Chłopi
Konflikt między dzieckiem a ojcem
Dość częstym tematem literatury jest konflikt między dzieckiem a ojcem. Witold i Benedykt Korczyńscy ( Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej) spierają się o sposób traktowania chłopów i ludzi z zaścianka. Witold jest przedstawicielem młodszego, Benedykt starszego pokolenia pozytywistów. W tej samej powieści pośmiertny ideologiczny spór z ojcem Andrzejem wiedzie kosmopolita Zygmunt Korczyński. Do konfliktu, bardzo poważnego, o przywództwo w domu i... kobietę dochodzi pomiędzy Antkiem i Maciejem...
Echa polskich rewolucji
W literaturze polskiej odnajdziemy też echa lokalnych przewrotów, które miały miejsce na ziemiach polskich. Za chłopską rewolucję można uznać tzw. rabację galicyjską z 1846 roku, kiedy to mieszkańcy wsi pod wodzą Jakuba Szeli zbuntowali się przeciw swym panom. Akcji patronował, a przynajmniej nie przeszkadzał, jeden z zaborców – Austria. Gdy jednak rewolta objęła niemal całą Galicję, płonęły dwory, ścinano w okrutny sposób głowy dziedziców, władze uwięziły Szelę... Echa tych wydarzeń...
Chłopi – niewykorzystana i nieuświadomiona siła w walce z zaborcą
Żeromski sugeruje, że chłopi są niewykorzystaną potężną siłą w walce z zaborcą. Ich opór i wymierzone przeciwko powstańcom działania opisuje we wspomnianych już utworach. Gdyby Odrowąż z Wiernej rzeki nie uciekł, zostałby wydany przez chłopów w ręce zaborców – czyli na pewną śmierć. Jednak pojawia się też w Wiernej rzece postać chłopa zaangażowanego w sprawę narodową – pielęgnuje on rannego powstańca pana Brynickiego, a po jego śmierci przynosi wiadomość o zgonie córce Salomei. O tym, iż...
Echa konfliktów społecznych
Znajdziemy w Weselu również echa konfliktów społecznych, takich jak rabacja galicyjska, podczas której chłopi, za akceptacją władz austriackich, atakowali dwory, wyrzynali panów. W dramacie pojawia się krwawe widmo przywódcy rabacji Jakuba Szeli, by przypomnieć niechlubne karty z dziejów chłopstwa. Echa konfliktów społecznych pobrzmiewają też w Komornikach Władysława Orkana czy utworach Stefana Żeromskiego ( O żołnierzu tułaczu , Popioły – motyw zmuszania do pańszczyzny uważających...
Praca wyznacznikiem miejsca w hierarchii społecznej; przekleństwo warstw niższych
Już w literaturze i sztuce antyku i średniowiecza praca jest wyznacznikiem pozycji społecznej. Pracują ponad siły niewolnicy ( Faraon Bolesława Prusa), nie od nich zależy ich miejsce pobytu, są jedynie sługami wykonującymi rozkazy swych panów ( Quo vadis Henryka Sienkiewicza). W tekstach kultury średniowiecza, renesan su czy sentymentalizmu praca chłopa jest czasem idealizowana (utwory Kochanowskiego), jednakże zdarzają się też utwory, w których mowa o krwi, pocie i upokorzeniach chłopów...
Ubóstwo wsi w literaturze dwudziestolecia międzywojennego
Nie waha się mówić o ubóstwie i ciemnocie wsi literatura polskiego dwudziestolecia. Na wsi pracują (w dwóch kolejnych majątkach) bohaterowie Nocy i dni Marii Dąbrowskiej, Barbara i Bogumił Niechcicowie, obserwując ciężką pracę i złe warunki życia chłopów. Dziedzic nie daje pieniędzy na poprawę bytu włościan, bo ona go nie interesuje. Chłopi panicznie boją się szpitali i lekarzy, walka z ciemnotą będzie jeszcze trwała całe lata. Zarówno Noce i dnie , jak i Granica Zofii Nałkowskiej...
Kapitalista, kapitalizm
– Pamiętasz – rzekł – ile wziąłem pieniędzy, gdym stąd wyjeżdżał? – Trzydzieści tysięcy rubli, całą gotówkę. – A jak ci się zdaje: ile przywiozłem? – Pięćdzie... ze czterdzieści tysięcy... Zgadłem?... – pyta Rzecki, niepewnie patrząc na niego. Wokulski nalał szklankę wina i wypił ją powoli. – Dwieście pięćdziesiąt tysięcy rubli, z tego dużą część w złocie – rzekł dobitnie. – A ponieważ kazałem zakupić banknoty, które po zawarciu pokoju sprzedam, więc będę miał przeszło trzysta tysięcy...
Bieda w mieście
Biedują nie tylko chłopi, biedują też ubodzy mieszkańcy miast i rzemieślnicy opisani w utworach Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Nędzę robotników, którzy z nadzieją na łatwy zarobek przybyli do Łodzi, portretuje Władysław Stanisław Reymont w swej panoramicznej powieści Ziemia obiecana . Ubodzy giną i tracą zdrowie w strasznych wypadkach, pracują ponad siły. Rodzinom zmarłych i zranionych nikt nie zapewnia opieki. Tej bezduszności próbuje się przeciwstawiać narzeczona Karola...
