Polowanie
W tej chwili zobaczył przed sobą wielki i ciemny kształt zwierzęcia, które idąc z wiatrem, do ostatniej chwili nie mogło go zwietrzyć, tym bardziej, że zajmował je zapach rozsmarowanego miodu. – Bywaj, dziadku! – zawołał Zbyszko, wysuwając się spod sosny. Niedźwiedź ryknął krótko, jakby przerażony niespodziewanym zjawiskiem, lecz był już zbyt blisko, aby mógł ratować się ucieczką, więc w jednej chwili podniósł się na zadnie łapy, rozwarłszy przednie jak do uścisku. Tego właśnie czekał...
Polowanie – rytuał
O rytuałach szlacheckich związanych z polowaniem wiele pisze Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu . Wielkie polowanie na niedźwiedzia wymaga wielu przygotowań – broni, sprzętu, strojów, ludzi, psów. Psy są dumą myśliwych i chętnie rozprawia się o nich przy stole (np. słynny spór Asesora z Rejentem o Kusego i Sokoła). Przed wielkimi łowami odprawia się w leśnej kaplicy specjalną krótką mszę dla polujących (tzw. mszę świętego Huberta – patrona myśliwych). W polowaniu prócz ziemian biorą udział...
Polowanie jako wyznacznik pozycji społecznej
Polują władcy i szlachta. W filmie Wielka miłość Balzaka jest scena, w której mąż pani Hańskiej karze chłopa za zabicie dzika – nie jest rzeczą chłopa polowanie w pańskich lasach na grubą zwierzynę, nawet jeśli wchodzi w szkodę. Polują też królowie, zapuszczając się w niedostępne knieje.Przy okazji napotykają cudowne źródła, zakładają miasta i uzdrowiska – mówi o tym niejedna legenda. Jednym z takich podań o łowach króla jest legenda o Janie i Cecylii utrwalona w Nad Niemnem Elizy...
Polowanie z punktu widzenia... zwierzyny – smak utraconej wolności
Niekiedy, rzadko, zdarza się w utworze literackim, że pisarz (poeta) ukazuje polowanie nie z punktu widzenia myśliwych, lecz... zwierzyny. Wówczas polowanie staje się symbolem gwałtu na zwierzęciu, przemocy, utraconej wolności. Tak dzieje się w słynnej piosence Jacka Kaczmarskiego, inspirowanej utworem Włodzimierza Wysockiego: Skulony w jakiejś ciemnej jamie smaczniem sobie spał I spały małe wilczki dwa – zupełnie ślepe jeszcze Wtem stary wilk przewodnik co życie dobrze znał Łeb...
Polscy uwodziciele
Portrety fircyków, zalotników, kosmopolitów z lubością szkicują autorzy komedii oświeceniowych. Taki jest Szarmancki, bohater Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza, starający się o względy Teresy, córki starosty Gadulskiego, oraz posiadający cechy uwodziciela tytułowy bohater komedii Franciszka Zabłockiego Fircyk w zalotach , który bez grosza, w nadziei zysku, uwodzi piękną wdowę Podstolinę i, wbrew swym zasadom, zakochuje się w niej. W związku z zalotami ma wielkie wydatki, potrafi...
Polska Chrystusem narodów
Nie tylko Zygmunt Krasiński, także niemal cała polska literatura romantyczna eksploatowała motyw Chrystusa. Pełnił w utworach szczególną funkcję. Popularne wówczas hasła mesjanistyczne głosiły, iż Polska odgrywa szczególną rolę w dziejach ludzkości – jest niejako mesjaszem, który cierpi za grzechy innych i odkupuje inne narody... Hasła te znajdziemy przede wszystkim w III części Dziadów Mickiewicza.
Polska Chrystusem narodów, Polska Winkelriedem narodów
Motyw Polski poświęcającej się za inne narody świata pojawia się w mesjanistycznej twórczości romantyków. W cz. III Dziadów Polska zostaje nazwana Chrystusem narodów. Podobnie jak Chrystus, cierpi za inne narody, katami są zaborcy. Ta ofiara ma jednak głęboki sens. Polska cierpi, Polska jest narodem wybranym, ale odkupieni zostaną wszyscy. Z kolei w Kordianie Juliusza Słowackiego szczególna rola Polski, która ponosi ofiarę, zostaje streszczona w metaforycznym haśle „Polska – Winkelriedem...
