ten jest najbogatszym człowiekiem na świecie. Z pewnością zauważyłeś, że kolejność, w jakiej pojawiają się zdania,...
Przyimek
Jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy. Tylko łącznie z innym wyrazem (zwykle rzeczownikiem lub zaimkiem rzeczownym) stanowi składniowo nierozerwalną całość, czyli tzw. wyrażenie przyimkowe . Ukazuje ono relacje między czynnością i przedmiotem albo między dwoma przedmiotami. Wczoraj wieczorem poszłam z bratem do kina . Tato kupił nowy samochód z klimatyzacją . Zeszyty do matematyki zwykle muszą być w kratkę . Przyimki możemy podzielić na dwie grupy: • przyimki proste...
Liczebniki zbiorowe
Liczebniki zbiorowe – posługujemy się nimi przy określaniu liczby osób niedorosłych, różnej płci i przy rzeczownikach, które nie posiadają liczby pojedynczej, odmieniają się tylko przez przypadki: istoty niedorosłe osoby różnej płci rzeczowniki bez liczby pojedynczej M. dwoje dzieci czworo znajomych pięcioro drzwi D. dwojga dzieci czworga znajomych pięciorga drzwi C. dwojgu dzieciom czworgu znajomym pięciorgu...
Rodzaj czasownika
Rodzaj czasownika zależy od rodzaju sprawcy czynności lub tego, kogo dana czynność lub stan dotyczą: Liczba pojedyncza Liczba mnoga rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy osoba osoba dziecko tylko osoby płci męskiej (nie dzieci) pozostałe osoby, czyli kobiety, dzieci, oprócz tego rośliny, zwierzęta, przedmioty przedmiot przedmiot przedmiot...
Czas przeszły
Czas przeszły – używamy go, chcąc wyrazić czynność lub stan mający miejsce w przeszłości, miniony: byłam, napisałeś, powiedział, lubili, śpiewały, mogliście . iść ja szedłem my szliśmy ty szedłeś wy szliście on szedł oni szli ona szła one szły ono szło W tym roku nie pojechałam nigdzie na urlop. Wczoraj nad Małopolską przeszła straszna burza. Zapomnieliście o...
Mowa zależna
Mowa zależna – to przywołanie cudzej lub własnej wypowiedzi, ale już nie w formie dosłownej. Włączenie w tok naszej wypowiedzi najczęściej cudzych słów odbywa się w postaci zdania podrzędnego dopełnieniowego; Mama zapytała córkę, czy odrobiła już lekcje. Córka odpowiedziała, że jeszcze nie, ale zrobi to za chwilę. Przy zamianie mowy niezależnej na zależną automatycznie dokonujemy pewnych zmian w tekście: – eliminujemy dwukropek i cudzysłów, – wprowadzamy spójniki: że, by, żeby itd., –...
Spójnik
To nieodmienna i niesamodzielna część mowy, która łączy (spaja) wyrazy lub w zdaniach złożonych zdania składowe. Spójniki możemy podzielić na następujące grupy: • spójniki współrzędne , które występują w zdaniach złożonych współrzędnie: i, oraz, a, ani, ale, lecz, natomiast, zaś, lub, albo, czyli, czy, więc, dlatego, toteż, bądź, zatem, tudzież, przeto, jednak; Ojciec kupił farbę i pomalował na żółto mój pokój. Na przyjęciu było bardzo miło, jednak nie chciałam wracać do domu po...
Uproszczenie grupy spółgłoskowej
Uproszczenie grupy spółgłoskowej (opuszczenie niektórych spółgłosek przy wymawianiu wyrazu), takie uproszczenia zdarzają się w mowie potocznej wskutek tempa i mniejszej staranności mówienia; jabłko [japko] błk -> pk królewski [króleski] wski -> ski krakowski [krakoski] wski -> ski warszawski [warszaski] wski -> ski srebrny [srebny] brny -> bny pierwszy [pierszy] wszy -> szy pięćdziesiąt...
