Polska
Echa polskich rewolucji
W literaturze polskiej odnajdziemy też echa lokalnych przewrotów, które miały miejsce na ziemiach polskich. Za chłopską rewolucję można uznać tzw. rabację galicyjską z 1846 roku, kiedy to mieszkańcy wsi pod wodzą Jakuba Szeli zbuntowali się przeciw swym panom. Akcji patronował, a przynajmniej nie przeszkadzał, jeden z zaborców – Austria. Gdy jednak rewolta objęła niemal całą Galicję, płonęły dwory, ścinano w okrutny sposób głowy dziedziców, władze uwięziły Szelę... Echa tych wydarzeń...
Szlachetny rycerz cudzoziemiec
U Sienkiewicza pojawia się też motyw szlachetnego rycerza cudzoziemca. W Krzyżakach tę rolę odgrywa rycerz z Lotaryngii, pan Fulko de Lorche, honorowy, prawdomówny, szlachetny, niestety naiwny rycerz. Przybywa on pomagać Krzyżakom w walkach z niewiernymi, tj. Litwinami i Żmudzinami (tak przedstawiają ich zakonni bracia). Z ciekawości trafia też na Mazowsze, gdzie spodziewa się naiwnie zyskać sławę, zabijając smoka i ratując cudną dziewicę. Jest bardzo kochliwy i oddaje hołd coraz to nowym...
O 1968 roku dosłownie
Dyskryminacja polskiej Żydówki Irmy Seidenman w czasie II wojny światowej i w powojennej Polsce jest tematem popularnej powieści Andrzeja Szczypiorskiego Początek . Losy żony słynnego lekarza Ignacego Seidenmana, która w czasie wojny ukrywała się pod nazwiskiem Gostomska, plotły się dość paradoksalnie (ironia losu!). W czasie II wojny światowej znalazła się na gestapo, ale została uratowana dzięki pomocy przyjaciół i życzliwych ludzi, w tym Niemców (!) i przetrwała straszliwy okres...
Piękna Rosjanka
Życzliwe portrety Rosjan odnajdziemy także w innych powieściach Tadeusza Konwickiego. Wprawdzie dar Stalina – Pałac Kultury i Nauki, stały element tych utworów, nie budzi sympatii większości bohaterów, podobnie jak nie podoba im się pomysł uczynienia z Polski – Polszy, jednej z republik radzieckich ( Mała apokalipsa ), jednakże sami Rosjanie, przypadkowi przyjezdni, ukazani są jako naród bliski, pokrewny Polakom,bo tak samo kochający wódkę, kobiety i szczerość. Jedną z jaśniejszych postaci...
Podróże romantyków – tęsknota i... odnajdywanie śladów własnego kraju w obcych stronach
Podróże są specjalnością romantyków. Niekiedy odbywają je przymusowo, jako emigranci, czasem zesłańcy. Np. Adam Mickiewicz za działalność konspiracyjną został skazany na wyjazd do guberni w głąb Rosji – do Petersburga, a potem Odessy. Z Odessy wieszcz odbył podróż na Krym i tam powstał słynny cykl Sonetów krymskich – między innymi Stepy Akermańskie , w których step zostaje porównany do oceanu: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi, Śród fali...
Ojczyzna
Rzadko na moich wargach – Niech dziś to warga ma wyzna – Jawi się krwią przepojony, Najdroższy wyraz: Ojczyzna. Widziałem, jak ją na rynkach Gromadzą kupczykowie, Licytujący się wzajem, Kto Ją najgłośniej wypowie. (Jan Kasprowicz, Rzadko na moich wargach )
Zamknięta, sarmacka
Polska sarmacka, broniona np. przez Paska ( Pamiętniki ) czy opisanych w Trylogii Sienkiewiczowskich rycerzy, to Polska, w której mieszka naród wybrany, pochodzący od starożytnego bitnego ludu Sarmatów. Dumni, skłonni do wojen z poganami, zamknięci na nowinki i chwalący swój porządek rycerze to np. ukazany we wszystkich częściach Trylogii pan Zagłoba. Ironicznie o Polakach określających się mianem Sarmatów pisał Jacek Kaczmarski (płyta Sarmatia ), przy okazji utrwalił jednak różne...
