Lalka, marionetka
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława, Wszytko to minie jako polna trawa; Naśmiawszy się nam i naszym porządkom, Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom. (Jan Kochanowski, O żywocie ludzkim ) Niekiedy, podczas tych samotnych zajęć, w starym subiekcie budziło się dziecko. Wydobywał wtedy i ustawiał na stole wszystkie mechaniczne cacka. Był tam niedźwiedź wdrapujący się na słup, był piejący kogut, mysz, która biegała, pociąg, który toczył się po szynach, cyrkowy pajac, który cwałował...
Lebbroso – „dobry trędowaty”
Opowiadanie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Wieża przynosi obraz „dobrego trędowatego”, który nie tylko nie ulega niskim żądzom, ale wręcz wydaje się święty. Może stanowić wzór pobożności, łagodności i pokory. Jest współczesnym Hiobem. Człowiek ten godnie, w milczeniu znosi swe cierpienie. Szuka sobie małych przyjemności, takich jak hodowanie kwiatów, oglądanie pięknych widoków czy zabawy z pieskiem Miracolo. Siły dodaje mu modlitwa i obecność za murem mniej chorej, jak wydaje się...
Lekarz
Wszyscy ludzie, którzy nie mogą być świętymi i nie chcą zgodzić się na zarazy, starają się jednak być lekarzami. Nie wiem, czym uczciwość jest w ogóle. Ale w moim przypadku polega na wykonywaniu zawodu. (Albert Camus, Dżuma ; tłum. Joanna Guze) Lekarz dzisiejszy to lekarz ludzi bogatych. My, lekarze! My, sól ziemi, my, rozum, my, ręka, kojąca wszelką boleść. (Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni ) Pan Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień,...
Lekarz outsider
Prócz lekarzy dziwaków literatura portretuje lekarzy outsiderów skazanych na wyobcowanie z powodów np. politycznych. Takim jest bohater Łuku triumfalnego Ericha Marii Remarque’a, Ludwik Fresenburg, ukrywający się w Paryżu jako nielegalny emigrant, uciekinier z hitlerowskich Niemiec. Poznajemy go jako przystojnego mężczyznę, świetnego chirurga, który ukrywa się pod fałszywym nazwiskiem Ravic. Zmory przeszłości nie dają mu jednak spokoju, posuwa się nawet do zabicia dawnego oprawcy z...
Lekarze zrezygnowani, przegrani
Portrety lekarzy zarysowane w tekstach kultury nie zawsze są tak wyraziste. Często bohaterowie ci służą jedynie jako tło głównych postaci. Tak jest np. w Lalce Bolesława Prusa, gdzie występuje sympatyczna postać doktora Michała Szumana – przyjaciela Stanisława Wokulskiego, Żyda, starego kawalera,który w młodości przeżył śmierć narzeczonej i usiłował popełnić samobójstwo, a jako dojrzały człowiek brał udział w powstaniu styczniowym, został zesłany na Sybir i tam rozpoczął badania nad rasami...
Lęki żołnierzy i emigrantów
Sam Słowacki wielokrotnie pisał o lęku przed własnym pochówkiem na obcej ziemi: Ty będziesz widział moje białe kości W straż nie oddane kolumnowym czołom; Alem jest jako człowiek, co zazdrości Mogił popiołom... Więc że mieć będę niespokojne łoże Smutno mi, Boże! (Juliusz Słowacki, Hymn ) Autor Kordiana marzył o dobrej sławie i pochowaniu w ziemi ojczystej, stylizował własną śmierć na śmierć patrioty i wieszcza, a własny pochówek na pogrzeb bohatera: Lecz wy, coście mnie znali, w...