Bezokolicznik
Bezokolicznik – to także nieodmienna forma czasownika, jest to tzw. słownikowa postać czasownika, wyraża czynność lub stan, ale nie wskazuje ani na osobę, ani na liczbę, czas, tryb czy stronę, może mieć różne zakończenie: -ć pisać, robić, malować, żyć -c biec, móc, tłuc, ulec -ść pleść, nieść, napaść, jeść -źć wywieźć, znaleźć, ugryźć, wyleźć
Wyrazy pokrewne
Wyrazy pokrewne – zostały utworzone od wspólnego wyrazu podstawowego (mają wspólny rdzeń) bezpośrednio lub pośrednio, wszystkie te słowa są sobie bliskie znaczeniowo:
Klasyfikacja głosek
Wszystkie głoski możemy podzielić na następujące grupy, biorąc pod uwagę różne kryteria głoski dźwięczne b, d, g, w, z, ź, ż, l, ł, r, m, n, j , dz, dź, dż + wszystkie samogłoski gdy je wymawiamy, drżą wiązadła głosowe głoski bezdźwięczne p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, ch gdy je wymawiamy, nie drgają wiązadła głosowe spółgłoski miękkie p’, b’, f’ w’, ś, ź, ć, ch’, dź, m’,n’, l’, j, k’, g’ w kierunku podniebienia wznosi się środek języka...
Pisownia liczebników i dat
• kropkę stawiamy po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe; Pracownik biblioteki zaczął przeglądanie dzieł Mickiewicza od 3. tomu . (czyli od trzeciego tomu) Mój dziadek mieszka na 5. piętrze . (czyli piątym piętrze) Próba powidła się dopiero za 2. razem . (czyli za drugim razem) • nie należy pisać cyframi liczebników, do których dodajemy końcówki przypadków lub końcową część wyrazu: źle dobrze 2-go października 2 października...
Przydawka
Gdyby każdy komunikat, który wypowiadamy czy odbieramy, składał się tylko z podmiotu i orzeczenia, nasza mowa byłaby bardzo uboga i nieciekawa. Aby urozmaicić nasze komunikaty i oczywiście przekazać w nich dodatkowe informacje, posługujemy się przydawką. W zdaniu jest ona określeniem rzeczownika i odpowiada na pytania: – jaki? jaka? jakie? piękny widok, interesująca książka, pole uprawne – który? która? które? pierwszy zawodnik, ostatnia runda, tamte góry – czyj? czyja? czyje?...
Związki wyrazowe
Związki wyrazowe, czyli wyrazy łączące się w stosunku podrzędnym: zgody, rządu i przynależności • związek zgody – zachodzi wówczas, gdy wyraz określany (nadrzędny) i określający (podrzędny) występują w tej samej formie gramatycznej (ten sam przypadek, liczba, rodzaj); wyrazy „zgadzają się” ze sobą do tego stopnia, że np. przy odmianie przez przypadki, oba wyrazy zmieniają swoją formę, czyli jeden dostosowuje się do drugiego. pytanie liczba pojedyncza...
Formant
Formant – to cząstki, przy pomocy których tworzymy nowe wyrazy, formanty możemy podzielić na następujące typy: • przedrostki – występują przed podstawą słowotwórczą: w- pisać wy- chodzić pod- pisać pod- chodzić na- pisać do- chodzić za- pisać s- chodzić roz- pisać nad- chodzić (w wyrazie może być więcej przedrostków) prze- naj- świętszy po- prze- rabiany • przyrostki – występują po podstawie słowotwórczej: pis- arz...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe – odpowiada napytania okolicznika: jak? gdzie? kiedy? po co? w jakim celu? dlaczego? pod jakim warunkiem? jak? itd. Wiedząc, że jest wiele rodzajów okoliczników, domyślasz się, że możemy spotkać się także z paroma typami zdań podrzędnych okolicznikowych.