Polska femme fatale
Do polskich kobiet fatalnych zaliczyć można niewątpliwie Izabelę Łęcką z Lalki Prusa, rozkochującą w sobie Stanisława Wokulskiego. Arystokratka wprawdzie nie zastawia sideł na kupca, ale gdy orientuje się, iż może odnieść korzyści ze związku z nim, przyjmuje jego hołdy, a nawet ofertę małżeństwa, manipulując zakochanym mężczyzną. Narzeczeństwo z Wokulskim nie przeszkadza jej we flirtowaniu z kuzynem. Sama chłodna i nieczuła, ma specyficzny stosunek do mężczyzn – traktuje ich przedmiotowo,...
Polska groteskowa
Innym sposobem mówienia o PRL-u jest... groteska. Stosuje ją w Małej apokalipsie Tadeusz Konwicki. Ukazana w niej zostaje ojczyzna kaleka, dziwny twór zależny od ZSRR i pretendujący do zostania kolejną republiką Związku Radzieckiego. Na główny obiekt stolicy wyrasta Pałac Kultury – dowód naszej służalczej zależności i potęgi sąsiada. Widzimy Warszawę w dniu święta, Warszawę transparentów, haseł, przemówień, bankietów, a jednocześnie ukrywającą się za tą fasadą bylejakość – nawet zapałki...
Polska wojenna
A jednak w momentach ważnych, momentach klęsk i zwycięstw powracają heroiczne tony. Motyw ojczyzny pojawia się nie tylko w dramatach romantycznych i całej literaturze romantyzmu i pozytywizmu, traktującej o narodowych zwycięstwach ( Trylogia , Krzyżacy ) i powstaniach. Tony patriotyczne dostrzeżemy także w poezji w przededniu II wojny światowej (tyrtejski Bagnet na broń Broniewskiego) czy poezji dokumentującej codzienność bombardowań i walki (pieśni powstania warszawskiego, tom...
Polskie Golgoty
O Golgocie można też myśleć w związku z romantycznym hasłem „Polska Chrystusem narodów”. W utworach romantyków, np. III części Dziadów Adama Mickiewicza, Polska jest ukazana jako ukrzyżowany Chrystus. Dosłownie mówi się o Golgocie we współczesnej powieści Tadeusza Konwickiego M ała apokalipsa , której bohater ma dokonać samospalenia w ramach protestu przeciw sowietyzacji Polski. W ostatnim dniu swego życia odbywa on swoistą drogę krzyżową, by w końcowej scenie wspiąć się ku „platformie...
Poniechanie zemsty
Bardzo trudne, jeśli nie niemożliwe wydaje się poniechanie zemsty. A jednak przebaczają sobie przyjaciele – Ketling i Wołodyjowski zakochani w jednej kobiecie. Pan Michał wspaniałomyślnie rezygnuje z praw do miłości Krzysi i życzy z bólem serca szczęścia ukochanej i przyjacielowi. Trudno poniechać zemsty Jurandowi, ale miłość, troska i strach o dziecko doprowadza go w pokutnym stroju przed oblicze zakonnych braci. Kiedy już po śmierci córki zostanie doprowadzony przed oblicze Juranda Zygfryd...
Portrety królowych
Odrębny rozdział stanowią postaci królowych. Opisywana w licznych legendach królowa Jadwiga jest pobożna i piękna .Jej portret odnajdziemy też w Krzyżakach Sienkiewicza. Utrwalona w legendzie (o stópce królowej Jadwigi) jawi się jako kobieta, która ulitowała się nad biedakiem i dała mu złotą sprzączkę od swego buta – stopa królowej odbiła się wówczas na kamieniu... Choć piękna i pobożna, nie jest jednak Jadwiga ascetką, krążą też legendy o miłości do przeznaczonego jej w młodości...
