Zasłonak
Ilustracja
Zasłonak purpurowoblaszkowy
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

zasłonakowate

Rodzaj

zasłonak

Nazwa systematyczna
Cortinarius (Pers.) Gray
Nat. Arr. Brit. Pl. (London 1: 627 (1821)
Zasłonak pospolity
Zasłonak brunatny
Zasłonak osłonięty
Zasłonak rdzawobrązowy
Zasłonak brązowordzawy
Zasłonak rudy
Zasłonak czerwonawy
Zasłonak śluzowaty
Zasłonak wonny
Zasłonak fioletowy
Zasłonak strojny
Zasłonak krwisty
Zasłonak łuseczkowaty
Zasłonak ceglastożółty
Zasłonak czerwonołuskowaty
Zasłonak niebieskawy

Cortinarius (Pers.) Gray) (zasłonak) – rodzaj grzybów z rodziny zasłonakowatych (Cortinariaceae)[1]. Do 2017 r. na terenie Polski opisano występowanie 251 gatunków (przy uwzględnieniu tylko gatunków pewnych, zweryfikowanych przez Index Fungorum). Nie jest to jednak liczba ostateczna. Liczba występujących w Polsce gatunków zmienia się zarówno w wyniku znajdywania nowych, dotąd nie znanych w Polsce gatunków, jak i w wyniku zmian w nazewnictwie gatunków dokonywanych przez Index Fungorum[2]. Dwie monografie o zasłonakach napisał Andrzej Nespiak w 1975[3] i 1981 r.[4]

W wyniku prac mykologów liczba gatunków Cortinarius znacznie się zmniejszyła, gdyż część z nich poprzenoszono do innych rodzajów.

Morfologia

Owocniki o bardzo zmiennym kształcie i wielkości; od bardzo małych (poniżej 1 cm) do bardzo dużych (powyżej 20 cm). Kapelusz początkowo ma kształt wypukły, dzwonkowaty lub stożkowaty, potem wypłaszcza się. Są higrofaniczne lub niehigrofaniczne. U różnych gatunków występują prawie wszystkie kolory. Skórka kapelusza jest błoniasta, śluzowata, włóknisto-brązowata, łuszcząca się lub naga. Od trzonu do ronda kapelusza rozciąga się przypominająca pajęczynę zasnówka, która zwykle pozostaje włóknistą pozostałością na trzonie po odsłonięciu kapelusza. Trzon o kształcie od bardzo delikatnego i cienkiego do bardzo grubego, może być śluzowaty lub suchy, z resztkami zasnówki lub bez nich i powierzchni od nagiej do włóknistej. Miąższ jest w smaku łagodny, gorzki lub pikantny. Blaszki są zwykle wybrzuszone, ale na trzonie są również szerokie lub wygięte w łuk. Kolor w pełni dojrzałych okazów jest rdzawobrązowy ze względu na pył zarodników, u niedojrzałych grzybów spektrum waha się od prawie białawego przez jaskrawo zabarwione do ciemno rdzawobrązowego lub fioletowego[3]. Zarodniki w kształcie pestek jabłek, migdałów lub cytryn, nawet okrągławe, lekko szorstkie do brodawkowatych, bez pory rostkowej. Trama blaszek regularna (strzępki biegną równolegle)[5].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Cortinariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)[1].

Jest to najliczniejszy w gatunki rodzaj grzybów kapeluszowych. W Europie występuje około 500 gatunków[6]. Istnieje wiele koncepcji ich systematycznego podziału, liczne gatunki mają wiele synonimów nazwy naukowej, a niektóre także różne nazwy polskie. Oznaczanie gatunków jest trudne, a rozróżnienie niektórych możliwe tylko przy użyciu mikroskopu[7].

Polską nazwę zasłonak podał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym należące do tego rodzaju gatunki opisywane były także pod nazwami: bedłka, gąska, opieńki, guzotrzonowiec, zasłoniak, skórzak, flegmiak, modrzaczek, śluzak, tłustocha, wodniak[8]. Jeszcze więcej ma synonimów naukowych – ponad 40[9].

Gatunki występujące w Polsce:

Nazwy naukowe na podstawie Index Fungorum. Pominięto gatunki niepewne[33]. Wykaz gatunków i nazwy polskie według Władysława Wojewody (gatunki bez przypisów), oraz innych autorów (oznaczone przypisami). Dla niektórych gatunków W. Wojewoda nie podał nazwy polskiej, traktując je jako synonimy, jednak według Index Fungorum są to odrębne gatunki[8].

Niektóre pozostałe gatunki

Znaczenie

Naziemne grzyby mykoryzowe, saprotrofy. Tylko nieliczne gatunki to grzyby jadalne. Większość stanowią grzyby niejadalne lub podejrzane o trujące własności. Jest też kilka gatunków śmiertelnie trujących. Powodują zatrucia orellaninowe (8 grupa). Z powodu trudności w oznaczaniu gatunków zasadniczo odradza się zbierania tych grzybów w celach spożywczych. Niektóre gatunki wykorzystywane były dawniej do barwienia wełny i innych tkanin[7].

