Składnia definicja
za Słownikiem Języka Polskiego PWN:
1. Nauka o budowie wypowiedzeń;
2. Układ wypowiedzenia i jego budowa; też: funkcja wyrazu w zdaniu;
Składnia to część gramatyki, która określa jaką funkcję pełni dany wyraz w zdaniu, oraz zajmuje się analizą budowy zdania.
Zdanie a wypowiedzenie
Wypowiedzenie
To logicznie uporządkowany ciąg wyrazów połączonych ze sobą według gramatycznych zasad, np: Podano do stołu. Szuru buru. Pa, pa! Uwaga!
Do wypowiedzeń zaliczamy:
- wykrzyknienia: Hop hop! Uwaga!
- zawiadomienia, np: tytuł, nagłówek, napis informacyjny, napis na etykiecie, np: Dworzec Główny, Warszawa Wschodnia, sok jabłkowy
Wypowiedzeniem jest również równoważnik zdania;
Równoważnik zdania
To wypowiedzenie nie zawierające orzeczenia, np: Kto tam? Baczność! Na ramię broń! Odjazd o dwunastej. Nie wychylać się przez okno!
Imiesłowowy równoważnik zdania
Jest to konstrukcja składająca się z imiesłowu i określeń, która zastępuje zdanie podrzędne, np: Kupując auto, zwrócił uwagę na stan licznika. Wróciwszy do domu, ściągnęła płaszcz.
Zdanie
To wypowiedzenie posiadające orzeczenie - osobową formę czasownika, np: Kto jest za drzwiami? Pociąg odjeżdża o dwunastej.
Podział zdań ze względu na cel wypowiedzi:
- oznajmujące: nadawca przedstawia jakąś informację; zdanie kończymy kropką, np: Dzisiaj będzie padać deszcz.
- pytające: stosujemy w celu uzyskania wyjaśnienia, na końcu stosujemy “?” Czy odrobiłeś lekcje?
- rozkazujące: stosujemy w celu spowodowania u odbiorcy określonego działania; na końcu zdania stosujemy “!” Posprzątaj swój pokój!
Zdania dzielimy na proste/pojedyncze (zawierają jedno orzeczenie) i złożone (zawierają co najmniej dwa orzeczenia) - składają się z połączonych ze sobą zdań pojedynczych.
Kasia poszła wczoraj do kina. => zdanie proste
Kasia poszła wczoraj do kina sama, bo jej przyjaciółka rozchorowała się. => zdanie złożone
Zdania rozwinięte i nierozwinięte
Zdania pojedyncze mogą składać się tylko z podmiotu i orzeczenia lub samego orzeczenia i wtedy mówimy o zdaniach nierozwiniętych, np:
- Chodźmy!
- Mama wyszła.
- Tomasz zaśpiewa.
Zdania pojedyncze które oprócz podmiotu i orzeczenia zawierają inne określenia - przydawkę, dopełnienie, okolicznik nazywamy zdaniami rozwiniętymi, np:
- Tomasz zaśpiewa pierwszy podczas występu.
- Chodźmy wszyscy do kina.
- Mama Tomka wyszła do pracy wcześnie rano.
Te dodatkowe określenia odnoszą się do podmiotu lub orzeczenia i tworzą tzw. grupę podmiotu lub grupę orzeczenia.