Dająca sławę
Już w antyku obronę ojczyzny uważano za zaszczytny obowiązek. Grecki poeta Tyrteusz, zagrzewający do walki (od jego imienia pochodzi termin poezja tyrtejska), pisał: Rzecz to piękna zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu, Ginie człowiek odważny, walcząc w obronie ojczyzny (...) (Tyrteusz, „Rzecz to piękna...” , tłum. Włodzimierz Appel) Podobnie Jan Kochanowski głosił: A jeśli komu droga otwarta do nieba, Tym, co służą ojczyźnie. Wątpić nie potrzeba, Że co im zazdrość ujmie, Bóg...
Polska groteskowa
Innym sposobem mówienia o PRL-u jest... groteska. Stosuje ją w Małej apokalipsie Tadeusz Konwicki. Ukazana w niej zostaje ojczyzna kaleka, dziwny twór zależny od ZSRR i pretendujący do zostania kolejną republiką Związku Radzieckiego. Na główny obiekt stolicy wyrasta Pałac Kultury – dowód naszej służalczej zależności i potęgi sąsiada. Widzimy Warszawę w dniu święta, Warszawę transparentów, haseł, przemówień, bankietów, a jednocześnie ukrywającą się za tą fasadą bylejakość – nawet zapałki...
Szklane domy
Marzenia o szczęśliwej Polsce, niepodległej, nowoczesnej i pięknej, snuć będzie stary Baryka ( Przedwiośnie Stefana Żeromskiego). Umrze, powtarzając synowi, że w Polsce czekają na niego szklane domy. Przybywszy do ojczyzny z Baku, Cezary przerazi się szarością i ubóstwem Polski, a gdy ją lepiej pozna – także panującymi w niej układami i niesprawiedliwością.Wcześnie rozczarowany pustymi hasłami rewolucyjnymi (dającymi ludziom marzenia bez pokrycia o sprawiedliwości społecznej), nie uwierzy...
Położenie geograficzne i geopolityczne
Polska zajmuje obszar 313 tys. km2, co daje jej 10 miejsce w Europie i 63 na świecie pod względem wielkości. Jest na równoprawnej pozycji z pozostałymi państwami europejskimi, utrzymuje przyjazne stosunki ze swoimi sąsiadami. Relacje te często naznaczone są obciążeniami historycznymi wynikającymi z geopolitycznego usytuowania Polski pomiędzy Berlinem a Moskwą (do czasów wybuchu II wojny światowej), a później z zależności od ZSRR. Obecnie jako duży kraj, leżący na wschodnich rubieżach Unii...
Polska Chrystusem narodów, Polska Winkelriedem narodów
Motyw Polski poświęcającej się za inne narody świata pojawia się w mesjanistycznej twórczości romantyków. W cz. III Dziadów Polska zostaje nazwana Chrystusem narodów. Podobnie jak Chrystus, cierpi za inne narody, katami są zaborcy. Ta ofiara ma jednak głęboki sens. Polska cierpi, Polska jest narodem wybranym, ale odkupieni zostaną wszyscy. Z kolei w Kordianie Juliusza Słowackiego szczególna rola Polski, która ponosi ofiarę, zostaje streszczona w metaforycznym haśle „Polska – Winkelriedem...
Car – złodziej korony
W wielu utworach literackich, zwłaszcza romantycznych, car przedstawiony jest jako bezprawny posiadacz korony i tyran gnębiący Polaków. W Reducie Ordona Adama Mickiewicza pada poważne oskarżenie cara – o bezprawne przywłaszczenie sobie polskiej korony, czyli bezpodstawne nazywanie siebie władcą Polski, oraz o tyranię: Gdzież jest król, co na rzezie tłumy te wyprawia? Czy dzieli ich odwagę, czy pierś sam nadstawia? Nie, on siedzi o pięćset mil na swej stolicy, Król wielki, samowładnik...
Poświęcenie ze znakiem zapytania
Nieco groteskowy akt ofiary przedstawia powieść Tadeusza Konwickiego. Jej bezimienny bohater czy raczej antybohater, everyman – niewybitny, ale dość znany, by jego śmierć zwróciła uwagę, zostaje wyznaczony przez kolegów z opozycji do popełnienia samobójstwa. Ma w akcie protestu przeciw uzależnieniu Polski od ZSRR dokonać samospalenia na schodach Pałacu Kultury i Nauki. Sam bohater nie jest przekonany co do sensowności tego aktu ani wyboru osoby, może po prostu się boi. Waha się, bo do...