Wypowiedzenie, zdanie i jego rodzaje
Nie wystarczy wymienić kilka wyrazów, by powstało zdanie czy wypowiedzenie. Kasia czytać bajka siostrze młodsza. By powstało wypowiedzenie, czyli komunikat zawierający pewną treść, informację, należy wyrazy wchodzące w jego skład odpowiednio połączyć. Kasia czyta bajkę młodszej siostrze. Wypowiedzenia możemy podzielić na: • zdania – czyli te wypowiedzenia, które zawierają orzeczenie (utworzone przez osobową formę czasownika); Nauczyciel prowadzi lekcję. Słucham. Wczoraj bolała...
Części zdania i ich funkcja
Określając części zdania, dokonujemy tzw. analizy logicznej. Wyróżniamy pięć części zdania: podmiot, orzeczenie, przydawkę, dopełnienie, okolicznik. Każdy z tych elementów zdania odgrywa inną rolę. Jak najłatwiej zorientować się, z czym mamy do czynienia? Przede wszystkim musisz zapamiętać, jakie części mowy wyrażają daną część zdania i na jakie pytanie odpowiadają. Analiza składniowa wiąże się więc z rozbiorem gramatycznym. Podstawowymi częściami zdania są podmiot i orzeczenie,...
Czas przyszły
Czas przyszły – używamy go, mówiąc o stanie, który nastąpi, lub czynności, która dopiero zostanie wykonana: pójdę, wymyślisz, będziemy się uczyć, zrozumieją, będą zadowoleni ; W lipcu pojadę na cały tydzień w góry. Od dzisiaj bardziej będę się troszczyć o mojego psa. Z lotniska w Tunisie dojedziecie do waszego hotelu autobusem lub taksówką. W języku polskim istnieją dwie formy czasu przyszłego: • czas przyszły prosty tworzą czasowniki dokonane: zrobię, narysujesz,...
Schematy (wykresy) wypowiedzeń wielokrotnie złożonych i ich opis
Wypowiedzenie wielokrotnie złożone składa się z co najmniej trzech wypowiedzeń składowych. Mogą one łączyć się w stosunku współrzędnym lub nadrzędno-podrzędnym. Wypowiedzenie wielokrotnie złożone tworzą zdania, a także ich równoważniki. 1 2 3a 4 3b W najbliższą sobotę wybiorę się do miasta i zrobię małe zakupy, ponieważ, jeśli dopisze pogoda, odwiedzą mnie 5 znajomi, których...
Wykrzyknik
Do nieodmiennych części mowy zaliczają się również wykrzykniki. Służą one do wyrażenia rozkazów, emocji, wzruszeń i innych stanów uczuciowych oraz rozkazów i intencji mówiącego. Co konkretnie kryje wykrzyknik, możemy dowiedzieć się najczęściej z reszty wypowiedzi, czyli tzw. kontekstu: ach!, bęc!, e!, eh!, fe!, ha!, halo!, hej!, hen!, hola!, hop!, no!, o!, och!, oj!, pac! Ach! Jaki piękny dom! Ach! Jaką sprawiłeś mi przykrość! Halo! Czy to mieszkanie państwa Kowalskich? O! To...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe warunku
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe warunku – odpowiada na pytania: pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku? Możemy pojechać jutro na ryby – zdanie nadrzędne -> (pod jakim warunkiem? ) – jeżeli masz ochotę – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe warunku 1P 2N Jeżeli masz ochotę, możemy pojechać jutro na ryby. Zawsze można sobie poradzić w obcym mieście – zdanie nadrzędne -> (pod jakim...
