Selerowate
Ilustracja
Marchew zwyczajna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Nazwa systematyczna
Apiaceae Lindl.
Intr. Nat. Syst. Bot., ed. 2: 21. Jul 1836
Synonimy
  • nom alt.: Umbelliferae Juss.
Typowe dla rodziny kwiatostany – baldachy złożone (Angelica morrisonicola)

Selerowate, baldaszkowate (Apiaceae Lindl., Umbelliferae Juss.[3]) – rodzina bylin, rzadziej krzewów, do której należy ponad 440 rodzajów i 3820 gatunków[4]. Przedstawiciele tej rodziny spotykani są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, w większości jednak rosną w strefie klimatu umiarkowanego[5]. W Polsce dziko rośnie ponad 70 gatunków[5]. Do rodziny tej należą liczne gatunki wykorzystywane jako warzywa liściowe i korzeniowe, przyprawy, rośliny lecznicze i rośliny ozdobne[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzina jest niemal kosmopolityczna, przy czym najbardziej zróżnicowana jest w strefie umiarkowanej półkuli północnej[7]. Centra największego zróżnicowania znajdują się w basenie Morza Śródziemnego, w Himalajach i Azji Środkowej, poza tym w południowej Afryce i Andach[6]. W Azji występuje najwięcej rodzajów – w sumie 289, z czego 177 jest endemitami tego kontynentu. Kolejne miejsca zajmują Europa z 126 rodzajami i Afryka z 121 rodzajami, przy czym w Europie tylko 17 rośnie endemicznie, a w Afryce – 49. W Ameryce Północnej obecnych jest 80 rodzajów, z czego 44 jest endemitami tego kontynentu. W Ameryce Południowej występuje 35 rodzajów, z czego 15 to endemity. Australia i Oceania to miejsce występowania 27 rodzajów, z czego 18 jest endemiczna dla tego obszaru. Kontynenty z półkuli południowej wyróżniają się większym udziałem przedstawicieli z podrodzin Azorelloideae i Mackinlayoideae[7].

Rodzaje, których przedstawiciele rosną w stanie dzikim w Polsce[8][9]

Morfologia

Pokrój
Głównie rośliny zielne (zarówno jednoroczne, jak i byliny), rzadko krzewy i niewielkie drzewa, do 5 m wysokości[5] (Heteromorpha, Steganotaenia)[6]. Pędy często podzielone wyraźnie na węzły i międzywęźla, wewnątrz puste (dęte)[10], na zewnątrz bruzdowane[6], zwykle z przewodami z olejkami eterycznymi i gumożywicami[10]. Olejki występują we wszystkich organach tych roślin, nadając im silny i często charakterystyczny zapach, zwłaszcza po roztarciu[5].
Liście
Skrętoległe, często u nasady obejmujące łodygę pochwiastą nasadą[5][10][6]. Blaszka liściowa zwykle duża, pierzasto lub rzadziej dłoniasto złożona[5][6] i wówczas też z pierzastym użyłkowaniem i brzegiem ząbkowanym, piłkowanym, karbowanym lub kolczastym[6]. U części przedstawicieli jednak też użyłkowanie równoległe, a blaszka pojedyncza, całobrzega[6].
Kwiaty
Drobne, zebrane w baldachy lub baldachy złożone. Czasem skrajne płatki kwiatów brzeżnych w baldachu są wyraźnie powiększone, tak że w efekcie kwiatostan funkcjonuje podobnie jak pojedynczy kwiat (→ pseudancjum)[5][6]. Takie brzeżne kwiaty mają wówczas symetrię grzbiecistą, poza tym kwiaty są w tej rodzinie promieniste[6]. U nasady osi pierwszego rzędu (baldachu złożonego) występują często liście zwane pokrywami, a u nasady osi drugiego rzędu (tzw. baldaszków) znajdują się listki zwane pokrywkami[10]. Czasem osie baldachów są silnie skrócone, tak że kwiatostan ma formę główki i wówczas też często listki u nasady kwiatostanu są powiększone, czasem kolorowe – pełnią funkcję powabni[6]. Działki kielicha mogą być wolne lub zrośnięte ze sobą, zawsze są zrośnięte z zalążnią. Zwykle zredukowane są do 5 małych ząbków, czasem widocznych jako niewyraźny rąbek[5], często na brzegu bywają ząbkowane lub podzielone[6]. Pięć płatków korony jest zawsze wolnych[6], często białych[5] i z paznokciem[6], na szczycie przecięte[10]. Pręcików jest 5, umieszczone są naprzemiennie względem płatków na okazałym dysku miodnikowym. Nitka pręcika łączy się z główką z tyłu, a pylniki pękają podłużnymi szczelinami. Dolna zalążnia powstaje z dwóch owocolistków, przy czym każdy z nich tworzy pojedynczą komorę i zwieńczony jest trwałą szyjką słupka, często zgrubiałą u nasady (stylopodium)[6].
Owoce
Sucha rozłupnia rozpadająca się na dwie zamknięte i jednonasienne rozłupki[10], zawieszone do osiągnięcia dojrzałości na wieszadełku[5][10] – wiązkach przewodzących, powstałych z kolumienki w słupku. Rozłupki są kulistawe do płaskich, często mniej lub bardziej żeberkowane, czasem haczykowate lub kolczaste[6]. Nasiona zawierają obfitującą w białka i oleje tkankę odżywczą i niewielki zarodek[10].