Przypisy

  1. 1 2 Index Fungorum [online] [dostęp 2021-09-30].
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 T. Ślusarczyk, Nowe stanowiska grzybów z rodzaju zasłonak (Cortinarius) w Polsce, „Przegląd Przyrodniczy”, 24 (4), 2013, s. 42–68.
  3. 1 2 Andrzej Nespiak, Basidiomycetes, Agaricales, Cortinariaceae. Cortinarius I, Warszawa-Kraków: PWN, 1975.
  4. ↑ Andrzej Nespiak, Basidiomycetes, Agaricales, Cortinariaceae. Cortinarius II, Warszawa-Kraków: PWN, 1981.
  5. ↑ E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
  6. ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 398, ISBN 83-09-00714-0.
  7. 1 2 Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 240–255, ISBN 978-83-258-0588-3.
  8. 1 2 Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 157–198, ISBN 83-89648-09-1.
  9. ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2021-09-30].
  10. 1 2 Błażej Gierczyk i inni, XXI Wystawa grzybów Puszczy Białowieskiej. Materiały do poznania mykobioty Puszczy Białowieskiej, „Przegląd Przyrodniczy”, 26 (3), 2015, s. 10–50 [dostęp 2023-02-07].
  11. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 Cortinarius (zasłonak) [online], grzyby.pl [dostęp 2023-12-19] (pol.).
  12. ↑ W. Wojewoda podał nazwę polską dla synonimu Cortinarius strobilaceus.
  13. 1 2 3 4 5 6 Tomasz Ślusarczyk, Materiały do znajomości mykobioty Pasma Krowiarek (Sudety Wschodnie), „Przegląd Przyrodniczy”, 32 (1), 2021, s. 46.
  14. ↑ Nazwa polska podana przez A. Nespiaka dla synonimu Cortinarius subargentatus P.D. Orton.
  15. 1 2 3 T. Ślusarczyk, M. Gryc, M. Wantoch-Rekowski, Nowe stanowiska grzybów z rodzaju zasłonak Cortinarius w Polsce, „Przegląd Przyrodniczy”, 26 (2), 2015, s. 3–21.
  16. ↑ W. Wojewoda podał polską nazwę dla synonimu Cortinarius bicolor Cooke.
  17. ↑ W. Wojewoda podał polską nazwę dla synonimu Cortinarius muscigenus Peck.
  18. 1 2 3 4 D. Karasiński i inni, Grzyby wielkoowocnikowe Kampinoskiego Parku Narodowego, Izabelin: Kampinoski Park Narodowy.
  19. ↑ Przez W. Wojewodę traktowany jako synonim C. lividoochraceus.
  20. ↑ T. Grzywnowicz (red.), Podręczny atlas grzybów Półwyspu Helskiego, Jastarnia-Lublin: MORPOL, 2001, s. 2–44.
  21. 1 2 Anna Bujakiewicz, Grzyby wielkoowocnikowe Babiogórskiego Parku Narodowego, Babiogórski Park Narodowy. Monografia Przyrodnicza, 2004, s. 215–257.
  22. ↑ Wymieniony pod nazwą Cortinarius erubescens (synonim).
  23. 1 2 Z. Flisińska, Grzyby Lubelszczyzny. Wielkoowocnikowe podstawczaki (Basidiomycetes). 2, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, 2004.
  24. ↑ A. Kujawa, B. Gierczyk, Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część VI. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2010, „Przegląd Przyrodniczy”, 23 (4), 2012, s. 3–59.
  25. ↑ B. Gierczyk i inni, XXII wystawa grzybów Puszczy Białowieskiej. Materiały do poznania mykobioty Puszczy Białowieskiej, „Przegląd Przyrodniczy”, 28 (1), s. 59–84.
  26. 1 2 I.L. Kałucka, A.M. Jagodziński, M.Nowiński, Biodiversity of ectomycorrhizal fungi in surface mine spoil restoration stands in Poland? first time recorded, rare, and red-listed species, „Acta Mycol.”, 51 (2), 2016, s. 1080.
  27. ↑ J. Łuszczyński, Diversity of Basidiomycetes in various ecosystems of the Góry Świętokrzyskie, „Mts. Mon. Bot.”, 97, 2007, s. 5–218.
  28. 1 2 M. Pietras i inni, Distribution and molecular characterization of an alien fungus, Clathrus archeri, in Poland, „Pol. J. Environ. Stud.”, 25 (3), s. 1197–1204.
  29. ↑ W. Wojewoda podał polską nazwę dla synonimu Cortinarius phoeniceus (Bull.) Maire.
  30. ↑ M. Stasińska, Z. Sotek, Macromycetes in the communities of Scheuchzerio-Caricetea nigrae in the Pomerania region (NW Poland), 2004.
  31. ↑ W. Wojewoda podał nazwę polską dla synonimu Cortinarius decoloratus.
  32. ↑ H. Komorowska, Materiały do poznania macromycetes Borów Tucholskich i przyległych terenów, W: Lisiewska M., Ławrynowicz M. (red.), „Monitoring grzybów”, Poznań-Toruń: PTB, Sekcja Mikologiczna, 2001, s. 81–96.
  33. ↑ Index Fungorum (gatunki) [online] [dostęp 2013-03-05].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.