Legiony Polskie
Po utracie niepodległości w wyniku III rozbioru (1795) wielu działaczy narodowych szukało możliwości odzyskania przez Polskę własnej państwowości. Jedna z koncepcji przewidywała walkę z zaborcami u boku Napoleona Bonapartego, który w tym czasie odnosił sukcesy w wojnie z Austrią. Powstał więc plan, aby utworzyć specjalny polski oddział, który pomógłby Napoleonowi pokonać Austrię, a w zamian przyszły cesarz Francuzów doprowadziłby do odbudowy państwa polskiego. Koncepcję taką propagował we...
Księstwo Warszawskie
Pod koniec 1806 roku Prusy rozpoczęły kolejną wojnę przeciw Napoleonowi Bonapartemu. Nie była ona dla nich udana. Wojska pruskie zostały pokonane w bitwach pod Jeną i Auerstadt (toczyły się one równocześnie w dniu 14 X 1806 roku). Po tych zwycięstwach wojska francuskie wkroczyły na ziemie polskie. Dnia 27 XI 1806 roku Napoleon zajął Warszawę. Pod patronatem francuskim na ziemiach polskich zaczęły powstawać niezależne od zaborców instytucje polityczne. W 14 I 1807 roku powołano w Warszawie...
Wojna Księstwa Warszawskiego z Austrią w 1809 roku
W kwietniu 1809 roku Austria, na wieść o kłopotach Napoleona Bonapartego w Hiszpanii, rozpoczęła kolejną wojnę z Francją. Na pomoc Napoleonowi ruszyło m.in. wojsko Księstwa Warszawskiego. Tę sytuację chcieli wykorzystać Austriacy. Przekonani, że Księstwo Warszawskie pozbawione wojska jest bezbronne, wysłali tam korpus pod dowództwem arcyksięcia Ferdynanda d’Este (32 tys. żołnierzy). Dowódca wojsk Księstwa Warszawskiego, książę Józef Poniatowski, dysponował zaledwie 16-tysięczną armią....
Sprawa polska na Kongresie Wiedeńskim, utworzenie Królestwa Polskiego
Po zakończonej klęską <wyprawie Napoleona na Rosję> od września 1814 roku do czerwca 1815 roku obradował <Kongres Wiedeński>. Wśród wielu podejmowanych tam decyzji, kilka dotyczyło ziem polskich. Z departamentów: poznańskiego, bydgoskiego oraz z miasta Gdańska (3 V 1815 roku) utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie, które przekazano Prusom. Miało ono znikomą autonomię. Król pruski Fryderyk Wilhelm III ogłosił, dnia15 V 1815 roku patent okupacyjny dotyczący tego terenu. Z kolei...
Konstytucja Królestwa Polskiego
Władza cara Rosji w Królestwie Polskim opierała się na konstytucji, jaką nadano Królestwu 27 XI 1815 roku. Na jej podstawie Królestwo Polskie zostało połączone z Rosją unią personalną. Każdy car Rosji stawał się automatycznie królem Królestwa Polskiego. Państwo to nie miało prawa do prowadzenia własnej polityki zagranicznej; na zewnątrz reprezentowane było przez dyplomację rosyjską. Rząd, składający się z 5 ministrów i stojącego na jego czele namiestnika, nosił nazwę: Rada...
Życie gospodarcze Królestwa Polskiego w latach 1815-1830
W pierwszych latach istnienia Królestwa Polskiego jego sytuacja gospodarcza nie przedstawiała się pomyślnie. Państwo to było zniszczone w wyniku wojen, jakie toczyły się, również na jego terytorium, za czasów Napoleona. Do osłabienia gospodarki przyczyniła się też okupacja rosyjska od 1813 roku. Korzystając jednak z praw nadanych w konstytucji, po1815 roku przystąpiono do intensywnych prac nad poprawą stanu gospodarczego państwa. Dzieło to zainicjował minister skarbu w rządzie Królestwa...
Opozycja legalna w Królestwie Polskim
Liberalna polityka cara Aleksandra I wobec Królestwa Polskiego po niedługim czasie została zastąpiona przez coraz częstsze przypadki łamania przez niego postanowień konstytucji. Już w 1819 roku w Królestwie Polskim wprowadzono cenzurę. Innym przykładem antypolskich działań cara była rezygnacja z obsadzenia urzędu namiestnika Królestwa Polskiego po śmierci dotychczas sprawującego ten urząd gen. J. Zajączka (1826). Kompetencje tego urzędu przelano na Radę Administracyjną. Z krytyką Polaków...