Systematyka

Jedna z rodzin rzędu selerowców Apiales. Dawniej zaliczano tu często rośliny wyodrębnione obecnie do rodzin araliowatych Araliaceae i Myodocarpaceae. Przy klasyfikowaniu roślin do araliowatych i selerowatych przyjmowano, że do tej pierwszej rodziny należą rośliny zdrewniałe, a do drugiej zielne. To sztuczne kryterium nie utrzymało się, bowiem formy zielne występują w obrębie rodzajów Aralia i Panax, a co istotniejsze – rodzaje wąkrota Hydrocotyle i Trachymene, tradycyjnie włączane do selerowatych okazały się tworzyć grupę siostrzaną wobec pozostałych araliowatych (pozostałe rodzaje tworzące tradycyjnie wyróżnianą podrodzinę Hydrocoloideae pozostały w selerowatych – azorella Azorella, wąkrotka Centella i Xanthosia). Różnice morfologiczne między araliowatymi, selerowatymi i Myodocarpaceae są nieprecyzyjne, ale podział na odrębne rodziny utrzymuje się ze względu na przyjętą konwencję[6].

W klasyfikacji wewnętrznej rodziny istotnym kryterium była i jest morfologiczna i anatomiczna budowa owoców[10]. Współcześnie akceptowany jest podział rodziny na cztery podrodziny, przy czym pozycja dwóch rodzajów Platysace i Hermas pozostaje niejasna (taksony incertae sedis)[6].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
selerowce

Pennantiaceae

Torricelliaceae

Griseliniaceae

Pittosporaceae – pospornicowate

Araliaceae – araliowate

Myodocarpaceae

Apiaceae – selerowate








Podział według APweb[2]

W obrębie rodziny wyróżnia się cztery klady w randze podrodzin i dwa klady z pojedynczymi rodzajami:

selerowate

Mackinlayoideae

Platysace

Azorelloideae

Hermas

Saniculoideae

Apioideae







Podrodzina Mackinlayoideae Plunkett & Lowry – 10 rodzajów z ok. 100 gatunków, głównie w Afryce, Azji południowo-wschodniej, Australii i Oceanii, na niewielkich obszarach w Afryce równikowej i południowej oraz w Ameryce Południowej, z jednym gatunkiem jednak (wąkrotka azjatycka Centella asiatica) szeroko rozprzestrzenionym w strefie międzyzwrotnikowej[2][11].

Kwiatostan (pseudancjum) Actinotus helianthi
Centella asiatica
  • Actinotus Labillardière
  • Apiopetalum Baillon
  • Centella L. – wąkrotka
  • Chlaenosciadium C. Norman
  • Mackinlaya F. Mueller
  • Micropleura Lagasca
  • Pentapeltis Bunge
  • Schoenolaena Bunge
  • Xanthosia Rudge

Podrodzina Azorelloideae Plunkett & Lowry – 17 rodzajów ze 155 gatunkami, głównie w Ameryce Południowej, południowej Australii, Nowej Zelandii i wyspach Subantarktyki. Jeden gatunek (Drusa glandulosa) rośnie na Wyspach Kanaryjskich i w Somalii, a rodzaj Dickinsia w południowych Chinach[2][11].

