Zagłada
Apokalipsa
Trąba dziwny dźwięk rozsieje, ogień skrzepnie, blask ściemnieje, w proch powrócą światów dzieje. Z drzew wieczności spadną liście na Sędziego straszne przyjście, by świadectwo dać Psalmiście... (Jan Kasprowicz, Dies irae ) W Bolonii na Akademii Astronom Pandafilanda Rzekł, biret zdejmując z włosów: – Panowie, to jest skandal: Zbliża się koniec Ziemi, A może całego Kosmosu; Wszystko przed wami rozwinę: Perturbacje i paralaksy, Bo według mojej taksy Świat jeszcze potrwa godzinę....
Holokaust
I przejeżdżał bolejący Pan Jezus, SS-mani go wiedli na męki, postawili ich oboje pod miedzą, potem wzięli karabiny do ręki. „Słuchaj, Jezu, słuchaj, Ryfka, sie Juden, za koronę cierniową, za te włosy rude, za to, żeście nadzy, za to, żeśmy winni, obojeście umrzeć powinni.” (Władysław Broniewski, Ballady i romanse ) Nie ma chyba słów, które mogą wyrazić hańbę, jaką okryła się cywilizowana ludzkość, gdy zbudowano pierwsze komory gazowe, fabryki śmierci, przeznaczone w pierwszej...
Powstanie w getcie – relacja żołnierza ŻOB-u
Nieco inną perspektywę stwarza relacja Żyda, żołnierza ŻOB-u, lekarza Marka Edelmana, który w książce Hanny Krall Zdążyć przed Panem Bogiem opowiada swej rozmówczyni o tym, co działo się w getcie warszawskim w dniach powstania. Jego zdaniem decyzja o podjęciu walki powstańczej w skazanym przez hitlerowców na całkowitą zagładę warszawskim getcie była jedynie wyborem sposobu umierania.
Taniec na balu dziejów historii
Taniec historii na wielkim symbolicznym balu ukazał też Czesław Miłosz w wierszu Walc . Prorocza wizja nadchodzących wojen, zagłady i totalitaryzmu towarzyszy beztroskiemu eleganckiemu balowi w pięknej sali. Kobieta stojąca przy oknie oglądanie jako przez zasłonę tajemnice historii, których można jedynie się bać.
Apokalipsa na miarę Gdańska
Apokaliptyczne wizje odnajdujemy też w jednej z najgłośniejszych polskich powieści lat osiemdziesiątych – Weiserze Dawidku Pawła Huellego. Obraz powojennego Gdańska, w którym żyją bohaterowie powieści, uczniowie, synowie robotników ze stoczni, przypomina wizję apokalipsy: klęska żywiołowa, martwe ryby na plaży, zdychające psy i koty, niemożność kąpania się w Bałtyku (co dla nastolatków w czasie wakacji jest podwójną klęską...). Ksiądz poucza z ambony o karze za grzechy: Poprawcie się,...
Ironia i dystans z wojennego wiersza Miłosza
Zupełnie inaczej, z dystansem, ironią pisze o spełniającej się apokalipsie przyszły noblista, dawny żagarysta, szkicujący dramatyczne wizje zagłady. W Piosence o końcu świata z tomu Ocalenie z 1945 roku Miłosz opisuje apokalipsę zwyczajną, trywial ną, codzienną, wręcz pogodną – koniec świata, do którego można się przyzwyczaić („W dzień końca świata/Kobiety idą polem pod parasolkami,/Pijak zasypia na brzegu trawnika,/Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywa”) – ludzie zajęci są codziennymi...
"Hymny" Jana Kasprowicza
Apokaliptyczne wizje podziałały na wyobraźnię Jana Kasprowicza – młodopolskiego twórcy Hymnów . W hymnie Święty Boże , święty mocny dominują ekspresjonistyczne, krwawe wizje. Epatuje się krwią, elementami rozkładu, wszechobecne i przerażające są krzyże (na których ramionach kracze wrona i „dziobem zmarłe rozsypuje próchno”). Scenerii krzyży, mogił, kości i krwi towarzyszy (jakże młodopolski) dźwięk dzwonów. Cały tekst ma bluźnierczy charakter, niczym Konradowe wyzwanie ma prowokować...
Przeczucia z lat 30. XX w.
Wizja apokalipsy królowała w literaturze polskiego dwudziestolecia międzywojennego. Najbardziej dramatyczne obrazy odnajdujemy u poetów z grupy Żagary: Czesława Miłosza, Jerzego Zagórskiego, Aleksandra Rymkiewicza. Ich wizje nie są racjonalnie uzasadnione, mają charakter metafizycznych przeczuć, pojawia się też w nich diagnoza kryzysu wartości i kryzysu cywilizacji. Czesław Miłosz w swym tomie z 1936 roku, Trzy zimy , sięgnie po motywy ognia, popiołu, dymu. O całkowitej zagładzie mowa np. w...
"U wrót doliny"
Spośród poetów współczesnych sąd ostateczny w przewrotnej formie sportretował Zbigniew Herbert. W wierszu U wrót doliny poeta opisał koniec świata jako okrutną scenę oddzielania dzieci od matek, kochanek od kochanków, staruszków od ich ukochanych zwierząt, drwali od siekier: Staruszka niesie Zwłoki kanarka (wszystkie zwierzęta umarły trochę wcześniej) był taki miły – mówi z płaczem wszystko rozumiał kiedy powiedziałam – głos jej ginie wśród ogólnego wrzasku Metodycznie przeprowadzana...