Praca na roli – wyrazem związku rolnika z ziemią
Docenia się w Nad Niemnem pracę na roli, związek pracującego na niej człowieka z ziemią. Ten sam związek eksponowany jest w Reymonta – prócz zaciętej rywalizacji między chłopami o ziemię ukazane jest niezwykłe przywiązanie chłopa do pracy na roli, którego symbolem jest przedśmiertny siew Boryny. Również w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej praca na roli zostaje dowartościowana. Bogumił doglądający chłopów i całe serce wkładający w prace rolne tłumaczy żonie, że nie poświęca się dla...
Wieś skrajnie uboga w tekstach młodopolan
Nie brakuje też obrazów skrajnie ubogiej wsi w tekstach młodopolan. W wierszu Jana Kasprowicza W chałupie i cyklu utworów Z chałupy odnajdziemy obrazy ubogich chłopskich chat. W epopei Reymonta Chłopi znajdzie odbicie dramatyczne niekiedy życie i bieda ubogich gospodarzy i komorników. Skrajne ubóstwo i morderczą pracę chłopów opisze też Stefan Żeromski w opowiadaniu Zmierzch . W naturalistycznych opowiadaniach i Wiernej rzece tego pisarza pojawią się obrazy biednych chłopów...
Ciche pochówki
Niekiedy pogrzeb jest symbolem ludzkiej nędzy i biedy – pozytywistyczne utwory, takie jak nowela Adolfa Dygasińskiego Na trumienkę , mówią nie tylko o marności ludzkiej egzystencji, ale i nędzy, ubóstwie w dosłownym tego słowa znaczeniu – są tacy chłopi,których nie stać nawet na godny pochówek. Smutne i ciche są pogrzeby samobójców, taki pogrzeb ma Franka – samobójczyni z Dziewcząt z Nowolipek Poli Gojawiczyńskiej. Skromne są także wojenne pogrzeby– jeden z nich, pogrzeb Anusi z Bożej...
Pozytywistyczne obrazki nędzy
Mimo iż obrazy ludu znajdziemy też w utworach romantycznych, najpełniej nędza chłopów i biedoty miejskiej zostanie przedstawiona w epoce pozytywizmu, np. w obrazkach i nowelach Marii Konopnickiej, nowelach i opowiadaniach Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza. W takich utworach jak Jaś nie doczekał , W piwnicznej izbie , Przed sądem , Nasza szkapa Maria Konopnicka portretuje ubóstwo ciemnych, nieogrzewanych słońcem izb, w których panuje głód, chłód, bieda i smutek,...
Chłopi – barwna panorama życia wsi
Powieść Reymonta Chłopi ukazuje nie tylko przekrój społeczny wsi (bogaci i ubodzy gospodarze, komornicy, dziedzic), lecz także prawa rządzące gromadą. W powieści dominuje konwencja naturalistyczna. Ludźmi rządzi biologia (postać Jagny i jej namiętności), gromadzie przewodzi najsilniejszy (najbogatszy Maciej), słabsi muszą zginąć. Odczytuje się także Chłopów jako utwór mitologizujący życie wsi. Za tym, by utwór interpretować jako mit, przemawia specyficzna koncepcja czasu w dziele...
Renesansowe i barokowe obrazy nędzy chłopskiej
Utwory średniowieczne, a także renesansowe, takie jak Pieśń świętojańska o Sobótce czy inne teksty Jana Kochanowskiego tuszują krzywdę chłopów.Odważnym utworem poruszającym temat biedy wśród włościan jest Mikołaja Reja. Utwór ten pokazuje stosunki panujące na wsi: „Ksiądz pana wini, pan księdza,/A nam prostym zewsząd nędza”. Chłopi ukazani zostają jako warstwa ciemiężona zarówno przez duchowieństwo, jak i szlachtę. Straszliwe warunki pracy w polu opisuje Szymon Szymonowic w sielance...
Ubóstwo w średniowieczu
Choć literatura średniowiecza skupiała się na rycerzach, panach i świętych ascetach, nie ubogich chłopach, którym sytuacja społeczna nie pozwalała na rozkoszowanie się dobrami materialnymi, odnajdujemy w utworach tej epoki temat ubóstwa z wyboru. Święci wyrzekają się bogactw, by się umartwiać, stawać się ascetami i zasłużyć na życie w niebie. Tak jest w przypadku tytułowego bohatera przetłumaczonej na język polski Legendy o św. Aleksym , który mimo iż jest księciem, synem zamożnych...
Literatura polska
• Ananke (Tadeusz Miciński) – obraz sporu dwóch koncepcji istnienia. Kłócą się gwiazdy (wytwór Boga, dowód jego doskonałości i Boskiego ładu i harmonii) z szatanem, który wyrwał się z zaczarowanego kręgu i jest wolny. Miciński umieszcza w wierszu pochwałę buntu i siły, która umie wyrwać się z ustalonych schematów, choć za swoją wolność będzie musiała zapłacić. • Chłopi (Władysław Stanisław Reymont) – epopeja nagrodzona literackim Noblem. Na pierwszym planie zostały opisane dzieje...