Konflikt
Konflikty w łonie emigracji
Idealizacji bohaterów i przeszłości towarzyszy pokazywanie trudów i ubóstwa życia emigracyjnego oraz eksponowanie dramatycznej niezgody wśród wygnańców. Konflikty te oddaje choćby Adam Mickiewicz w Epilogu epopei narodowej: Biada nam zbiegi, żeśmy w czas morowy Lękliwe nieśli za granicę głowy! Bo gdzie stąpili, szła przed nim trwoga W każdym sąsiedzie znajdowali wroga, Aż nas objęto w ciasny krąg łańcucha I każą oddać co najprędzej ducha. (...) Nie dziw, że ludzi, świat, siebie ohydzą,...
Kariery tych z Ciepłej i Nowolipek
Warto też zwrócić uwagę na osoby zaliczane do biedoty, które wbrew wszystkiemu próbują wyrwać się ze swego środowiska i osiągnąć coś więcej. Syn szewca, w dodatku złego, bohater Ludzi bezdomnych Tomasz Judym zostaje lekarzem. Błyskotliwej karierze doktora przeszkadza jednak pamięć o dawnej biedzie i potrzebach najuboższych. Narażając się kolegom, Judym bezskutecznie próbuje zwrócić uwagę na problem nieleczonej biedoty. W końcu osiada na prowincji i tam też popada w konflikty z dyrekcją...
Konflikt między dzieckiem a ojcem
Dość częstym tematem literatury jest konflikt między dzieckiem a ojcem. Witold i Benedykt Korczyńscy ( Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej) spierają się o sposób traktowania chłopów i ludzi z zaścianka. Witold jest przedstawicielem młodszego, Benedykt starszego pokolenia pozytywistów. W tej samej powieści pośmiertny ideologiczny spór z ojcem Andrzejem wiedzie kosmopolita Zygmunt Korczyński. Do konfliktu, bardzo poważnego, o przywództwo w domu i... kobietę dochodzi pomiędzy Antkiem i Maciejem...
Lokaje i „stara sługa chustkowa”
Na uwagę zasługuje też służba w utworach Witolda Gombrowicza. Lokaje z Operetki czy służba z Pornografii jest pokorna, ale panowie traktują ją tak, jakby tylko czyhała na to, by dokonać rewolucyjnego przewrotu. Właśnie dlatego państwo odgradzają się od niej murem rytuałów, obyczajów, formułek, manifestują przed służbą swą pobożność (hierarchia kościelna i religijne rytuały sprzyjają utrzymaniu władzy nad chłopstwem i służbą– Pornografia ). W Ferdydurke ujawnia się fascynacja parobkiem...
Inne
Odmianą polskiej femme fatale jest też być może Lucy Zuckerowa z Ziemi obiecanej Reymonta, zdradzająca swego starego, bogatego męża z Karolem Borowieckim. Namiętna i pożądana, doprowadza Borowieckiego do jeszcze większego upadku moralnego, a męża do rozpaczy (wszak docierają do niego plotki o zdradzie żony i o tym, że nie on jest ojcem tak upragnionego, nowo narodzonego syna). Za swoistą kobietę fatalną uznać też można Jagnę z Chłopów Reymonta. Kierująca się ślepym instynktem namiętna...
Wieś – pole dla pracy u podstaw
Uboga wieś, która może być polem pracy dla pozytywistów, została ukazana w powieściach, nowelach i opowiadaniach. O jej specyfice i mieszkańcach pisali najwybitniejsi przedstawiciele epoki: Bolesław Prus pokazał skrajne ubóstwo wsi, brak perspektyw dla zdolnych dzieci w noweli Antek , podobny temat podjął Henryk Sienkiewicz w Janku Muzykancie , Maria Konopnicka w obrazku Przed sądem i Eliza Orzeszkowa w Dobrej pani . Z kolei pozytywny obraz pracy na roli i współdziałania dworu z...
Ojciec rywalizujący z synem o władzę
Już mitologia utrwala motyw rywalizacji pomiędzy ojcem i synem. Rywalizują i walczą o władzę najpierw Kronos obalający Uranosa, potem buntujące się przeciw Kronosowi jego potomstwo na czele z Zeusem. Ów motyw znajdzie odzwierciedlenie w tekstach kultury naszych czasów. Wszak rywalizujący z Maciejem Boryną – bohaterem Chłopów Władysława Stanisława Reymonta – jego syn Antek także będzie chciał pozbawić ojca władzy, gospodarstwa, kobiety... W konfliktach tych obie strony mają zwykle rację:...
Mezalians – przyczyna tragedii
Niekiedy jednak zdarza się, że ktoś omija bariery społeczne i jakimś cudem doprowadza do narzeczeństwa lub małżeństwa z ukochaną osobą z innej sfery. To jednak zwykle nie koniec przeszkód, a początek nieszczęść. Literatura, zarówno wysoka, jak i niska, pokazuje wiele przykładów tragedii, których przyczyną jest mezalians. Czasami dramat rozgrywa się jeszcze w okresie narzeczeństwa. Umiera szykanowana przez bliskich narzeczonego ordynata Michorowskiego bohaterka brukowego romansu Trędowata...
Konflikt między karierą chłopa a tradycją
Bardzo atrakcyjnym i chętnie eksploatowanym po wojnie problemem prozy tzw. nurtu wiejskiego jest kwestia oddalenia od tradycji, od chłopskich korzeni. Kwestia ta pojawia się w wierszach Tadeusza Nowaka, w jego świeckich psalmach, w powieściach Juliana Kawalca ( Tańczący jastrząb ) czy prozie Wiesława Myśliwskiego ( Kamień na kamieniu ).
