łeb (język polski)

łeb (1.1) żurawia
łeb (1.1) węża
łby (1.3) nitów
wymowa:
IPA: [wɛp], AS: [u̯ep], zjawiska fonetyczne: wygł. ​
znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy

(1.1) głowa zwierzęcia
(1.2) przen. posp. głowa człowieka
(1.3) górna, szersza część nitu, śruby
(1.4) gw. anat. czoło[1]
(1.5) gw. techn. piasta[1]
(1.6) gw. techn. część wału wiatracznego, w której osadzone są śmigi[1]
odmiana:
(1.1-6)
przykłady:
(1.1) Jeździec poklepał z wdzięcznością konia po łbie.
(1.2) Ja pierniczę, ale mnie łeb boli.
(1.3) Zbyt mocne dokręcenie może zerwać łeb śruby.
składnia:
(1.1) łeb + D.
(1.2) łeb + D.
(1.3) łeb + D.
kolokacje:
(1.2) oberwać po łbie • walić kogoś po łbie
synonimy:
(1.1) głowa
(1.2) głowa, łepetyna, czaszka, czacha, mózgownica, globus, czerep, makówka, pała
(1.3) główka
antonimy:
hiperonimy:
hiponimy:
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. łebkarz m
zdrobn. łebek m, łepek m
przym. łebski
przysł. łebsko
związki frazeologiczne:
barani łeb / ośli łeb • brakować soli we łbie • ciasny łeb • dostać kulkę w łeb • kocie łby • kula w łeb • łeb w łeb • mieć kiełbie we łbie • mieć łeb jak sklep • mieć łeb na karku • reg. pozn. na cołki łeb, ogłupieć na całki łeb • na łeb na szyję • na zbity łeb • palnąć sobie w łeb • patrzeć spode łba • pusty łeb • ukręcić czemuś łeb • ukręcić łeb • ukręcić łeb sprawie • urwać łeb • wziąć się za łby • wziąć w łeb • zakuty łeb • zwalić się komuś na łeb • przysłowia: indyk myślał o niedzieli, a w sobotę łeb mu ścięli • złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma
etymologia:
od prasł. *lъbъ → pierwotnie twarda powłoka, skorupa[2] lub coś, z czego usunięto powłokę[3], następnie czaszka[2][3][4], a potem głowa, zwłaszcza jej górna część[2]; to z kolei od rdzenia praindoeur. *lubh- lub *leubh→ usuwać powłokę[3], korę[4]
od wspomnianego prasłowa indoeuropejskiego pochodzi też także prasł. *lubъ, od którego natomiast pochodzi między innymi pol. łub[2][4]
por. białor. лоб, czes. leb, kasz. łep, ros. лоб i ukr. лоб
por. także dalsze litew. lubos i łot. luba
w języku polskim notowane od XIV wieku[4]
uwagi:
tłumaczenia:
źródła:
  1. 1 2 3 publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Hasło „Łeb” w: Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. II: H-M, Warszawa 1900–1927, s. 806.
  2. 1 2 3 4 Hasło „*lъbъ” w: Этимологический словарь славянских языков, red. O. Trubaczow, A. Żurawlоw, t. 16, Moskwa 1974-, s. 225-228.
  3. 1 2 3 Hasło „łeb” w: Witold Mańczak, Polski słownik etymologiczny, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2017, ISBN 978-83-7676-265-4, s. 103.
  4. 1 2 3 4 Hasło „ŁEB” w: Krystyna Długosz-Kurczabowa, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, ISBN 978-83-01-15258-1, s. 379-381.
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.