Portrety lokalnych tyranów w służbie cara
Literatura romantyzmu prezentuje też lokalnych tyranów, przedstawicieli władzy carskiej, którzy na swym terenie są panami życia i śmierci. Taki jest przedstawiony w III części Dziadów Senator – Nowosilcow, prześladujący polską młodzież i powodujący fale straszliwych represji wobec spiskowców na Litwie. To z jego inicjatywy na Syberię jadą kibitki wiozące niejednokrotnie małych chłopców. To z jego inicjatywy w więzieniu siedzą bohaterowie, których poznajemy w celi klasztoru Bazylianów,...
Postać mądrego błazna
Bardzo ważny w polskiej literaturze jest motyw mądrego błazna, związany nieodłącznie z postacią Stańczyka (który był błaznem na królewskim dworze). Pojawi się on w Weselu Wyspiańskiego, na obrazie Jana Matejki Stańczyk czy w piosence Jacka Kaczmarskiego. Postać ta jest ucieleśnieniem cech kontrastujących ze strojem błazna. Strój sugeruje głupotę i brak powagi (śmieszne buty, dzwonki przy zabawnej czapce). Jednakże przypisywana jest Stańczykowi głęboka mądrość i troska o losy ojczyzny. Na...
Postulaty franciszkańskie
Ubóstwo postuluje także św. Franciszek, akcentujący jednak radość z całego stworzenia, a nie ostentacyjne umartwianie się. Postawę bogatego Włocha z Asyżu, który był złotym młodzieńcem, a potem wyrzekł się uciech, pieniędzy i życia możnego, ukazują Kwiatki św. Franciszka z Asyżu , spisane przez anonimowego autora i przetłumaczone z włoskiego na język polski. Podobnie jak Jezus, św. Franciszek postuluje ubóstwo z wyboru. Jego postawa jest do dziś popularna, co przejawia się zarówno w...
Poświęcenie matki
Poświęcenie nie musi dotyczyć ofiary za społeczność czy naród. Nie musi mieć też podłoża patriotycznego czy rewolucyjnego. Nawet jak najbardziej prywatne wybory mogą wiązać się z poświęceniem. Każda decyzja o wydaniu na świat dziecka jest ryzykiem i poświęceniem, bo macierzyństwo wymaga ofiary – zdają się mówić wiersze Anny Świrszczyńskiej, np. Patriarchat czy Zwykły poród , przypominające bóle rodzenia i cierpienia matek. O poświęceniu matki z narażeniem wędrującej pod obstrzałem po...
Poświęcenie ojca
Pięknym obrazem poświęcenia ojca za życie dziecka jest film Życie jest piękne Roberta Benigniego. Bohater z narażeniem życia ukrywa własne dziecko przed hitlerowcami w obozie koncentracyjnym, a gdy przychodzi krytyczny moment, odwraca uwagę jednego z nich od ukrytego malca. Nawet ze śmiechem idzie na śmierć, udając przed synkiem, że to tylko taka zabawa – nie chce przestraszyć dziecka. Wcześniej poświęca się także, by dodać otuchy żonie. Z narażeniem życia dociera do megafonów, by...
Poświęcenie tytana
Poświęca się za ludzkość mityczny bohater, tytan Prometeusz. Uczy śmiertelnych rzemiosła, kradnie dla nich ogień z Olimpu i oszukuje bogów tak, aby ludzie nie musieli najlepszej części mięsa składać w ofierze. Za to ponosi surową karę, skazany przez olimpijskich bogów na przykucie do skał Kaukazu i cierpienie z powodu wyżerania ciągle odrastającej wątroby przez sępa (orła). Taką postawę poświęcenia za ludzkość, bezinteresownego i heroicznego, nazywamy prometejską. Podobnie szlachetną...
