Pierwsze ośrodki władzy polskiej u schyłku I wojny światowej
W 1918 roku, gdy klęska państw centralnych była już przesądzona, a co za tym idzie pewne było utworzenie niepodległej Polski, aktualna stała się kwestia ukształtowania władzy, która rządziłaby krajem w pierwszych miesiącach jego samodzielnego bytu. W tym okresie funkcjonowało już na ziemiach polskich kilka różnych ośrodków władzy, z których niektóre aspirowały do rządzenia całą Polską, inne zaś koncentrowały się na kontrolowaniu niewielkiego obszaru, zwykle spornego z sąsiednim państwem....
Kształtowanie granicy wschodniej Polski
O ile istnienie niepodległego państwa polskiego było przesądzone w ostatnim okresie I wojny światowej, o tyle sporną kwestią pozostawała sprawa ukształtowania granic Polski. Dotyczyło to m.in. granicy wschodniej. Już podczas I wojny światowej stworzone zostały dwie koncepcje dotyczące ukształtowania tej linii granicznej. Józef Piłsudski i PPS proponowali, aby na wschód od Polski utworzyć sprzymierzone z Polską, ale niepodległe państwa: Ukrainę i Białoruś. W ten sposób Polska nie...
Wojna polsko-radziecka 1920 roku
Zawarcie sojuszu polsko-ukraińskiego w kwietniu 1920 roku przesądzało o wybuchu wojny polsko-radzieckiej, której stawką było powołanie niepodległego państwa ukraińskiego i zrealizowanie w ten sposób, przynajmniej częściowo, planów federacyjnych Piłsudskiego. Początkowo walki toczyły się przy dużej przewadze wojsk polskich. 25 IV 1920 roku rozpoczęto ofensywę na Kijów, który zdobyty został przez gen. Edwarda Rydza Śmigłego 7 V 1920 roku. Zajęcie miasta nie oznaczało zwycięstwa w całej...
Powstanie wielkopolskie
O kształcie polskiej granicy zachodniej (z Niemcami) decydować miały mocarstwa zwycięskie w I wojnie światowej. Dla Polski oznaczało to, iż przyszłość spornych terenów Wielkopolski, Górnego Śląska, Warmii, Mazur i Gdańska zależna będzie od postanowień Francji i Anglii, gdyż państwa te decydowały w praktyce o kształcie politycznym Europy. O ile Polacy mogli spodziewać się, że decyzja Francji będzie dla nich korzystna, bowiem kraj ten zmierzał do jak największego osłabienia Niemiec,...
Powstania śląskie 1919-1921 i plebiscyt na Górnym Śląsku
Traktat wersalski z 28 VI 1919 roku podjął decyzję dotyczącą przyszłości państwowej Górnego Śląska. Zgodnie z art. 88 tego dokumentu o przynależności Górnego Śląska decydować miał plebiscyt, czyli głosowanie miejscowej ludności, która w ten sposób miała określić, czy życzy sobie pozostać w Niemczech, czy też należeć do Polski. Wprawdzie przedwojenne spisy ludności wykazywały większość polską na tym obszarze, ale mimo to decyzja o plebiscycie nie została przyjęta przez Polaków z...
Kształtowanie południowej granicy Polski po I wojnie światowej
Podobnie jak miało to miejsce w odniesieniu do granicy wschodniej i zachodniej, także południowa granica, z Czechosłowacją, kształtowana była nie tylko przez dyplomatów na międzynarodowych konferencjach, ale i drogą zbrojną. W okresie tworzenia Polski i Czechosłowacji sporny między nimi był obszar tzw. Zaolzia, czyli części Śląska Cieszyńskiego leżącego za rzeką Olzą. Już 5 X 1918 roku polskie i czeskie organizacje (Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego i Narodni Vybor) uzgodniły między...
Wybory do Sejmu Ustawodawczego w 1919 roku
Mimo niekorzystnych warunków politycznych, nie w pełni ukształtowanych granic (patrz: poprzednie tematy), już 26 I 1919 roku przeprowadzono pierwsze po odzyskaniu niepodległości wybory parlamentarne. Ich podstawą była ordynacja wyborcza określona 28 XI 1918 roku. Głosowanie można było przeprowadzić tylko tam, gdzie nie toczyły się już działania zbrojne (byłe Królestwo Polskie, zachodnia Małopolska), co obniżało wprawdzie wiarygodność wyników, ale umożliwiało powołanie pierwszych organów...
