Słownik Frazeologiczny

Pacha

Pachnieć

‘coś pociąga za sobą przykre następstwa, coś czymś grozi’; zwrot; Ja wiem, czym to pachnie! – za J. Liberkiem.

Pacierz

Padół

‘ziemia, świat (w przeciwieństwie do nieba); życie doczesne, życie na ziemi pełne cierpień i zmartwień’; wyr. rzecz., stp. padół ‘teren, miejsce położone nisko; nizina, dolina, wąwóz’; bibl. (Ps 84, 7: „Przechodząc doliną Baka [łez, płaczu], przemieniają ją w źródło”.); „Likwidacja niedostatku”(…) i „pełne zaspokojenie potrzeb” są (…) marzeniami ściętej głowy na dominującym obszarze ziemskiego padołu (…). – W. Łysiak

Pajac

‘zachowywać się niepoważnie, bez godności; wygłupiać się’; zwrot; (…) nie chodzi o p. Jurczyka ani o „teczki”, lecz o to, by sędziowie nie robili z siebie pajaców. – „Angora”.

Pakt

pal licho

‘a niech tam, nie ma czego żałować; mniejsza o to’; fraza, licho ‘eufem. o diable, a więc tyle samo co ‘pal diabli’; Pal licho te sardynki. – K. Grochola.

pal sześć

pal sześć!

‘wykrzyknienie o znaczeniu: a niech tam, mniejsza o to, wszystko jedno, dajmy temu spokój’; fraza, kary. Niegdyś były to słowa kierowane do kata, który miał ofiarę przypalać żelazem. Kiedy słyszał takie polecenia, przypalał ofiarę podaną liczbę razy. Nikt nie wytrzymywał więcej niż dwu-, trzykrotnego przypalania, dlatego okrzyk „pal go sześć” oznaczał, że skazańcem nie trzeba się już przejmować; Powtarzamy, pal sześć brak zębów, ale z tych pozostałych kamień mógłby zdjąć. – „Angora”.

palce lizać

‘o czymś bardzo dobrym, udanym, wyśmienitym, doskonałym, najczęściej o smacznym jedzeniu’; fraza, kulin.; A sama debata – palce lizać. – „Wprost”.

Palec

‘chodzić cicho, aby komuś nie przeszkadzać, zachowywać się dyskretnie’; zwrot wywodzący się z obserwacji ludzkich zachowań; (...) wielkie nic chodzące między nami na palcach (...) – J. Twardowski;

palec boży

‘znak, przejaw działania sił nadprzyrodzonych, opatrzność; kara boska’; wyr. rzecz., bibl. (Wj 8, 15: „Wówczas rzekli czarownicy do faraona: «Palec to Boży», ale serce faraona pozostało uparte (…).”);

palec serdeczny

palec serdeczny

‘palec znajdujący się między małym a środkowym palcem, pierścienny’; wyr. rzecz., staroż. Już Rzymianie na ten palec wkładali obrączki ślubne, sądząc, że od tego palca biegnie nerw do serca. I Rzymianie, i Grecy używali go do mieszania mikstur leczniczych, przypuszczając, że składnik szkodliwy zaalarmowałby serce. Przez połączenie z sercem jako organem miłości palec serdeczny jest atrybutem miłości, narzeczeństwa. W średniowieczu atrybut boskiej natury Chrystusa; (…) błagam Ciebie...

Palić

Palić się

palić za sobą mosty

palić/spalić za sobą mosty

‘zerwać/zrywać z czymś/kimś ostatecznie, nieodwołalnie, bez możliwości powrotu’; zwrot, milit., związany z walką, podczas której palono mosty, aby uniemożliwić pościg wroga; (…) sama Tymoszenko nie spaliła jeszcze za sobą mostów, nie krytykuje Juszczenki. ; Mam nadzieję, że będziesz szczęśliwą żoną, ale nigdy nie należy za sobą palić mostów. – K. Grochola.

Palma

‘pierwszeństwo, pierwsze, główne miejsce; nagroda’; wyr. rzecz., starożyt., sport. Jest to nawiązanie do antycznych igrzysk, w których wieniec laurowy lub gałązka palmowa były nagrodą zwycięzcy; Porażka oznacza, że Orlen i należący do niego koncern (…) stracą palmę pierwszeństwa na lokalnym rynku sprzedaży detalicznej paliw.

palma pierwszeństwa/laur pierwszeństwa

‘pierwszeństwo, pierwsze, główne miejsce; nagroda’; wyr. rzecz., starożyt., sport. Jest to nawiązanie do antycznych igrzysk, w których wieniec laurowy lub gałązka palmowa były nagrodą zwycięzcy; Porażka oznacza, że Orlen i należący do niego koncern (…) stracą palmę pierwszeństwa na lokalnym rynku sprzedaży detalicznej paliw.

Palnąć

‘powiedzieć coś szybko, bez zastanowienia, niepotrzebnie, popełnić głupstwo’; zwrot; Czasem palnę coś w rozmowie,/żartem snuję jakiś plan,/(…). Raz palnęłam coś w rozmowie,/tyś się zerwał i w tył zwrot (…). – A. Osiecka.

palnąć coś

‘powiedzieć coś szybko, bez zastanowienia, niepotrzebnie, popełnić głupstwo’; zwrot; Czasem palnę coś w rozmowie,/żartem snuję jakiś plan,/(…). Raz palnęłam coś w rozmowie,/tyś się zerwał i w tył zwrot (…). – A. Osiecka.

palnąć głupstwo

‘zrobić coś bez sensu, popełnić gafę’; zwrot; Nawet jak palnę głupstwo, to jakoś sobie poradzę.