Poświęcenie wybitnej jednostki za ogół
Kolejnym aspektem poświęcenia jest ofiara jednostki za ogół. I tak – Kordian chce wziąć na siebie, nie obarczając innych, zbrodnię królobójstwa...W III części Dziadów także pojawia się motyw człowieka – poety, cierpiącego za całą ojczyznę („ja i ojczyzna to jedno”). Gustaw-Konrad bierze na siebie ciężar cierpień całego narodu i w jego imieniu chce cierpieć, walczyć, przemawiać. Niestety, temu poświęceniu towarzyszy nieprawdopodobna pycha, wola decydowania za innych.
Poświęcenie ze znakiem zapytania
Nieco groteskowy akt ofiary przedstawia powieść Tadeusza Konwickiego. Jej bezimienny bohater czy raczej antybohater, everyman – niewybitny, ale dość znany, by jego śmierć zwróciła uwagę, zostaje wyznaczony przez kolegów z opozycji do popełnienia samobójstwa. Ma w akcie protestu przeciw uzależnieniu Polski od ZSRR dokonać samospalenia na schodach Pałacu Kultury i Nauki. Sam bohater nie jest przekonany co do sensowności tego aktu ani wyboru osoby, może po prostu się boi. Waha się, bo do...
Poświęcenie życia za obcych
Szczytem świętości wydaje się poświęcenie życia za obcych ludzi. Tak postępuje nauczycielka z wiersza Wisławy Szymborskiej Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej , rzucająca się w ogień, by ratować „dwoje cudzych dzieci” (postać autentyczna). Podobnie poświęca swe życie Janusz Korczak, opisany m.in. w Pianiście Władysława Szpilmana czy filmie Korczak Andrzeja Wajdy. Ów dobry doktor, „żydowski święty”, choć ma możliwość ucieczki, nie chce zostawić swych podopiecznych sierot samych, więc...
Powojenne dylematy akowców
W konspiracji nadal działają po wojnie akowcy, tacy jak Maciek Chełmicki i Andrzej Kossecki, bohaterowie Popiołu i diamentu Jerzego Andrzejewskiego. Ich zadaniem jest kontynuowanie w podziemiu tego, co zaczęli podczas okupacji: likwidacja wrogów ojczyzny, doprowadzenie do odzyskania niepodległości przez Polskę. W ich rozumieniu wrogami ojczyzny są tak samo komuniści, jak i hitlerowcy, tak samo Sowieci, jak i polscy komuniści. Mają wykonać wyrok na jednym z takich komunistów – Szczuce....
Powstanie
Nie dużo nas było, może osób kilka, bo inni ludzie na swoich podwórkach zgromadzali się i, tak samo jak my, kupkami stojąc, wszyscy ku stronie piasków obróceni, stuków i grzmotów słuchali, co tam toczyły się i turkotały, to dłużej, to krócej, to prędko, to pomaleńku, jakby z całego nieba pioruny zebrały się i w te miejsce biły. Słowik już wtenczas nie śpiewał, tylko gdzieniegdzie podejmowały się znad boru chmury wszelakiego ptastwa i jak zwariowane, z przeraźliwymi krzykami latały nad...
Powstanie kościuszkowskie
Motyw insurekcji kościuszkowskiej także często pojawia się w tekstach kultury, np. w Panu Tadeuszu w postaci wyraźnej aluzji. Na ścianie w Soplicowie wisi portret Kościuszki, któremu przygląda się Tadeusz po powrocie do domu. Również imię otrzymał tytułowy bohater epopei na cześć wodza. W powstaniu kościuszkowskim brał też udział kaleki żołnierz utrwalony w Kordianie Juliusza Słowackiego jako osoba niepokornie śpiewająca podczas koronacji cara na króla Polski: „Boże, pochowaj nam króla”....
Powstanie listopadowe
Zrywem niepodległościowym bardzo bogato odnotowanym w literaturze jest powstanie listopadowe. Mówi się o nim wiele w twórczości romantyków, kreuje nowych bohaterów, pokazuje znaczące bitwy, dokonuje bolesnych rozrachunków. W Reducie Ordona Adama Mickiewicza zostaje wykreowana, wbrew prawdzie historycznej, postać bohaterskiego obrońcy, który wysadził redutę, by zginąć pod gruzami wraz z wrogami (faktycznie Ordon przeżył powstanie). Do poruszającego utworu wieszcza powróci po latach Stefan...
