Powstanie kościuszkowskie

Motyw insurekcji kościuszkowskiej także często pojawia się w tekstach kultury, np. w Panu Tadeuszu w postaci wyraźnej aluzji. Na ścianie w Soplicowie wisi portret Kościuszki, któremu przygląda się Tadeusz po powrocie do domu. Również imię otrzymał tytułowy bohater epopei na cześć wodza.
W powstaniu kościuszkowskim brał też udział kaleki żołnierz utrwalony w Kordianie Juliusza Słowackiego jako osoba niepokornie śpiewająca podczas koronacji cara na króla Polski: „Boże, pochowaj nam króla”. Gdy zarzucają mu „nie w takt śpiewasz i nie w sens”, odpowiada: „pod Maciejowicami ogłuchłem od kuli”.
W czasach insurekcji kościuszkowskiej toczy się również akcja dramatu Juliusza Słowackiego Horsztyński. Gdy wybucha powstanie w Warszawie, niespokojnie jest także w Wilnie, gdzie powieszony zostaje przez lud (jako zdrajca narodu) jeden z bohaterów dramatu – hetman litewski Szymon Kossakowski, niedawny targowiczanin spiskujący z Rosjanami na szkodę Polski. Fakty takie rejestrowano niejednokrotnie podczas powstania.
Echa powstania kościuszkowskiego odnajdziemy też w utworach Stefana Żeromskiego (Popioły, O żołnierzu tułaczu). Eksponowany jest w nich motyw chłopa-powstańca, który walcząc o wolność ojczyzny, poczuł się wolnym człowiekiem, natomiast po powstaniu był zmuszony do odrabiania pańszczyzny...