Paluszek

‘podchodzić do kogoś bardzo cicho, ukradkiem, potajemnie’; zwrot; Grupa antyterrorystyczna podkradła się do mnie na paluszkach. – „Nowy Dzień”.

Pała

‘przesadzić/przesadzać w czymś, działać w sposób krańcowy, ekstremalny’; zwrot, pot.; Również feministki, kiedy zbyt często przeginają pałę (…) budzą złość lub strach niejednego członka „Salonu”. – W. Łysiak

Pałeczka

‘przekazać coś komuś, aby ktoś to kontynuował; powierzyć komuś np. swoje dotychczasowe zajęcie’; zwrot, sport.

Pałka

Pamięć

‘pamięć bardzo słaba, zła’; wyr. rzecz.;

Pamiętać

pamiętać coś jak przez mgłę

pamiętać coś jak przez mgłę

‘pamiętać coś słabo, niewyraźnie; mieć rozmyty obraz w pamięci’; zwrot, meteor.; Antek nawet pamiętał jak przez mgłę, że kiedy rodzice kupili ten dom, z daleka przypominał ogromny kokon. – „Victor J”; Samo zajście w barze pamiętam dosłownie jak przez mgłę. – „Angora”.

Pan

Pan Bóg

pan życia i śmierci

‘człowiek mający nad kimś nieograniczoną władzę’; wyr.rzecz.

Panaceum

‘coś jest środkiem zaradczym, sposobem na wszelkie trudności, kłopoty’; zwrot, zapoż. z łac., starożyt. medyc. Nazwa poszukiwanego od starożytności hipotetycznego środka przeciw wszelkim chorobom; Równocześnie reklama sportu jako panaceum jest przeznaczona dla klientów przemysłu sportowego(…). – W. Łysiak

Pancerz

‘odgrodzić się od czegoś, kogoś, zamknąć się w sobie, być niedostępnym dla innych ludzi’; zwrot, rycer.; Sama wyznaje, że otoczyła się pancerzem ochronnym, po kilku porażkach boi się zranienia. – „Cogito”.

Pandora

‘źródło niekończących się nieszczęść, trudności, kłopotów, utrapień’; wyr. rzecz. W mitol. grec. Pandora to pierwsza kobieta stworzona na polecenie Zeusa jako swoista kara za czyn Prometeusza (zob. postawa prometejska ). Została ona obdarowana przez ojca bogów puszką, której nie wolno było otwierać. Pandora namówiła jednak swego męża do jej otwarcia; wyleciały z niej na świat zamknięte dotąd utrapienia, plagi, klęski i choroby ludzkości; Komu to otwarcie puszki Pandory przyniesie...

Panewka

‘coś nie udało się, nie powiodło się, zawiodło, zostało stłumione w zarodku’; zwrot, stp. wojs. panewka ‘w dawnej skałkowej broni palnej stalowa część zamku, na którą sypano proch’. Częste były wypadki spalenia się prochu na panewce bez spowodowania wystrzału na skutek zawilgocenia prochu lub jego rozsypania; Napoleon przeżył wiele zamachów, nie licząc spisków, które spaliły na panewce. – Discovery Civilisation.

Panicznie, Paniczny

paniczny strach

paniczny strach

‘powszechny, nieopanowany, nagły, często nieuzasadniony strach’; wyr. rzecz., mitol. Od imienia grec. bożka Pana, wzbudzającego swym krzykiem w chwilach gniewu wielki lęk wśród ludzi i zwierząt; Wszyscy kolejni trenerzy żyli w panicznym strachu przed porażką i przed właścicielem.

Panika

‘nagle przerazić się, przestraszyć się, wpaść w popłoch (często bez powodu)’; zwrot, mitol. (por. bać się panicznie, paniczny strach); Tylko nie wpadaj w panikę i nie podejrzewaj każdego kolesia. – „Ozon”.

panować nad nerwami

‘być spokojnym, opanowanym, umieć kontrolować swoje zachowanie’; zwrot; Kochani recenzenci, idźcie dwa razy na spektakl, panujcie nad nerwami, przeczytajcie sztukę, na którą się wybieracie, nauczcie się oddzielać plewy od ziarna. – „Angora”.

Pantałyk

‘zbić z tropu, zmieszać kogoś, pozbawić kogoś pewności siebie, wprawić w zakłopotanie’; zwrot, stp. W jęz. pol. wyraz pantałyk występuje jedynie w tym zwrocie, jego pochodzenie i znaczenie nie jest jasne; Można tak powiedzieć – „zbić kogoś z pantałyku”. – TVN.

Pantofel

‘ulegać całkowicie czyjejś woli, być pod silnym wpływem kogoś (najczęściej o mężu w stosunku do żony); zwrot (por. być pantoflarzem ).

Pantoflarz

‘ulegać całkowicie czyjejś woli, być pod silnym wpływem kogoś (najczęściej o mężu w stosunku do żony)’; zwrot (por. być/siedzieć pod pantoflem); Niebawem jednak prywatne poglądy (…) mogą szkodzić jej mężowi, który zdaniem specjalistów wypadnie w opinii publicznej jak pantoflarz (…).

Pantoflowy

pańskie oko konia tuczy

Państwo

Papier