Powstanie styczniowe
Bodaj najbardziej krwawym powstaniem, które odbiło się na dalszej historii Polski i jej literaturze, jest powstanie styczniowe. W zakamuflowanej formie,tzw. językiem ezopowym (mową ezopową) wspominają o nim utwory pozytywistów, zwłaszcza Elizy Orzeszkowej. W Nad Niemnem wspomina się o znajdującej się niedaleko Korczyna wspólnej powstańczej mogile, w której spoczywają prochy bohaterów z zaścianka(Bohatyrowiczów) oraz brata dziedzica Korczyna – Andrzeja. Stosunek do powstania trafnie...
Powstanie w getcie
Głębokie piętno na literaturze polskiej odcisnęło powstanie polskich Żydów w warszawskim getcie. Deheroizacja bohaterów następuje w Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall – reportażowej opowieści o powstaniu w getcie warszawskim. Wywiad-rzeka z członkiem ŻOB-u, cudownie ocalałym po upadku getta Markiem Edelmanem, lekarzem, ukazuje bohaterów getta jako zwyczajnych ludzi....Np. słynny przywódca powstania Anielewicz traktowany jest z przymrużeniem oka – zostaje wybrany wodzem, bo...wszyscy...
Powstanie w getcie – relacja żołnierza ŻOB-u
Nieco inną perspektywę stwarza relacja Żyda, żołnierza ŻOB-u, lekarza Marka Edelmana, który w książce Hanny Krall Zdążyć przed Panem Bogiem opowiada swej rozmówczyni o tym, co działo się w getcie warszawskim w dniach powstania. Jego zdaniem decyzja o podjęciu walki powstańczej w skazanym przez hitlerowców na całkowitą zagładę warszawskim getcie była jedynie wyborem sposobu umierania.
Powstanie warszawskie
Patetyczny obraz walki w powstaniu warszawskim utrwaliły pieśni powstańcze, takie jak Hej, chłopcy, bagnet na broń , Marsz Mokotowa i wiele innych. Zupełnie inny, zdeheroizowany obraz powstania warszawskiego, nakreślony z perspektywy uciekającego cywila, chroniącego się przed bombami, przebiegającego przez piwnice, zdobywającego pożywienie – jednym słowem – walczącego o przetrwanie – utrwalił z perspektywy lat Miron Białoszewski w Pamiętniku z powstania warszawskiego . Z kolei tom...
Powstańcy i żołnierze
Za buntowników uznawał car i inni zaborcy polskich powstańców i opozycjonistów, ukazanych w licznych utworach romantyków, pozytywistów, twórców młodopolskich. Losy tych buntowników poznajemy między innymi w III części Dziadów Mickiewicza (młodzież wileńska zbuntowana przeciw carskiemu terrorowi), Kordianie Słowackiego (zamach na cara), Nocy listopadowej i Warszawiance Wyspiańskiego (powstanie listopadowe), w Nad Niemnem i Glorii victis Elizy Orzeszkowej, Echach leśnych czy...
Pozornie wyzwolona, postępowa
Warto odnotować też obecne w literaturze XX wieku obrazy matek pozornie tylko wyzwolonych, tolerancyjnych, łączących macierzyństwo z... nowoczesnością. Po wnikliwszym oglądzie wizerunki te bardziej jednak przypominają portrety obłudnych mieszczanek, pań Dulskich, niż kobiet wyzwolonych. Np. Młodziakowa z Ferdydurke Witolda Gombrowicza chce mieć za wszelką cenę opinię nowoczesnej; gotowa jest nawet nakłaniać nieletnią córkę Zutę do zajścia w ciążę i urodzenia nieślubnego dziecka. Jednak...
Pozytywistka idealistka
Nauczycielka, bezinteresownie lub za skromne wynagrodzenie przekazująca wiedzę swoim uczniom, chętna do niesienia pomocy najuboższym, wcielająca w życie hasła pracy u podstaw pojawia się często w literaturze pozytywizmu. Bohaterka powieści dojrzałego realizmu Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej – Justyna Orzelska chce po ślubie osiąść w zaścianku Bohatyrowiczów i bezinteresownie uczyć wiejskie dzieci, którymi i tak od dawna się zajmuje. Niekiedy udzielanie lekcji podreperowuje nader trudną...