Lichwiarz – pogardzany zawód
Najbardziej pogardzany zawód epoki rodzącego się kapitalizmu to lichwiarz. Z niechęcią przedstawia postać lichwiarza Gustaw Flaubert w Pani Bovary (jego nieuczciwość sprowadza na Emmę długi i nieszczęście). Lichwiarzem jest też ojciec tytułowej bohaterki powieści Balzaka Eugenia Grandet , okrutnik i skąpiec. Podobne cechy przejawia lichwiarz ze Skąpca Moliera, Harpagon. Pełna pogardy dla lichwiarzy jest wspomniana już tragedia Szekspira Kupiec wenecki .
Lichwiarz Grandet
Podobną do Harpagona postacią jest prowincjonalny lichwiarz – ojciec tytułowej bohaterki powieści Balzaka Eugenia Grandet , należącej do cyklu Komedia ludzka . Grandet umie cenić wartość pieniądza, bo kiedyś był ubogim majstrem bednarskim. Przesadza jednak. W domu, uchodzącym za jeden z najbogatszych w okolicy, czyni absurdalne oszczędności, wydziela np. świece. Jego córka,wydająca się być najlepszą partią w okolicy, zakochuje sięw zbytkownie ubranym Karolu Grandecie, bratanku ojca,...
Lokaje i „stara sługa chustkowa”
Na uwagę zasługuje też służba w utworach Witolda Gombrowicza. Lokaje z Operetki czy służba z Pornografii jest pokorna, ale panowie traktują ją tak, jakby tylko czyhała na to, by dokonać rewolucyjnego przewrotu. Właśnie dlatego państwo odgradzają się od niej murem rytuałów, obyczajów, formułek, manifestują przed służbą swą pobożność (hierarchia kościelna i religijne rytuały sprzyjają utrzymaniu władzy nad chłopstwem i służbą– Pornografia ). W Ferdydurke ujawnia się fascynacja parobkiem...
Ludowe widowiska pasyjne
Do dziś w niektórych miejscowościach żywa jest tradycja „odgrywania” scen Męki Pańskiej. Osadzeni w rolach Chrystusa, żołnierzy, Weroniki czy Szymona Cyrenejczyka aktorzy-amatorzy odgrywają drogę krzyżową. Granie takiej roli jest zaszczytem w lokalnej społeczności, bywa nawet dziedziczne.
Ludzie – marionetki na scenie życia
Metafizyczna interpretacja Lalki eksponuje scenę, w której stary Ignacy Rzecki bawi się marionetkami dekorującymi wystawę sklepową. Zachowuje się wtedy jak dziecko, a jednocześnie snuje nie najweselsze refleksje na temat sensu ludzkiego życia, przemijania i zbędności wszelkich naszych starań i wysiłków, które i tak do niczego nie prowadzą. Ten motyw: ludzie podobni od lalek, życie podobne do teatru jest stary jak literatura. Już Kochanowski porównywał ludzi do „łątek” (czyli kukiełek)...
Łatwe pieniądze – łapówki
Budzić obrzydzenie mogą także łapówki. Branie ich stanowi jednak smutną normę w wielu środowiskach: królują w carskiej Rosji, opisanej prześmiewczo przez Mikołaja Gogola w Rewizorze , królują także w Rosji radzieckiej – groteskowo opisuje łapowników Michaił Bułhakow w Mistrzu i Małgorzacie . Budzącym szczególny sprzeciw moralny jest opisywany wielokrotnie w literaturze proceder wyłudzania pieniędzy od Żydów przez tzw. szmalcowników. Ten, kto ich nie opłacił, często bywał wydawany w ręce...
Łowy – męskie zajęcie
Polowanie jest postrzegane przede wszystkim jako męskie zajęcie. Panie udają się na łowy raczej dla towarzystwa lub nie jeżdżą wcale. Kupienie chłopcu strzelby czy zabranie go na polowanie jest swoistym wtajemniczeniem w męskość. Taką inicjację przechodzi Tomasz, bohater Doliny Issy Czesława Miłosza, polujący w towarzystwie wytrawnego myśliwego, szlachcica Romualda Bukowskiego. Bardziej egzotyczne polowania, w których biorą udział silni bohaterowie,będący ucieleśnieniem cech twardych...