Tajne związki w Królestwie Polskim przed wybuchem powstania listopadowego
Przypadki łamania przepisów konstytucji przez administrację carską powodowały, że zaczęto zakładać tajne związki, w bliższej lub dalszej perspektywie przewidujące konieczność walki o pełną suwerenność Polski. Najczęściej powoływano je w środowisku uczniowskimi studenckim, a także wśród wojskowych. W pierwszej z tych grup przeważały organizacje, których głównym celem była praca oświatowa, dokształcanie się, poznawanie własnej historii, co w odległej dopiero przyszłości miało dać podstawę...
Przyczyny i skutki powstania listopadowego
Powstanie listopadowe było kolejną w XIX wieku próbą odzyskania niepodległości przez Polaków. Zastanawiając się nad przyczynami tego zrywu narodowego, przede wszystkim wymienić trzeba brak niepodległości. Do wybuchu tego powstania przyczyniło się także permanentne łamanie konstytucji przez cara Aleksandra I i jego następcę. Spore znaczenie miało wreszcie niezadowolenie panujące wśród polskich podchorążych wynikające z polityki wojskowej wielkiego księcia Konstantego. Warto przyjrzeć się...
Powstanie listopadowe 1830-1831
Powstanie listopadowe rozpoczęło się nocą z 29 na 30 XI 1830 roku. Sygnałem do walki miał być pożar browaru na Solcu. Ogień szybko jednak ugaszono; powstanie rozpoczęło się więc nierównocześnie w różnych dzielnicach. Nie udała się również przeprowadzona wówczas akcja cywilnych spiskowców z Ludwikiem Nabielakiem i Sewerynem Goszczyńskim na czele. Zaatakowali oni Belweder, siedzibę wielkiego księcia Konstantego. Fiaskiem zakończyła się próba schwytania wielkiego księcia. Podczas pierwszej...
Wielka Emigracja
Represje carskie, jakie spadły na Królestwo Polskie po upadku powstania listopadowego, doprowadziły do emigracji około 11 tys. uczestników tego zrywu narodowego. Wyjeżdżano najczęściej do Francji, Anglii, Belgii, krajów niemieckich, ale także Stanów Zjednoczonych oraz Turcji. Szybko zaczęły powstawać na emigracji organizacje grupujące Polaków, a różniące się między sobą zazwyczaj oceną przyczyn klęski powstania listopadowego. Od lat 40. spore znaczenie w Paryżu miał tzw. Hotel Lambert. Na...
Tajne związki na ziemiach polskich po upadku powstania listopadowego
Niemal tuż po klęsce powstania listopadowego zaczęły powstawać na ziemiach polskich organizacje konspiracyjne, stawiające sobie za cel odzyskanie niepodległości. Dużą rolę w tym procesie odegrali emisariusze reprezentujący działaczy emigracyjnych. Z inicjatywy Karola Borkowskiego powstał Związek Przyjaciół Ludu obejmujący swym zasięgiem obszar Galicji. Dość szybko władze austriackie wpadły na trop tej organizacji (aresztowanie Borkowskiego), przez co jej aktywność została ograniczona....
Powstanie krakowskie 1846 roku
Przygotowywane na 1846 rok powstanie, które w zamierzeniu miało objąć wszystkie zabory, nie doszło do skutku. Wybrany na jego przywódcę Ludwik Mierosławski, po przyjeździe na ziemie polskie został aresztowany. Spowodowało to rozbicie ruchu powstańczego w zaborze pruskim i prawie całej Galicji. Jedynie w Krakowie walki trwały dłuższy czas. W nocy z 20 na 21 II 1846 roku spiskowcy zaatakowali stacjonujący w mieście oddział austriacki i mimo że zostali odparci, spowodowali wycofanie się...
Wiosna Ludów 1848 roku na ziemiach polskich
Idee <Wiosny Ludów> ogarniające w 1848 roku znaczną część Europy docierały również do ziem polskich. Nie dotyczyło to zaboru rosyjskiego, ponieważ w samej Rosji nie doszło w 1848 roku do istotnych wystąpień rewolucyjnych. Natomiast wydarzenia dziejące się w Prusach i w Austrii mocno rzutowały na wzrost aktywności ludności polskiej w obu zaborach należących do tych państw. W marcu 1848 roku w Poznaniu doszło do utworzenia Komitetu Narodowego (m.in. M. Mielżyński, W. Stefański, K....