Pozytywistyczne obrazki nędzy
Mimo iż obrazy ludu znajdziemy też w utworach romantycznych, najpełniej nędza chłopów i biedoty miejskiej zostanie przedstawiona w epoce pozytywizmu, np. w obrazkach i nowelach Marii Konopnickiej, nowelach i opowiadaniach Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza. W takich utworach jak Jaś nie doczekał , W piwnicznej izbie , Przed sądem , Nasza szkapa Maria Konopnicka portretuje ubóstwo ciemnych, nieogrzewanych słońcem izb, w których panuje głód, chłód, bieda i smutek,...
Pożegnanie ze szlacheckim światem w "Panu Tadeuszu"
Przemijanie obyczajów, starego szlacheckiego porządku obrazuje narodowa epopeja Pan Tadeusz , pogodne, ale jednak pożegnanie z dawnym światem. Bardzo często powtarza się w utworze przymiotnik „ostatni” – ostatni zajazd, ostatni, co tak poloneza wodzi... Żegnamy się z rytuałem posiłków, polowań, z tradycją szlachecką, z wielkimi ucztami, ze wspaniałym serwisem, z ostatnim świetnym litewskim cymbalistą, z takimi tańcami, z takimi potrawami... Zachodzące w finale słońce jest symbolem schyłku...
Późniejsze nawiązania do bohatera
Ta postać inspirowała poetów. Metafizyczny twórca polskiego baroku (czy raczej przełomu renesansu i baroku) Mikołaj Sęp-Szarzyński parafrazował w Sonecie II słowa z Księgi Hioba . Wyeksponował tak typowe dla swojej poezji i wrażliwości baroku motywy, jak marność naszego ziemskiego życia, nietrwałość rzeczy cielesnych, trwałość duchowych i niepokój w dążeniu do Boga oraz barokowe paradoksy („O Święty Panie, daj, niech i my mamy/To, co mieć każesz, i tobie oddamy!”). Do postaci największego...
Praca
Od jednego ze wzgórz ku gruszy polnej posuwał się pług, ciągnięty przez parę koni , z których jeden był kasztanowaty, z konopiastą grzywą, drugi – gniady, z białą nogą i białą łatą na czole. Za pługiem, z rękami opartymi na wysoko sterczących rączkach pługu, szedł wysoki i zgrabny człowiek, w białym płóciennym surducie, długim do kolan obuwiu i małej czapce, która skórzanym daszkiem osłaniając mu czoło nie zasłaniała z tyłu głowy jasnozłocistych włosów. Szedł prosto, równym krokiem, bez...
- Nietypowy przykład Wokulskiego
- Protestancka idea pracy i bogacenia się
- Praca drogą do kariery i źródłem uzależnienia
- Praca wyznacznikiem miejsca w hierarchii społecznej; przekleństwo warstw niższych
- Praca powołaniem
- Praca podstawowym warunkiem rozwoju człowieka i społeczeństwa
- Praca artysty
- Praca w socrealizmie – na usługach ideologii
- Praca na roli – wyrazem związku rolnika z ziemią
- Praca rzekomym narzędziem resocjalizacji i przekleństwem więźniów lagrów i łagrów
- Praca bohaterów mitologicznych
- Praca w dobie raczkującego kapitalizmu źródłem niebezpieczeństw
- Praca w "Biblii" – przekleństwo, kara czy źródło rozwoju?
Praca artysty
Odrębny rozdział stanowi praca artystów, ukazywana przez nich samych jako natchniona misja (Mickiewicz w Dziadach cz. III), solidne rzemiosło (Horacy, Norwid) lub wyraz wolności, pozwalającej na tworzenie dzieł wielkich, ale i łamanie konwencji społecznych, szokowanie (zwłaszcza twórczość symbolistów francuskich czy polskich modernistów). Postaci artystów jako próżniaków przedstawia z odrazą literatura tworzona przez pozytywistów ( Nad Niemnem Orzeszkowej, Bez dogmatu Sienkiewicza)....