Akcent wyrazowy
Akcent wyrazowy – polega na tym, że jedną z sylab w wyrazie wymawiamy silniej (z większą siłą wydechu): • w wyrazach więcejzgłoskowych akcent pada na przedostatnią sylabę wyrazu. Tak dzieje się w większości wypadków, ale zdarzają się też wyjątki (chodzi o staranną wymowę). Wtedy akcent pada na trzecią sylabę od końca (pod warunkiem, że wyraz składa się co najmniej z trzech zgłosek): wio -sna sa- mo -chód czło -wiek przed- szko -le dro -ga zna- jo -my – 1 i 2...
Odmiana przez liczby i rodzaje
• liczby (pojedyncza i mnoga) dobry, mokra, żółci, gorzkie, uboga, złośliwi; Luksusowy samochód przyciągał wzrok przechodniów. Brudne szyby domu nie robiły najlepszego wrażenia. • rodzaje (męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, niemęskoosobowy); Ten człowiek na wszystkich robił przyjemne wrażenie. Miałam okropną podróż! W tym biurze urzędnicy są wyjątkowo nieuprzejmi . Głodne turystki zamówiły w restauracji posiłek. liczba pojedyncza liczba mnoga...
Zjawiska fonetyczne
W języku dość często występuje różnica między wymową wyrazu a jego pisownią. Dzieje się tak z wielu powodów. Głoski oddziaływują na siebie i wywołują różne zjawiska fonetyczne, które spróbujemy prześledzić i opisać. Zjawiska fonetyczne upodobnienia pod względem dźwięczności wewnątrzwyrazowe ubezdźwięcznienia (utrata dźwięczności) wsteczne postępowe udźwięcznienia (nadanie dźwięczności) wsteczne odnosowienie (utrata nosowości)...
Upodobnienia pod względem dźwięczności wewnątrzwyrazowej
Upodobnienia pod względem dźwięczności wewnątrzwyrazowej , dochodzi do nich wówczas, gdy głoska dźwięczna traci swą dźwięczność pod wpływem głoski bezdźwięcznej, z którą sąsiaduje: • ubezdźwięcznienie wsteczne (głoska następna wpływa na wymowę głoski poprzedniej); kładka [kłatka] <- (strzałka oznacza kierunek oddziaływania głosek); dk -> tk dźwięczne „d” pod wpływem bezdźwięcznego „k” w wymowie stało się bezdźwięcznym „t” rozpacz [rospacz]...
Wyraz pochodny
Wyraz pochodny – to z kolei wyraz pochodzący od innego wyrazu (wyrazu podstawowego); Każdy wyraz, będący nawet wyrazem pochodnym, może stać się wyrazem podstawowym dla innych wyrazów: nauka – naukowy uczyć – nauczyć – nauczyciel – nauczycielka przyuczyć – przyuczony wyuczyć – wyuczony douczyć – douczanie kierować – kierownik – kierowniczy dom – domek – domowy las – lasek – laskowy obuć – obuwie – obuwniczy palić – palenie – podpalenie
Liczebniki nieokreślone
Liczebniki nieokreślone – podają przybliżoną, niezbyt dokładną ilość osób lub przedmiotów, odmieniają się przez przypadki i rodzaje: rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy M. kilkunastu lekarzy wiele zwierząt D. kilkunastu lekarzy wielu zwierząt C. kilkunastu lekarzom wielu zwierzętom B. kilkunastu lekarzy wiele zwierząt N. z kilkunastoma lekarzami z wieloma zwierzętami Ms. o...
Zdania podrzędnie złożone
Są to zdania składające się z dwóch członów. Jedno z nich jest zdaniem podrzędnym, a drugie nadrzędnym. Jeśli między tymi wypowiedziami postawisz pytanie, to zauważysz, że stawiasz je od zdania nadrzędnego, a odpowiadasz na nie zdaniem podrzędnym. Jeśli między dwoma członami nie można postawić pytania, to oznacza, że mamy do czynienia ze zdaniem współrzędnie złożonym. Kasia ładnie śpiewa i gra na fortepianie. (zdanie współrzędnie złożone łączne) Doszło do wypadku, ale nikt nie...