Pierwsze wybory prezydenckie w Polsce w 1922 roku
<Konstytucja marcowa> z 17 III 1921 roku przesądziła m.in. o istnieniu urzędu prezydenta jako głównego organu władzy wykonawczej. Równocześnie ów akt prawny dawał prezydentowi bardzo małe kompetencje. W ten sposób prawica starała się ograniczyć znaczenie polityczne Józefa Piłsudskiego, gdyż wydawało się,że właśnie ten polityk wybrany zostanie prezydentem (do tej pory sprawował urząd Naczelnika Państwa, który miał przestać istnieć po elekcji prezydenta). Tymczasem Piłsudski nie...
Partie polityczne Polski międzywojennej
Ustrój demokracji parlamentarnej, jaki obowiązywał w Polsce na podstawie Konstytucji marcowej, spowodował uaktywnienie się całej gamy partii politycznych reprezentujących różne grupy społeczne i narodowe. Zastosujmy, znany jeszcze od czasów rewolucji francuskiej, podział na ugrupowania prawicowe, centrowe i lewicowe. Do partii prawicowych zaliczyć należy: a) Narodową Demokrację (endecję), która od 1919 roku funkcjonowała pod nazwą Związek Ludowo-Narodowy, a od 1930 roku – Stronnictwo...
Konstytucje Polski międzywojennej
Jednym z najważniejszych zadań, przed którym stanęło odrodzone w 1918 roku państwo polskie, było uchwalenie konstytucji. Z jednej strony ten najważniejszy akt prawny musiał zostać opracowany jak najszybciej, ale równie istotne było, aby konstytucja prezentowała wysoki poziom fachowy i nie podlegała wpływom krótkotrwałych sojuszy politycznych. Spełnienie tego drugiego postulatu wymagało zaś sporo czasu. Zastosowano więc w Polsce rozwiązanie często wykorzystywane także w innych państwach,...
Reforma walutowa Władysława Grabskiego
W 1923 roku w wyniku tzw. paktów lanckorońskich powstała tzw. koalicja Chjeno-Piasta i utworzono rząd z Wincentym Witosem na czele. Jego funkcjonowanie zbiegło się z wystąpieniem zjawiska hiperinflacji (gwałtownego spadku wartości pieniądza, co uderzało głównie w pracowników najemnych). Taka sytuacja spowodowała wzrost niezadowolenia społecznego i w efekcie masowe demonstracje, strajki itp. Rząd Witosa odpowiedział na to militaryzacją kolei i wysłaniem wojska przeciw protestującym. W...
Przewrót majowy
Po rezygnacji Józefa Piłsudskiego z ubiegania się o fotel prezydencki zaczął narastać konflikt między Marszałkiem a parlamentem polskim. Piłsudski nie identyfikował się z żadną partią, krytykował polityków w nich działających za to, że interes własnego ugrupowania przedkładają nad dobro państwa. Ton jego wypowiedzi stał się ostrzejszy po wycofaniu się w 1923 roku z aktywnego życia politycznego i zamieszkaniu w Sulejówku. Był tam często odwiedzany przez popierających go oficerów (m.in....
Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, sanacja – ważne pojęcia z historii Polski (1926-1939)
Po <przewrocie majowym> władzę w Polsce przejęli zwolennicy Józefa Piłsudskiego. Nie tworzyli oni żadnej partii politycznej, ponieważ ich przywódca bardzo ostro krytykował system partyjny. Zwolenników Piłsudskiego, najczęściej jego podkomendnych z czasów I wojny światowej, nie łączyły zatem więzy instytucjonalne lecz towarzyskie, nieformalne, wynikające z podziwu i poparcia dla działań politycznych Piłsudskiego. Po 1926 roku do zwolenników Marszałka przylgnęło określenie „obóz...
Centrolew i wybory brzeskie
Po <przewrocie majowym> rozpoczął się w Polsce okres coraz ostrzejszej walki politycznej pomiędzy obozem sanacyjnym, zmierzającym do ugruntowania autorytarnego modelu państwa, a opozycją broniącą dotychczasowych zasad funkcjonowania struktur kraju. Przeprowadzone 4 III 1928 roku wybory sejmowe, mimo dużej aktywności BBWR, nie zakończyły się zwycięstwem sanacji. Utworzony w ich wyniku Sejm miał wyraźny antypiłsudczykowski charakter, o czym świadczył fakt, iż jego marszałkiem został...