Azorella compacta
  • Asteriscium Chamisso & Schlechtendahl
  • Azorella Lamarck – azorella
  • Bolax Jussieu
  • Bowlesia Ruiz & Pavón
  • Dichosciadium Domin
  • Dickinsia Franch.
  • Diposis de Candolle
  • Domeykoa Philippi
  • Drusa Candolle
  • Eremocharis Philippi
  • Gymnophyton Clos
  • Homalocarpus Hook. & Arn.
  • Klotzschia Cham.
  • Oschatzia Walpers
  • Pozoa Lagasca
  • Schizeilema (J.D. Hooker) Domin
  • Spananthe Jacq.
  • Stilbocarpa (J.D. Hooker) Decaisne & Planchon

Podrodzina Saniculoideae Burnett – ok. 10 rodzajów występujących na całym świecie[2].

Mikołajek nadmorski

Podrodzina Apioideae Seemann

Aciphylla aurea
Artedia squamata
Dzięgiel leśny
Ferula communis
Barszcz Mantegazziego
Astydamia latifolia
Kwiatostan marchwi zwyczajnej
Kropidło wodne
Przewiercień okrągłolistny
  • Aciphylla J.R. Forst. et G. Forst – jeżyca
  • Acronema Falc. ex Edgew.
  • Actinanthus Ehrenb.
  • Adenosciadium H. Wolff
  • Aegokeras Raf.
  • Aegopodium L. – podagrycznik
  • Aethusa L. – blekot
  • Aframmi C. Norman
  • Afrocarum Rauschert
  • Afroligusticum C. Norman
  • Afrosison H. Wolff
  • Agasyllis Spreng.
  • Ainsworthia Boiss.
  • Aletes J. M. Coult. & Rose
  • Alococarpum Riedl & Kuber
  • Alposelinum Pimenov
  • Ammi L. – aminek
  • Ammiopsis Boiss.
  • Ammodaucus Coss. & Durieu
  • Ammoides Adans.
  • Ammoselinum Torr. & A. Gray
  • Anethum L. – koper
  • Angelica L. – dzięgiel
  • Angelocarpa Rupr.
  • Anginon Raf.
  • Angoseseli Chiov.
  • Anisopoda Baker
  • Anisosciadium DC.
  • Anisotome Hook. f.
  • Annesorhiza Cham. & Schltdl.
  • × Anthrichaerophyllum P. Fournier
  • Anthriscus Pers. – trybula
  • Aphanopleura Boiss.
  • Apiastrum Nutt. ex Torr. & A. Gray
  • Apium L. – selery
  • Apodicarpum Makino
  • Arafoe Pimenov & Lavrova
  • Arcuatopterus M.L. Sheh & R.H. Shan
  • Arracacia Bancr. – ziemniara
  • Artedia L.
  • Asciadium Griseb.
  • Astomaea Rchb.
  • Astrodaucus Drude – astrodaukus
  • Astydamia DC.
  • Athamanta L. – atamanta, świniak
  • Aulacospermum Ledeb.
  • Austropeucedanum Mathias & Constance
  • Autumnalia Pimenov
  • Azilia Hedge & Lamond
  • Berula W. D. J. Koch – potocznik
  • Bifora Hoffm. – szparzyca
  • Bilacunaria Pimenov & V.N. Tikhom.
  • Bonannia Guss.
  • Bunium L. – bunium
  • Bupleurum L. – przewiercień
  • Cachrys L. – amarynta
  • Calyptrosciadium Rech. f. & Kuber
  • Capnophyllum Gaertn.
  • Carlesia Dunn
  • Caropsis (Rouy & E.G. Camus) Rauschert
  • Carum L. – kminek
  • Caucalis L. – włóczydło
  • Cenolophium W.D.J.Koch – wzdęcin, cenolofium
  • Cephalopodum Korovin
  • Chaerophyllopsis H. Boissieu
  • Chaerophyllum L. – świerząbek
  • Chaetosciadium Boiss.
  • Chamaele Miq.
  • Chamaesciadium C.A. Mey.
  • Chamaesium H. Wolff
  • Chamarea Eckl. & Zeyh.
  • Changium H. Wolff
  • Choritaenia Bentham
  • Chuanminshen M.L. Sheh & R.H. Shan