Praca bohaterów mitologicznych
Praca nie była ulubionym zajęciem bogów z Olimpu.Choć... każdy z nich wiódł żywot w pewnym sensie pracowity. Poza tym, że ucztowali na Olimpie, bywali na łowach (Artemida), pojawiali się w środku bitew, wśród wojennej wrzawy (Ares, Atena), odpowiadali za sąd zmarłych (Hades)... Niewątpliwie najpracowitszym z bogów był kulawy boski kowal Hefajstos, który wciąż przebywał w swojej kuźni. Było to zresztą powodem wiecznego niezadowolenia jego żony Afrodyty – pięknej i zalotnej bogini miłości,...
Praca drogą do kariery i źródłem uzależnienia
Zachodnie teksty kultury eksponują związek pracy z karierą i... uzależnieniem. Czasami działalność związana z zarabianiem pieniędzy w rzekomo uczciwej prestiżowej instytucji prowadzi też często do przestawienia hierarchii wartości człowieka, do zmian w jego psychice. Bohaterowie prozy Douglasa Couplanda (znaczące tytuły Poddani Micrososftu , Pokolenie X ) nie mają czasu na miłość, dbanie o siebie, a nawet jedzenie, nie mają własnej tożsamości, są uzależnieni od Internetu i przede...
Praca na roli – wyrazem związku rolnika z ziemią
Docenia się w Nad Niemnem pracę na roli, związek pracującego na niej człowieka z ziemią. Ten sam związek eksponowany jest w Reymonta – prócz zaciętej rywalizacji między chłopami o ziemię ukazane jest niezwykłe przywiązanie chłopa do pracy na roli, którego symbolem jest przedśmiertny siew Boryny. Również w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej praca na roli zostaje dowartościowana. Bogumił doglądający chłopów i całe serce wkładający w prace rolne tłumaczy żonie, że nie poświęca się dla...
Praca podstawowym warunkiem rozwoju człowieka i społeczeństwa
Jednakże praca świadczy nie tylko o degradacji i ubożeniu rodziny. Eliza Orzeszkowa w swej powieści Nad Niemnem stara się pokazać, że najbardziej wartościowi są wcale nie najbogatsi bohaterowie, którzy nie muszą zajmować się pracą, ale właśnie pracowici: Benedykt i Witold Korczyńscy, Marta Korczyńska, Justyna Orzelska czy schłopiała szlachta z zaścianku Bohatyrowicze (np. Jan i Anzelm), szanująca tradycję, zajmująca się pracą na roli... Utrwalona w Nad Niemnem legenda o Janie i Cecylii,...
Praca powołaniem
Praca na ziemi i dla ziemi jest przez Bogumiła Niechcica traktowana jako swoiste powołanie. Podobnie traktuje swój zawód bohaterka noweli Elizy Orzeszkowej A... B... C... – nauczycielka, za niewielką opłatą nauczająca dzieci z sąsiedztwa. Tak też pojmuje swą pracę nauczycielka z utworu Stefana Żeromoskiego Siłaczka , Stasia Bozowska, która umiera zarażona tyfusem, nauczając na wsi dzieci biednych analfabetów. Jako powołanie traktuje też swój zawód doktor Tomasz Judym – bohater Ludzi...
Praca rzekomym narzędziem resocjalizacji i przekleństwem więźniów lagrów i łagrów
W prozie lagrowej i łagrowej również znajdziemy przerażające odbicie tego, iż praca była narzędziem ohydnej indoktrynacji zarówno w hitlerowskich obozach koncentracyjnych, jak i w sowieckich łagrach. Napis nad bramą oświęcimskiego obozu głosił: „Arbeit macht frei” („praca czyni wolnym”), co dziś wydaje się stwierdzeniem dramatycznie superironicznym. W opowiadaniach Borowskiego czy Medalionach Nałkowskiej znajdziemy ślady nieludzkiego wysiłku więźniów, którzy często pracowali np. przy...
