wziąć (język polski)

wymowa:
IPA: [vʲʑɔ̇̃ɲʨ̑], AS: [vʹźo̊̃ńć], zjawiska fonetyczne: zmięk.• podw. art.• nazal.• asynch. ą  ​
​
znaczenia:

czasownik przechodni dokonany (ndk. brać)

(1.1) chwycić ręką
(1.2) skorzystać z czegoś
(1.3) zastosować, zażyć
(1.4) pot. odbyć stosunek seksualny
(1.5) pot. pokonać przeszkodę

czasownik nieprzechodni

(2.1) pot. wskazuje na niespodziewaną czynność wyrażoną innym czasownikiem, często z dodatkowym znaczeniem nieprzejmowania się opinią innych osób
(2.2) pot. wzmacnia tryb rozkazujący

czasownik zwrotny wziąć się

(3.1) pot. zacząć coś robić
(3.2) chwycić się (za rece, pod boki, itp.)
odmiana:
(1.1-5, 2.1-2) koniugacja Xc
przykłady:
(1.2) Weźmijcie Ducha Świętego! Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane[2].
(1.4) – Weź mnie, weź – szeptała urywanym głosem – bo się spalę na popiół… Drapieżnymi chwytami zdarła z niego kołdrę i przywarła doń całym ciałem[3].
(2.1) Ona jeszcze kiedy weźmie i dom podpali[4].
(2.1) Wszyscy tak bardzo na niego liczyli, a on wziął, wyjechał do Ameryki.
(2.2) Weź, dziecko, i nie krzycz. Któż widział krzyczeć?[5]
(3.1) Bardzo powoli powracały mi siły, tak iż dopiero po dwóch tygodniach mogłem się wziąć do dalszego wyprzątania groty[6].
składnia:
(2.1) wziąć (i) + inny czasownik w takiej samej formie gramatycznej
(2.2) weź (i) + inny czasownik w trybie rozkazującym
(3.1) wziąć się do + D.
kolokacje:
synonimy:
(1.1) zabrać, podjąć
(1.3) zażyć, zastosować
antonimy:
hiperonimy:
hiponimy:
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. wziątka ż, wzięcie n, wziętość ż
związki frazeologiczne:
wziąć pod swoje skrzydła • wziąć na luz • wziąć na swoje barki • wziąć w łeb • wziąć nogi za pas • wziąć się za łby • wziąć kurs (na) • wziąć miarę • wziąć na barana • wziąć pod uwagę • wziąć rozmach • wziąć udział • wziąć w dzierżawę • lepiej wziąć skarb w żonie niż za żonę • wziąć na języki
etymologia:
pol. wz- + jąć, od prasł. *vъzęti[7]
uwagi:
Niezgodne z bieżącą normą ogólnopolską są:
  • forma bezokolicznika „wziąść”[8][9], upowszechniona jedynie w języku obiegowym[10] jako forma niestandardowa[11][12]
  • formy czasu przyszłego „(ja) weźnę”, „(ty) weźniesz”, „(on) weźnie”, „(my) weźniemy”, „(wy) weźniecie” i „(oni) wieźną”
  • formy czasu przeszłego „(ja) wzięłem”, „(ty) wzięłeś”[13][8].
tłumaczenia:
(1.1) dla języków nierozróżniających aspektów zobacz listę tłumaczeń w haśle: brać
źródła:
  1. 1 2 3 publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Hasło „wziąć” w: Zygmunt Saloni, Włodzimierz Gruszczyński, Marcin Woliński, Robert Wołosz, Danuta Skowrońska, Zbigniew Bronk, Słownik gramatyczny języka polskiego — wersja online.
  2. ↑ Ewangelia wg Świętego Jana, rozdział 20, werset 22 (Biblia Tysiąclecia).
  3. ↑ Tadeusz Dołęga-Mostowicz: Prokurator Alicja Horn, rozdział 11.
  4. ↑ Maria Dąbrowska: Noce i dnie.
  5. ↑ Stefan Żeromski: Dzieje grzechu, tom II, rozdział XIX.
  6. ↑ Daniel Defoe: Przypadki Robinsona Cruzoe, rozdział XX.
  7. ↑ Dlaczego poprawną formą jest właśnie wziąć? w: Poradnia językowa UŚ.
  8. 1 2 Hasło „Dlaczego należy mówić wziąć?” w: Maciej Malinowski, Obcy język polski.
  9. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Porada „Dlaczego nie wziąść?” w: Poradnia językowa PWN.
  10. ↑ Zdzisław Stieber: Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich: zesz. 1. Fleksja imienna. zesz. 2. Fleksja werbalna. Państwowe Wydawn. Naukowe, 1973, s. 14.
  11. ↑ Jan Miodek: O języku do kamery. Krajowa Agencja Wydawnicza, 1992, s. 72. ISBN 978-83-03-03527-1.
  12. ↑ Poradnik je̦zykowy. Wiedza Powszechna, 1906, s. 27.
  13. ↑ Hasło „brać – wziąć” w: Słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. Witold Doroszewski, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, ISBN 83-01-03811-X, s. 54.
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.