  • Chymsydia Albov
  • Cicuta L. – szalej
  • Cnidiocarpa Pimenov
  • Cnidium Cusson – selernica
  • Coaxana J.M. Coult. & Rose
  • Conioselinum Hoffm. – szczwoligorz
  • Conium L. – szczwół
  • Conopodium W.D.J. Koch – konopodium
  • Coriandrum L. – kolendra
  • Cortia DC.
  • Cortiella C. Norman
  • Cotopaxia Mathias & Constance
  • Coulterophytum B.L. Rob.
  • Coxella Cheeseman & Hemsl.
  • Crithmum L. – kowniatek
  • Cryptotaenia DC. – kryptotenia
  • Cuminum L. – kmin
  • Cyathoselinum Benth.
  • Cyclorhiza M.L. Sheh & R.H. Shan
  • Cyclospermum Lag.
  • Cymbocarpum DC. ex C.A. Mey.
  • Cymopterus Raf.
  • Cynosciadium DC.
  • Dactylaea Fedde ex H. Wolff
  • Dasispermum Neck. ex Raf.
  • Daucosma Engelm. & A. Gray
  • Daucus L. – marchew
  • Demavendia Pimenov
  • Dicyclophora Boiss.
  • Dimorphosciadium Pimenov
  • Diplaspis J.D. Hooker
  • Diplolophium Turcz.
  • Diplotaenia Boiss.
  • Donnellsmithia J.M. Coult. & Rose
  • Dorema D. Don
  • Dracosciadium Hilliard & B.L. Burtt
  • Ducrosia Boiss.
  • Dystaenia Kitag.
  • Echinophora L. – baldaszkowiec
  • Ekimia H. Duman & M.F. Watson
  • Elaeosticta Fenzl
  • Eleutherospermum K. Koch
  • Enantiophylla J.M. Coult. & Rose
  • Endressia J. Gay
  • Eremodaucus Bunge
  • Ergocarpon C.C. Towns.
  • Erigenia Nutt.
  • Eriocycla Lindl.
  • Eriosynaphe Candolle
  • Erythroselinum Chiov.
  • Eurytaenia Torr. & A. Gray
  • Exoacantha Labill.
  • Falcaria Fabr. – sierpnica
  • Fergania Pimenov
  • Ferula L. – zapaliczka
  • Ferulago W.D.J. Koch – zapalicznik
  • Ferulopsis Kitag.
  • Foeniculum Mill. – fenkuł
  • Frommia H. Wolff
  • Froriepia K. Koch
  • Fuernrohria K. Koch
  • Galagania Lipsky
  • Geocaryum Coss.
  • Gingidia J.W. Dawson
  • Glaucosciadium B.L. Burtt & P.H. Davis
  • Glehnia F. Schmidt ex Miq.
  • Glia Sond.
  • Glochidotheca Fenzl
  • Gongylosciadium Rech. f.
  • Grafia Rchb.
  • Grammosciadium DC.
  • Halosciastrum Koidz.
  • Haplosciadium Hochst.
  • Haplosphaera Hand.-Mazz.
  • Harbouria J.M. Coult. & Rose
  • Harrysmithia H. Wolff
  • Haussknechtia Boiss.
  • Hellenocarum H. Wolff
  • Helosciadium W.D.J. Koch – pęczyna
  • Heptaptera Margot & Reut.
  • Heracleum L. – barszcz
  • Heteromorpha Cham. & Schltdl.
  • Hladnikia Rchb.
  • Hohenackeria Fisch. & C.A. Mey.
  • Homalosciadium Domin
  • Horstrissea Greuter et al.
  • Hyalolaena Bunge
  • Hymenolaena DC.
  • Imperatoria L.
  • Itasina Raf.
  • Johrenia DC.
  • Johreniopsis Pimenov
  • Kadenia Lavrova & V.N. Tikhom.
  • Kafirnigania Kamelin & Kinzik.
  • Kalakia Alava
  • Kandaharia Alava
  • Karatavia Pimenov & Lavrova
  • Karnataka P.K. Mukh. & Constance
  • Kedarnatha P.K. Mukh. & Constance
  • Keraymonia Farille
  • Kitagawia Pimenov
  • Klotzschia Cham.
  • Komarovia Korovin
  • Korshinskia Lipsky
  • Kosopoljanskia Korovin
  • Kozlovia Lipsky