Powstanie styczniowe 1863 roku
Od początku lat 60. XIX wieku zauważalny był w Królestwie Polskim wyraźny wzrost nastrojów patriotycznych. Przejawiał się on m.in. w organizowanych coraz częściej manifestacjach upamiętniających ważne dla Polaków wydarzenia (np. 30. rocznica powstania listopadowego, pogrzeb wdowy po gen. J. Sowińskim w czerwcu 1860 roku). Sprzyjało temu złagodzenie polityki narodowej przez nowego cara Aleksandra II (od 1855 roku), co było efektem tzw. odwilży posewastopolskiej ogarniającej Rosję po jej...
Idee pozytywistyczne w zaborze rosyjskim po upadku powstania styczniowego
Upadek kolejnego w XIX wieku powstania narodowego i represje carskie, jakie spadły na byłe Królestwo Polskie, potęgowały pogląd, jaki rozpowszechnił się w latach 70., iż tego typu zrywy narodowe (1866 rok) bardziej szkodzą Polakom niż im służą. Wskazywano, że siła zbrojna nawet jednego tylko zaborcy jest zbyt duża, by można było snuć plany odzyskania niepodległości. Trzeba odrzucić więc nierealne plany powstańcze, natomiast intensywnie zająć się podniesieniem poziomu oświaty wśród...
Autonomia Galicji w II połowie XIX wieku
Sytuacja ludności polskiej w zaborze austriackim w II połowie XIX wieku przedstawiała się zupełnie inaczej niż w pozostałych dwóch zaborach. Główna różnica uwidaczniała się w znacznie większych prawach narodowych, jakie posiadali Polacy w Galicji. Już wydarzenia <Wiosny Ludów> skłaniały nowego cesarza Austrii Franciszka Józefa I do złagodzenia polityki narodowej. Wtedy jednak nie nastąpiły jeszcze istotne zmiany. Zmusiły do nich cesarza dopiero klęski w wojnie z Francją i Włochami w...
Germanizacja zaboru pruskiego pod koniec XIX wieku
Położenie narodowe Polaków w zaborze pruskim rysowało się odmiennie w porównaniu z Galicją. Obszar należący do Prus stał na znacznie wyższym poziomie gospodarczym. Już w latach 1807-1811 przeprowadzono tam reformę uwłaszczeniową. Dominowały duże, nowoczesne gospodarstwa rolne przynoszące spory dochód. Wyższy był poziom nauczania, a oświata powszechniejsza. Równocześnie jednak z pozytywnymi przemianami gospodarczymi następowało sukcesywne ograniczanie praw narodowych ludności polskiej....
Partie polityczne na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku
Pod koniec XIX wieku na ziemiach polskich funkcjonować zaczęły nowoczesne partie polityczne, formowane na wzór działających w Europie Zachodniej. Najlepsze warunki do zakładania partii politycznych były w zaborze austriackim ze względu na prawa narodowe, jakimi dysponowali tam Polacy. Ze względu na rolniczy głównie charakter Galicji pierwsze partie, jakie powstawały na tym terenie, gromadziły chłopów. Już w 1875 roku ks. Stanisław Stojałowski zaczął wydawać pisma „Wieniec” i „Pszczółka”,...
Rewolucja 1905 roku na ziemiach polskich
W latach 1905-1907 trwała w Rosji rewolucja, której echa docierały do ziem polskich, aktywizując działające tu partie polityczne. Brakowało jednak wśród nich jednolitego poglądu na temat strategii, jaką powinni przyjąć Polacy wobec wydarzeń rosyjskich. Endecja stała na stanowisku, że rewolucja ta nie może przynieść żadnych korzyści, więc Polacy powinni zachować bierność. Zdaniem Romana Dmowskiego najsilniejszym zaborcą byli Niemcy i w pierwszej kolejności im należało się przeciwstawiać,...
Sprawa polska podczas I wojny światowej
Wybuch I wojny światowej oznaczał dla ludności polskiej szansę na zmianę dotychczasowej sytuacji politycznej. Po raz pierwszy w poważnym konflikcie zaborcy rozpoczęli walkę przeciw sobie. Rosja wraz z Anglią i Francją utworzyła tzw. Trójporozumienie, zaś Austro-Węgry, Niemcy i Włochy tzw. Trójprzymierze. Można więc było przypuszczać, że niektórzy zaborcy przegrają tę wojnę i będą zmuszeni do opuszczenia ziem polskich. Oczywiste wydawało się jednak i to, że któryś z zaborców wygra wojnę i...
Materiał opracowany przez eksperta
-
XIX wiek