Praca w "Biblii" – przekleństwo, kara czy źródło rozwoju?
Rozumienie pracy jako kary nieobce jest także Biblii , konkretnie tym scenom Starego Testamentu , w których Bóg wypędza Adama i Ewę z raju i przepowiada Adamowi ciężką pracę, a Ewie rodzenie dzieci w bólach.W tym ujęciu praca wydaje się karą za grzech. Dopóki pierwsi rodzice nie zgrzeszyli, żyli przecież w raju beztrosko, otoczeni opieką Boga i mnogością roślin i zwierząt. Dopiero wygnanie z raju zmusiło ich do pracy nad zdobywaniem pożywienia. Wtedy też mieli pierwszy raz zetknąć się z...
Praca w dobie raczkującego kapitalizmu źródłem niebezpieczeństw
Nieco inaczej zostaje przedstawiona praca w mieście. Dym Marii Konopnickiej, Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego, Ziemia obiecana Władysława Reymonta i wiele innych utworów pokazuje pracę w nieludzkich warunkach, która zagraża zdrowiu i życiu pracowników fabryk. Pracują dzieci i młode kobiety, ciężka, wielogodzinna praca urągająca zasadom bezpieczeństwa (zmniejsza się bowiem fundusze na bezpieczeństwo i higienę pracy) skutkuje wieloma wypadkami, nieporuszającymi jednak sumień...
Praca w socrealizmie – na usługach ideologii
Nie można też pominąć aspektu pracy na usługach ideologii. W zapomnianej dziś socrealistycznej prozie, poezji czy zwłaszcza w filmach socrealistycznych, propagandowych,praca służy budowaniu socjalizmu. Bohaterem pozytywnym jest tu na ogół robotnik przekraczający normy, pracujący zacięcie np. w fabryce czy na budowie, zaangażowany politycznie i bezwzględnie zwalczający wszechobecny sabotaż... Docenia się też pracę kołchoźników czy pracowników PGR-ów; trud rzemieślników czy kułaków jest bez...
Praca wyznacznikiem miejsca w hierarchii społecznej; przekleństwo warstw niższych
Już w literaturze i sztuce antyku i średniowiecza praca jest wyznacznikiem pozycji społecznej. Pracują ponad siły niewolnicy ( Faraon Bolesława Prusa), nie od nich zależy ich miejsce pobytu, są jedynie sługami wykonującymi rozkazy swych panów ( Quo vadis Henryka Sienkiewicza). W tekstach kultury średniowiecza, renesan su czy sentymentalizmu praca chłopa jest czasem idealizowana (utwory Kochanowskiego), jednakże zdarzają się też utwory, w których mowa o krwi, pocie i upokorzeniach chłopów...
Pracowita histeryczka
Histeryczką, w odróżnieniu od pani Emilii pracowitą i inteligentną, jest Barbara Niechcicowa z Ostrzeńskich – bohaterka Nocy i dni Marii Dąbrowskiej. Histeria pani Barbary przejawia się w czarnowidztwie i nadmiernie emocjonalnym stosunku do życia, nadinterpretacji faktów. Barbara zawsze spodziewa się wszystkiego, co najgorsze, wiecznie zamartwia się przyszłością dzieci, choroba każdego z nich wydaje się jej straszna i szczególnie groźna, martwią ją też jej własne dolegliwości – nierzadko...
Prawo do aborcji – hasłem feministek i przedmiotem troski lekarzy
Jednym z autorów, który chętnie podejmie gorące feministyczne tematy, jest John Irving. Bohater jego powieści Regulamin tłoczni win , sfilmowanej przez Lasse Hallströma jako Wbrew regułom – lekarz, Wilbur Larch, ukazany przez autora z wielką sympatią, opowiada się za prawem kobiet do bezpiecznego przerywania ciąży. Na jego poglądach zaważy dramatyczne doświadczenie z czasów praktyki lekarskiej w szpitalu położniczym w Bostonie. Umrze w męczarniach po nieudanym, pokątnie i...