  • Krasnovia Popov ex Schischk.
  • Krubera Hoffm.
  • Kundmannia Scop.
  • Ladyginia Lipsky
  • Lagoecia L.
  • Lalldhwojia Farille
  • Laser Borkh. ex P. Gaertn. et al. – laser
  • Laserpitium L. – okrzyn
  • Lecokia Candolle
  • Ledebouriella H. Wolff
  • Lefebvrea A. Richard
  • Leibergia J.M. Coult. & Rose
  • Levisticum Hill – lubczyk
  • Leutea Pimenov
  • Libanotis Haller ex Zinn – oleśnik (włączany do Seseli – żebrzyca)
  • Lichtensteinia Cham. & Schltdl.
  • Lignocarpa J.W. Dawson
  • Ligusticella J.M. Coult. & Rose
  • Ligusticopsis Leute
  • Ligusticum L. – lubiśnik
  • Lilaeopsis Greene
  • Limnosciadium Mathias & Constance
  • Lipskya (Koso-Pol.) Nevski
  • Lisaea Boiss.
  • Lomatium Raf.
  • Lomatocarpa Pimenov
  • Magadania Pimenov & Lavrova
  • Magydaris W.D.J. Koch ex DC.
  • Malabaila Hoffm. – malabaila
  • Mandenovia Alava
  • Marlothiella H. Wolff
  • Mastigosciadium Rech. f. & Kuber
  • Mathiasella Constance & C.L. Hitchc.
  • Mediasia Pimenov
  • Meeboldia H. Wolff
  • Melanosciadium H. Boissieu
  • Meum Mill. – wszewłoga
  • Microsciadium Boiss.
  • Mogoltavia Korovin
  • Molopospermum W.D.J. Koch
  • Monizia Lowe
  • Musineon Raf.
  • Mutellina Thell. – marchwica
  • Myrrhidendron J.M. Coult. & Rose
  • Myrrhis Mill. – marchewnik
  • Myrrhoides Heist. ex Fabr.
  • Naufraga Constance & Cannon
  • Neoconopodium (Koso-Pol.) Pimenov & Kljuykov
  • Neogoezia Hemsl.
  • Neonelsonia J.M. Coult. & Rose
  • Neoparrya Mathias
  • Niphogeton Schltdl.
  • Nirarathamnos Balf. f.
  • Nothosmyrnium Miq.
  • Notiosciadium Speg.
  • Notopterygium Boissieu
  • Oedibasis Koso-Pol.
  • Oenanthe L. – kropidło
  • Oligocladus Chodat & Wilczek
  • Oliveria Vent.
  • Opopanax W.D.J. Koch
  • Oreocome Edgew.
  • Oreonana Jeps.
  • Oreoschimperella Rauschert
  • Oreoxis Raf.
  • Orlaya Hoffm. – orlaja
  • Ormopterum Schischk.
  • Ormosciadium Boiss.
  • Ormosolenia Tausch
  • Orogenia S. Watson
  • Osmorhiza Raf.
  • Ostericum Hoffmann – starodub
  • Ottoa Kunth
  • Oxypolis Raf.
  • Pachypleurum Ledeb. – nibymarchwica
  • Palimbia Besser ex DC.
  • Pancicia Vis.
  • Paraligusticum V.N. Tikhom.
  • Paraselinum H. Wolff
  • Parasilaus Leute
  • Pastinaca L. – pasternak
  • Pastinacopsis Golosk.
  • Paulita Soják
  • Pedinopetalum Urb. & H. Wolff
  • Perideridia Rchb.
  • Perissocoeleum Mathias & Constance
  • Petroedmondia Tamamsch.
  • Petroselinum Hill – pietruszka
  • Peucedanum L. – gorysz
  • Phellolophium Baker
  • Phlojodicarpus Turcz. ex Ledeb.
  • Phlyctidocarpa Cannon & W.L. Theob.
  • Physospermopsis H. Wolff
  • Physospermum Cusson
  • Physotrichia Hiern
  • Pilopleura Schischk.
  • Pimpinella L. – biedrzeniec
  • Pinacantha Gilli
  • Pinda P.K. Mukh. & Constance
  • Pituranthos Viv.
  • Pleurospermopsis C. Norman
  • Pleurospermum Hoffm. – żebrowiec
