pierwszy (język polski)

pierwszy (1.1)
pierwsza (5.1) trzynaście
wymowa:
IPA: [ˈpʲjɛrfʃɨ], AS: [pʹi ̯erfšy], zjawiska fonetyczne: zmięk.• utr. dźw.• i → j 
​ ​
znaczenia:

przymiotnik odliczebnikowy[1]

(1.1) od liczby 1

przymiotnik

(2.1) najważniejszy
(2.2) mat. niemający nietrywialnych dzielników

rzeczownik, rodzaj męskoosobowy

(3.1) pot. żegl. pierwszy oficer

rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy

(4.1) początkowy dzień miesiąca

rzeczownik, rodzaj żeński

(5.1) pierwsza: godzina pierwsza
odmiana:
(1-2)
przykłady:
(1.1) Nasz zawodnik przybiegł do mety jako pierwszy i zdobył złoty medal.
(1.1) Zastanawialiśmy się kiedyś z Eweliną, jakiż to tajemniczy inwestor kupił działkę na narożniku, pod numerem pierwszym.
(1.1) W zoo w Chorzowie Michalina po raz pierwszy w życiu widziała hipopotama.
(3.1) Kapitan polecił, aby pierwszy przejął dowodzenie.
składnia:
kolokacje:
(1.1) być pierwszym na liście / w kolejce • przybiec / skończyć / ustawić się w kolejce / wejść / wyjść jako pierwszy • po raz pierwszy • pierwsza pomoc • pierwsza wojna światowa • pierwszy dzień wiosny
(2.1) pierwszy między równymi • pierwszy oficer • pierwszy sekretarz • Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
(2.2) liczba pierwsza • dzielnik pierwszy • element pierwszy
synonimy:
(1.1) 1.
antonimy:
(1.1) ostatni
hiperonimy:
hiponimy:
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. pierwsza ż, pierwsze n, pierwszeństwo n, pierwszak m, pierwiastka ż, pierwotność ż
przym. pierwotny
przysł. najpierw, pierwej, pierw
tem. słow. pierwszo-
związki frazeologiczne:
do pierwszej krwi • grać pierwsze skrzypce • kto pierwszy, ten lepszy • miłość od pierwszego wejrzenia • na pierwszej • na pierwszy rzut oka • po pierwsze • pierwsze koty za płoty • pierwszy lepszy • prawo pierwszej nocy • w pierwszej kolejności • na święty Antoni pierwsza się jagódka zapłoni
etymologia:
stopień wyższy od st.pol. pierwy → pierwszy, początkowy, pierwotny[2], od prasł. *pьrvъ, od rdzenia praindoeur. *prH-uo-[3]
forma pierwy była w użyciu jeszcze w XVI wieku[4]
por. białor. першы, bułg. първи, chorw. prvi, czes. první, kasz. piérwi, ros. первый, scs. прьвъ, słc. prvý, słń. prvi i ukr. пе́рший
por. alb. parë, litew. pirmas i łot. pirmais
uwagi:
(1.1) używany również przy liczebnikach większych od 20, zakończonych na 1 (z wyjątkiem zakończonych na 11), np. 221 → dwieście dwudziesty pierwszy
tłumaczenia:
źródła:
  1. ↑ publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana płatna rejestracja Uniwersalny słownik języka polskiego, red. Stanisław Dubisz i Elżbieta Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN.
  2. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Porada „pierwszy i pierwotny” w: Poradnia językowa PWN.
  3. ↑ Derksen's Slavic Inherited Lexicon, oesteuropastudier.dk
  4. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Hasło „pierwszy” w: Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1927.
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.