Rodzaje rzeczowników
W liczbie pojedynczej rzeczownik posiada trzy rodzaje, w liczbie mnogiej tylko dwa. Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje: liczba pojedyncza rodzaj męski (ten) rodzaj żeński (ta) rodzaj nijaki (to) giermek lalka biurko księżyc sikorka kociątko ołówek panienka jezioro ten – człowiek, wróg, żołnierz ta – ławka, szafa, osa to – zadanie, pisklę, zło liczba mnoga rodzaj...
Zdrobnienia i zgrubienia
Mówiliśmy już o tworzeniu wyrazów i o tym, że można to zrobić na wiele sposobów. Trudno omówić tu wszystkie. Na szczególną uwagę zasługują jednak dwie kategorie wyrazów pochodnych, mianowicie: • zdrobnienia (deminiutywy) – służą do nazywania rzeczy małych, szczególnie bliskich i młodych, o których myślimy i mówimy w sposób tkliwy i czuły. Dzięki nim można też wyrazić ironię, kpinę czy negatywny stosunek: kot – kotek dziecko – dziecinka palec – paluszek słońce – słoneczko dom – domek...
Upodobnienia międzywyrazowe
Upodobnienia międzywyrazowe (pojawiają się przy szybkiej wymowie grupy wyrazów) Ostatnia głoska jednego wyrazu może upodobnić się pod względem dźwięczności do pierwszej głoski kolejnego wyrazu. • udźwięcznienie placek brzoskwiniowy [placeg brzoskwiniowy] <- k b -> g b bezdźwięczne „k” pod wpływem dźwięcznego „b” w wymowie stało się dźwięcznym „g” plac budowy [pladz budowy] <- c b -> dz b bezdźwięczne „c” pod wpływem...
Zdania (i równoważniki zdań) oznajmujące, rozkazujące, pytające i wykrzyknikowe
Tego podziału wypowiedzeń dokonuje się, biorąc pod uwagę ich treść, a także intencje, czyli zamiary mówiącego. • zdania oznajmujące – wyrażają sądy i opinie, może się to odbywać na dwa sposoby: – twierdzący ; Rok szkolny rozpoczyna się pierwszego września. Rozpoczęcie roku szkolnego pierwszego września. Wakacje kończą się w sierpniu. Koniec wakacji w sierpniu. – przeczący ; Nie było nikogo w domu. Nikt nie musi tego słuchać. Żaden klient tego nie kupi. Ani jeden człowiek nie...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe czasu
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe czasu – odpowiada na pytania: kiedy?, jak długo?, dopóki?, odkąd? Posadzę w ogrodzie dużo kwiatów – zdanie nadrzędne -> (kiedy? ) – gdy zrobi się trochę cieplej – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe czasu 1P 2N Gdy zrobi się trochę cieplej, posadzę w ogrodzie dużo kwiatów. Przestał mieć problemy ze zdrowiem – zdanie nadrzędne -> (od...
Zdania współrzędnie złożone
Zdania współrzędnie złożone – nie można między nimi postawić pytania, nie wyróżniamy tu zdania nadrzędnego i podrzędnego. Istnieją cztery rodzaje zdań współrzędnie złożonych: • zdania współrzędnie złożone łączne , gdy treść zdań składowych łączy się: typ wykresu w tego typu konstrukcjach pojawiają się najczęściej spójniki: i, oraz, a, ani, ni, również, jak również ; Świeciło słońce i wiał lekki wietrzyk. Teraz odrobię zadanie, a potem pójdę popływać. Zjawili się goście i...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca odpowiada oczywiście na pytania – gdzie?, skąd?, którędy?, dokąd? Postanowił pojechać tam – zdanie nadrzędne -> (gdzie? ) – gdzie mógł znaleźć dobrą pracę – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca 1N 2P Postanowił pojechać tam, gdzie mógł znaleźć dobrą pracę. Wszędzie witały go tłumy wielbicieli jego talentu – zdanie nadrzędne...