  • Podistera S. Watson
  • Polemannia Eckl. & Zeyh.
  • Polemanniopsis B.L. Burtt
  • Polytaenia DC.
  • Polyzygus Dalzell
  • Portenschlagiella Tutin
  • Prangos Lindl.
  • Prionosciadium S. Watson
  • Psammogeton Edgew.
  • Pseudocarum C. Norman
  • Pseudocymopterus J.M. Coult. & Rose
  • Pseudoselinum C. Norman
  • Pseudotaenidia Mack.
  • Pternopetalum Franch.
  • Pterygopleurum Kitag.
  • Pteryxia (Nuttall) J.M. Coulter & Rose
  • Ptilimnium Raf.
  • Ptychotis W.D.J. Koch
  • Pycnocycla Lindl.
  • Pyramidoptera Boiss.
  • Registaniella Rech. f.
  • Rhabdosciadium Boiss.
  • Rhodosciadium S. Watson
  • Rhopalosciadium Rech. f.
  • Rhysopterus J.M. Coult. & Rose
  • Ridolfia Moris
  • Rumia Hoffm.
  • Rupiphila Pimenov & Lavrova
  • Rutheopsis A. Hansen & G. Kunkel
  • Sajanella Soják
  • Saposhnikovia Schischk.
  • Scaligeria DC.
  • Scandia J.W. Dawson
  • Scandix L. – czechrzyca
  • Schoenolaena Bunge
  • Schrenkia Fisch. & C.A. Mey.
  • Schtschurowskia Regel & Schmalh.
  • Schulzia Spreng.
  • Sclerochorton Boiss.
  • Sclerotiaria Korovin
  • Selinopsis Coss. & Durieu ex Batt. & Trab.
  • Selinum L. – olszewnik
  • Semenovia Regel & Herder
  • Seseli L. – żebrzyca
  • Seselopsis Schischk.
  • Shoshonea Evert & Constance
  • Siculosciadium C.Brullo, Brullo, S.R.Downie & Giusso[12]
  • Silaum Mill. – koniopłoch
  • Siler Mill.
  • Sinocarum H. Wolff ex R.H. Shan & F.T. Pu
  • Sinodielsia H. Wolff
  • Sinolimprichtia H. Wolff
  • Sison L.
  • Sium L. – marek
  • Smyrniopsis Boiss.
  • Smyrnium L. – przewłoka
  • Sonderina H. Wolff
  • Spermolepis Raf.
  • Sphaenolobium Pimenov
  • Sphaerosciadium Pimenov & Kljuykov
  • Sphallerocarpus Besser ex DC.
  • Sphenocarpus Korovin
  • Sphenosciadium A. Gray
  • Spuriodaucus C. Norman
  • Spuriopimpinella (H. Boissieu) Kitag.
  • Stefanoffia H. Wolff
  • Stenocoelium Ledeb.
  • Stewartiella Nasir
  • Stoibrax Raf.
  • Symphyoloma C.A. Mey.
  • Szovitsia Fisch. & C.A. Mey.
  • Taenidia (Torr. & A. Gray) Drude
  • Tamamschjania Pimenov & Kljuykov
  • Tauschia Schltdl.
  • Tetrataenium (DC.) Manden.
  • Thamnosciadium Hartvig
  • Thapsia L. – łoczydło
  • Thaspium Nutt.
  • Thecocarpus Boiss.
  • Tilingia Regel
  • Tinguarra Parl.
  • Todaroa Parl.
  • Tommasinia Bertol.
  • Tongoloa H. Wolff
  • Tordyliopsis DC.
  • Tordylium L. – wszawiec
  • Torilis Adans. – kłobuczka
  • Trachydium Lindl.
  • Trachyspermum Link – chropawiec
  • Trepocarpus Nutt. ex DC.
  • Tricholaser Gilli
  • Trigonosciadium Boiss.
  • Trinia Hoffm. – trynia
  • Trochiscanthes W.D.J. Koch
  • Turczaninoviella Koso-Pol.
  • Turgenia Hoffm. – turgenia
  • Uldinia J.M. Black
  • Vanasushava P.K. Mukh. & Constance
  • Vicatia DC.
  • Vvedenskya Korovin
  • Xatardia Meisn. & Zeyh.
  • Yabea Koso-Pol.
  • Zeravschania Korovin
  • Zizia W.D.J. Koch – ochłystka
  • Zosima Hoffm.