Polityka zagraniczna Polski międzywojennej
W latach 1918-1939 Polska graniczyła z sześcioma państwami: Niemcami, Czechosłowacją, Rumunią, ZSRR, Litwą i Łotwą. Przez krótki okres po zajęciu Zaolzia – także z Węgrami. Spośród tych państw jedynie z Rumunią i Łotwą, a także z Węgrami łączyły Polskę przyjazne kontakty. Z pozostałymi sąsiadami wzajemne stosunki układały się źle, na co wpływ miały pretensje dotyczące przebiegu granic, a także oskarżenia o dyskryminację mniejszości narodowych. W efekcie, poszukując potencjalnych...
Dekompozycja obozu sanacyjnego po śmierci Józefa Piłsudskiego
Rok 1935 przyniósł w dziejach Polski międzywojennej dwa istotne wydarzenia. Najpierw 23 IV po wieloletnich zabiegach udało się posłom sanacyjnym wprowadzić w życie nową ustawę zasadniczą, Konstytucję kwietniową. W powszechnej opinii panowało przekonanie, że po jej uchwaleniu Józef Piłsudski osobiście sięgnie po władzę prezydencką. Tak się jednak nie stało. 12 V 1935 roku Józef Piłsudski zmarł. Po jego śmierci nastąpił proces stopniowej dezintegracji obozu jego zwolenników. Bardzo szybko...
Przyczyny wybuchu wojny polsko-niemieckiej w 1939 roku
Dojście Hitlera do władzy w Niemczech w 1933 roku nie zapowiadało pogorszenia wzajemnych stosunków polsko-niemieckich. Przeciwnie – nawet początkowe wypowiedzi kanclerza sugerowały zrozumienie dla interesów naszego kraju znacznie przewyższające to, z którym do tej pory spotykali się polscy politycy ze strony urzędników tzw. republiki weimarskiej. Polskie MSZ tłumaczyło to sobie tym, że dotychczasowi niemieccy decydenci z pochodzenia byli Prusakami, którzy wychowywali się w antypolskiej...
Wojna obronna Polski jesienią 1939 roku
Początek wojny polsko-niemieckiej nastąpił 1 IX 1939 roku, gdy o godz. 4.45 pancernik „Schleswig-Holstein” rozpoczął ostrzał Westerplatte. Równocześnie wojsko niemieckie (gen. von Reichenaua, von Blaskowitza, Lista) zaatakowało granice Polski, głównie od południa i północnego zachodu. Spowodowało to wycofanie się w głąb kraju broniących Polski armii: Pomorze (gen. Władysław Bortnowski), Kraków (gen. Antoni Szylling), Poznań (gen. Tadeusz Kutrzeba), Łódź (gen. Juliusz Rómmel). Ta ostatnia...
Polskie Państwo Podziemne
17 IX 1939 roku władze polskie wyjechały do Rumunii. Nie była to, jak sugerowali krytycy rządów sanacyjnych, ucieczka przed wojskami okupacyjnymi, lecz działanie mające na celu doprowadzenie do powstania rządu emigracyjnego, co zapewniało ciągłość państwa polskiego. Prezydent i rząd nie dotarli do Francji. Zostali internowani w Rumunii, oficjalnie za złamanie obietnicy niepodejmowania żadnej działalności politycznej na terenie tego neutralnego przecież państwa. W rzeczywistości decyzję o...
Stosunki polsko-radzieckie podczas II wojny światowej
Utworzony we Francji rząd emigracyjny kierowany przez gen. Władysława Sikorskiego w pierwszym okresie swego istnienia w ten sam sposób ukształtował swój stosunek do Niemiec i do ZSRR. Oba państwa uznane zostały za agresorów i okupantów Polski. Sytuacja pod tym względem stała się bardziej skomplikowana po ataku Niemiec na Związek Radziecki 22 VI 1941 roku. Dotychczasowi sojusznicy stali się stronami konfliktu wojennego, a dla Józefa Stalina było oczywiste, że pomocy w wojnie przeciw...
Plan „Burza” i Powstanie Warszawskie
Od początku 1944 roku Armia Krajowa realizowała tzw. plan „Burza”, którym objęto ziemie przed II wojną światową należące do Polski, a które 17 IX 1939 roku zajął Związek Radziecki i nawet w czasie, gdy utrzymywał stosunki dyplomatyczne z rządem londyńskim, nie chciał się ich zrzec. W ramach planu „Burza” oddziały Armii Krajowej miały wypierać Niemców z poszczególnych miast tuż przed wkroczeniem tam wojsk radzieckich. W ten sposób rząd londyński starał się pokazać opinii publicznej, że...
Materiał opracowany przez eksperta
-
Lata 1918-1945