Dziecko złe
Nie tylko niewinność, dobroć, łagodność oraz przedwczesna dojrzałość, ale także okrucieństwo, zła wola, znęcanie się nad innymi bywają przypisywane dzieciom, zwłaszcza we współczesnych tekstach kultury. Np. powieść Williama Goldinga Władca much ukazuje okrutnych chłopców, którzy pozostawieni sami sobie na bezludnej wyspie rywalizują ze sobą, tworzą minispołeczeństwo totalitarne, znęcają się nad słabszymi i w efekcie zabijają jednego ze swych kolegów. Okrucieństwo małych antysemitów opisał...
Konflikt między koniecznością dokonania zbrodni a światem wartości
Niektórzy bohaterowie romantyczni przeżywają jednak konflikt moralny pomiędzy koniecznością dokonania zbrodni a uznawanymi przez siebie wartościami. Kordian, przytłoczony wątpliwościami dotyczącymi zabicia człowieka, mdleje w progu carskiej sypialni i nie dokonuje zbrodni. Konrad Wallenrod zbrodni dokonuje, jednak przeżywa wyraźny konflikt między kodeksem rycerskim i chrześcijańskimi zasadami, zgodnie z którymi został wychowany, a koniecznością stosowania kłamstw, podstępów, ciągłego łamania...
Pozytywistyczne obrazki nędzy
Mimo iż obrazy ludu znajdziemy też w utworach romantycznych, najpełniej nędza chłopów i biedoty miejskiej zostanie przedstawiona w epoce pozytywizmu, np. w obrazkach i nowelach Marii Konopnickiej, nowelach i opowiadaniach Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza. W takich utworach jak Jaś nie doczekał , W piwnicznej izbie , Przed sądem , Nasza szkapa Maria Konopnicka portretuje ubóstwo ciemnych, nieogrzewanych słońcem izb, w których panuje głód, chłód, bieda i smutek,...
Marzenia o innym życiu i miłości
Marzenia o innym, lepszym życiu były też udziałem Emmy Bovary, bohaterki powieści Gustawa Flauberta. Naczytawszy się romansów, spodziewała się życia jak z romansu: wspaniałych przeżyć, cudownej miłości – tego właśnie oczekiwała od małżeństwa, tymczasem znalazła w nim tylko nudę i szarość. By spełniać marze nia o miłości i życiu w luksusie, zaciągała długi, zdradzała męża i popychała Karola do robienia kariery. Wszystkie jej plany spaliły na panewce: Karol nie został wielkim lekarzem,...
Pustelnik – doradca i powiernik
Pustelnika Ogryna spotykamy np. w średniowiecznych Dziejach Tristana i Izoldy . Mieszkający w lesie, w którym ukrywają się kochankowie, Ogryn napomina ich, by zrezygnowali z grzesznej miłości i jak najszybciej pojednali się z królem Markiem, Bogiem i Kościołem. Przypomina, że Izolda, jako małżonka króla Marka, należy wyłącznie do niego i że jej związek z Tristanem jest grzeszny. Grzech dobrym postępowaniem łatwo zmazać, ale życie w grzechu jest objawem szaleństwa i... oznaką śmierci. Młodzi...
Ślub rozwiązaniem konfliktów
Więcej szczęścia będą mieli bohaterowie Zemsty Aleksandra Fredry: Wacław i Klara, których ślub przekreśli ostatecznie konflikt pomiędzy domem Cześnika i Rejenta. Podobnie zaręczyny i zapowiadany ślub Tadeusza i Zosi z Pana Tadeusza zlikwiduje niezgodę i spór pomiędzy domami Horeszków i Sopliców.
Kamienica – miejsce konfliktów
Studenci wchodzą w otwarty konflikt z Krzeszowską, ale podstępnie ponownie wynajmą pokój w jej sąsiedztwie. Przyczyną niezgody jest nader swobodne ich zachowanie: niejednokrotnie oblewają Krzeszowską wodą, straszą obrzydliwymi minami, pukaniem w okno i pokazywaniem fragmentów szkieletu, uwodzą jej służącą oraz hałasują do późnych godzin. Nie płacą również czynszu, sprawa trafia nawet do sądu. Do konfliktu dochodzi też pomiędzy Krzeszowską a Łęckim – skłóconym z nią krewnym, a potem pomiędzy...
Kamienica – miejsce tragedii
Kamienica jest także zatem miejscem tragedii. U pani Dulskiej taki dramat przeżywa niedoszła samobójczyni, zdradzona przez męża. Tragedię przeżywa też służąca pani Anieli – Hanka, która zachodzi ze Zbyszkiem Dulskim w ciążę i zostaje w związku z tym wyrzucona ze służby, a przez kochanka porzucona. Kamienica Łęckich, w której mieszka baron Krzeszowski i jego żona, kryje smutną tajemnicę ich małżeństwa: baron robi długi, żyje ponad stan, a żona te długi spłaca, nieustannie dochodzi między nimi...
Zaściankowa szlachta laudańska
W Potopie Henryka Sienkiewicza ukazana została przede wszystkim szlachta laudańska, złożona z kilku znanych rodów (takich jak Billewiczowie), które zamieszkiwały dwory, oraz z mieszkańców zaścianków (np. Butrymowie). Gdy umiera stary Billewicz, dziadek Oleńki, w testamencie zleca opiekę nad wnuczką całej szlachcie laudańskiej. I rzeczywiście, pogrążonej w żałobie dziewczynie ziemianie z poszczególnych zaścianków zwożą ryby, zboże, inne dary. Przedstawicielstwo szlachty laudańskiej zajmuje...