Incertae sedis:

  • Hermas L.
  • Platysace Bunge
Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa dereniowe (Cornidae Frohne & U. Jensen ex Reveal), nadrząd Aralianae Takht., rząd araliowce (Araliales Reveal), rodzina selerowate (Apiaceae Lindl.)[13].

Zastosowanie

Rośliny jadalne

Wiele gatunków z rodziny selerowatych wykorzystywanych jest jako warzywa korzeniowe i liściowe oraz rośliny przyprawowe. Do wykorzystywanych na wielką skalę warzyw korzeniowych należy marchew zwyczajna Daucus carota podgatunku uprawnego subsp. sativus. Popularnie wykorzystywane są także korzenie spichrzowe pietruszki zwyczajnej Petroselinum crispum var. tuberosum, selera korzeniowego Apium graveolens var. rapaceum i pasternaku zwyczajnego Pastinaca sativa subsp. sativa, przy czym ten ostatni wykorzystywany jest głównie w krajach anglosaskich. Do warzyw o długiej historii wykorzystania, nieco zapomnianych, i w różnym stopniu popularyzowanych ponownie należą: marek kucmerka Sium sisarum, świerząbek bulwiasty Chaerophyllum bulbosum, bunium śródziemnomorskie Bunium bulbocastanum, konopodium większe Conopodium majus. Indianie północnoamerykańscy żywili się spichrzowymi korzeniami kilku gatunków z rodzaju Lomatium, Perideridia gairdneri, Conioselinum chinense. Ważnym warzywem korzeniowym w Andach była i jest ziemniara jadalna Arracacia xanthorrhiza[6].

Kilka gatunków o zgrubiałych łodygach i ogonkach liściowych określanych bywa warzywami liściowymi lub łodygowymi – należą tu seler naciowy Apium graveolens var. dulce, dzięgiel litwor Angelica archangelica, fenkuł włoski Foeniculum vulgare, przewłoka warzywna Smyrnium olusatrum, lubczyk ogrodowy Levisticum officinale, kowniatek nadmorski Crithmum maritimum, Berula bracteata (warzywo endemiczne dla Wyspy Świętej Heleny). Liczne selerowate mają liście jadalne, spożywane po ugotowaniu podobnie jak szpinak warzywny, dodawane do sałatek lub rozmaitych dań, często silnie aromatyczne. Do warzyw liściowych popularnych przynajmniej lokalnie należą m.in.: pietruszka zwyczajna naciowa Petroselinum crispum var. crispum, trybula ogrodowa Anthriscus cerefolium, marchewnik anyżowy Myrrhis odorata, kryptotenia japońska zwana pietruszką japońską Cryptotaenia japonica, wąkrotka azjatycka Centella asiatica, Oenanthe javanica, dawniej duże znaczenie miały także podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria i Tordylium apulium[6].

Szereg gatunków selerowatych to ważne rośliny przyprawowe i jako takie wykorzystywane są też liczne spośród wyżej wymienionych (zwłaszcza pietruszka, selery czy lubczyk). Ważną przyprawą w licznych kuchniach świata jest kolendra siewna Coriandrum sativum, lokalnie zastępowana przez Eryngium foetidum. Do popularnych przypraw należą także: biedrzeniec anyż Pimpinella anisum, kminek zwyczajny Carum carvi, kmin rzymski Cuminum cyminum, różne gatunki z rodzaju zapaliczka Ferula, chropawiec wonny Trachyspermum ammi (popularny zwłaszcza w Indiach)[6].

