Koniec świata
Apokalipsa
Trąba dziwny dźwięk rozsieje, ogień skrzepnie, blask ściemnieje, w proch powrócą światów dzieje. Z drzew wieczności spadną liście na Sędziego straszne przyjście, by świadectwo dać Psalmiście... (Jan Kasprowicz, Dies irae ) W Bolonii na Akademii Astronom Pandafilanda Rzekł, biret zdejmując z włosów: – Panowie, to jest skandal: Zbliża się koniec Ziemi, A może całego Kosmosu; Wszystko przed wami rozwinę: Perturbacje i paralaksy, Bo według mojej taksy Świat jeszcze potrwa godzinę....
Ironia i dystans z wojennego wiersza Miłosza
Zupełnie inaczej, z dystansem, ironią pisze o spełniającej się apokalipsie przyszły noblista, dawny żagarysta, szkicujący dramatyczne wizje zagłady. W Piosence o końcu świata z tomu Ocalenie z 1945 roku Miłosz opisuje apokalipsę zwyczajną, trywial ną, codzienną, wręcz pogodną – koniec świata, do którego można się przyzwyczaić („W dzień końca świata/Kobiety idą polem pod parasolkami,/Pijak zasypia na brzegu trawnika,/Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywa”) – ludzie zajęci są codziennymi...
Piekło codzienności
O tym, iż nasza codzienność może przypominać piekło, wspomina też w jednym ze swoich wierszy Andrzej Bursa: Na dnie piekła Ludzie gotują kiszą kapustę I płodzą dzieci Mówią: piekielnie się zmęczyłem Lub: piekielny dzień miałem wczoraj Mówią: muszę wyrwać się z tego piekła I obmyślają ucieczkę na inny odcinek (Andrzej Bursa, Dno piekła ) Piekło jest oswojone przez język potoczny – mówimy o piekielnym zmęczeniu i piekielnym dniu – zauważa z ironią poeta. Gra na naszych skojarzeniach....
Średniowieczna perspektywa śmierci i wieczności
O przemijaniu nieustannie pamiętają liczni anonimowi twórcy średniowieczni (naczelna zasada: „memento mori” – „pamiętaj o śmierci”). Człowiek średniowiecza właściwie żyje w nieustającej świadomości zbliżającego się końca świata, w perspektywie wiecznej, dlatego nie dziwią ascetyczne praktyki mające zapewnić szczęście po śmierci ( Legenda o św. Aleksym , liczne żywoty świętych) oraz konieczność odreagowania chwil strasznej pokuty, np. w kulturze nurtu plebejskiego, kulturze śmiechu,...
"Hymny" Jana Kasprowicza
Apokaliptyczne wizje podziałały na wyobraźnię Jana Kasprowicza – młodopolskiego twórcy Hymnów . W hymnie Święty Boże , święty mocny dominują ekspresjonistyczne, krwawe wizje. Epatuje się krwią, elementami rozkładu, wszechobecne i przerażające są krzyże (na których ramionach kracze wrona i „dziobem zmarłe rozsypuje próchno”). Scenerii krzyży, mogił, kości i krwi towarzyszy (jakże młodopolski) dźwięk dzwonów. Cały tekst ma bluźnierczy charakter, niczym Konradowe wyzwanie ma prowokować...
Przeczucia z lat 30. XX w.
Wizja apokalipsy królowała w literaturze polskiego dwudziestolecia międzywojennego. Najbardziej dramatyczne obrazy odnajdujemy u poetów z grupy Żagary: Czesława Miłosza, Jerzego Zagórskiego, Aleksandra Rymkiewicza. Ich wizje nie są racjonalnie uzasadnione, mają charakter metafizycznych przeczuć, pojawia się też w nich diagnoza kryzysu wartości i kryzysu cywilizacji. Czesław Miłosz w swym tomie z 1936 roku, Trzy zimy , sięgnie po motywy ognia, popiołu, dymu. O całkowitej zagładzie mowa np. w...
Gałczyński Konstanty Ildefons
Poeta, prozaik. Pochodził z rodziny drobnomieszczańskiej, ewakuowany z rodziną po wybuchu I wojny światowej. Lata 1914-1918 spędził w Moskwie. W 1923 rozpoczął w Warszawie studia anglistyczne i filologiczne. Należał do grupy poetyckiej Kwadryga. W latach 1931-33 pracował w polskim konsulacie w Berlinie, w 1934 trafił do Wilna, a dwa lata później do Warszawy. Związał się z tygodnikiem „Prosto z Mostu”. W 1939 dostał się do sowieckiej niewoli i trafił do obozu w Kozielsku, a potem, w ramach...
"U wrót doliny"
Spośród poetów współczesnych sąd ostateczny w przewrotnej formie sportretował Zbigniew Herbert. W wierszu U wrót doliny poeta opisał koniec świata jako okrutną scenę oddzielania dzieci od matek, kochanek od kochanków, staruszków od ich ukochanych zwierząt, drwali od siekier: Staruszka niesie Zwłoki kanarka (wszystkie zwierzęta umarły trochę wcześniej) był taki miły – mówi z płaczem wszystko rozumiał kiedy powiedziałam – głos jej ginie wśród ogólnego wrzasku Metodycznie przeprowadzana...
"Mała apokalipsa"
Tadeusz Konwicki w swej głośnej powieści przedstawił apokalipsę na miarę PRL-u: „małą” i kaleką. Dokonuje się ona w atmosferze komunistycznego święta, bylejakości i totalnego pesymizmu, jaki ogarnia Polaków z okazji kolejnego zjazdu partii. Wszystko wydaje się małe, ułomne i kalekie: władza, opozycja, sztuka. Nawet zapałki, którymi ma podpalić się w geście protestu pisarz, muszą być szwedzkie, bo te polskie nie palą się dobrze. Pisarz jest byle jakim pisarzem, dygnitarze byle jakimi...
Dramat apokalipsy spełnionej
Poetami apokalipsy spełnionej nazwano Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i innych wojennych młodych autorów, na których oczach rozegrało się to, co przeczuwali żagaryści. „Jeno wyjmij mi z tych oczu/szkło bolesne – obraz dni,/które czaszki białe toczy/przez płonące łąki krwi” – szkicuje przed nami poeta krwawą wizję, wyśpiewaną po latach przejmująco przez Ewę Demarczyk, a jeszcze później przez Janusza Radka ( Niebo złote ci otworzę ). Podobny obraz odnajdujemy w utworze Krzysztofa Kamila...