Rośliny lecznicze i kosmetyczne

Ze względu na obficie obecne substancje czynne liczne gatunki wykorzystywane są jako lecznicze. Gumożywice bogate w olejki eteryczne wykorzystywane są w medycynie i przemyśle perfumeryjnym, m.in. galbanum z zapaliczek Ferula, gumożywice z Opopanax chironium[6]. Owoce aminka egipskiego Ammi visnaga wykorzystywane są jako środek przeciwskurczowy, przeciwdychawiczy, rozszerzający naczynia krwionośne. Owoce kopru ogrodowego Anethum graveolens stosowane są jako środek przeciwskurczowy, żołądkowy, czysty olejek zaś działa głównie wiatropędnie i moczopędnie. Korzenie, owoce i olejek z dzięgla litwora Angelica archangelica poprawiają apetyt, działają żołądkowo i spazmolitycznie. Przewiercień sierpowaty Bupleurum falcatum wykorzystywany jest jako środek wzmacniający, przeciwzapalny i przeciwgorączkowy. Owoce i olejek kolendry siewnej Coriandrum sativum i kminku zwyczajnego Carum carvi działają żołądkowo, wiatropędnie, spazmolitycznie i wykrzuśnie. Podobnie działają też (wiatropędnie i wykrztuśnie) owoce i olejek z fenkułu włoskiego Foeniculum vulgare i biedrzeńca anyżu Pimpinella anisium. Suszone kłącze i korzeń lubczyku wykorzystywane są jako środek wiatropędny i moczopędny. Liście pietruszki działają moczopędnie. Kłącze i korzeń biedrzeńca wielkiego Pimpinella major wykorzystywane są jako środek wykrztuśny i odkażający. Żankiel zwyczajny Sanicula europaea w postaci ziela, rzadziej korzeni, wykorzystywany jest jako działający ściągająco i wykrztuśnie[14].

Rośliny ozdobne

Uprawiane jako rośliny ozdobne są różne gatunki jednoroczne i wieloletnie selerowatych, często jako rośliny rabatowe i skalne, czasem jako bardzo okazałe byliny. Do popularnych rodzajów w uprawie należą: jarzmianka Astrantia, mikołajek Eryngium, cieszynianka Hacquetia, orlaja Orlaya, żankiel Sanicula, ochłystka Zizia. Poza tym uprawiane są jako ozdobne: różne gatunki z rodzaju jeżyca Aciphylla i przewiercień Bupleurum, Actinotus helianthi, azorella trójdzielna Azorella trifurcata, fenkuł włoski Foeniculum vulgare, wszewłoga górska Meum athamanticum oraz okazałe byliny z rodzajów dzięgiel Angelica, zapaliczka Ferula i barszcz Heracleum. Kilka gatunków z tego ostatniego rodzaju wprowadzonych do europejskich ogrodów w XIX wieku stało się uciążliwymi uciekinierami, kłopotliwymi zarówno dla miejscowej przyrody jak i zdrowia ludzi ze względu na powodowane oparzenia[6].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 3 4 5 6 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-12-09] (ang.).
  3. ↑ Nazwy naukowe alternatywne zgodnie z art. 18 Kodeksu nomenklatury botanicznej Division II. Rules and Recommendations. Chapter III. Nomenclature of taxa according to their rank. Section 2. Names of families and subfamilies, tribes and subtribes
  4. ↑ Peter F. Stevens, Apiales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2024-03-18] (ang.).
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 57. ISBN 83-214-1305-6.
  6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 632-637. ISBN 978-1-842466346.
  7. 1 2 K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XV. Flowering Plants. Eudicots. Springer-Verlag, 2018, s. 9-24. ISBN 978-3-319-93604-8.
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ Apiaceae Lindl., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-11-05].
  10. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 257–270. ISBN 83-7079-778-4.
  11. 1 2 List of Genera in APIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-12-09] (ang.).
  12. ↑ Cristian Brullo, Salvatore Brullo, Stephen R. Downie, Clark A. Danderson i inni. Siculosciadium, A New Monotypic Genus of Apiaceae from Sicily. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 99 (1), s. 1–18, 2013-07-19. DOI: 10.3417/2011009.
  13. ↑ Crescent Bloom: Apiaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-05-01]. (ang.).
  14. ↑ Ben-Erik Van Wyk, Michael Wink, Rośliny lecznicze świata: ilustrowany przewodnik naukowy po najważniejszych roślinach leczniczych świata i ich wykorzystaniu, Wrocław: MedPharm Polska, 2008, ISBN 978-83-60466-51-3, OCLC 749816856.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.