na amen
‘całkowicie, zupełnie, bez możliwości odwrócenia sytuacji’; wyr. określ., bibl. (por. jak amen w pacierzu); Straciłam na amen zdrowie przez tę waszą zwariowaną podróż.
Na bakier
‘być w stosunku do kogoś, czegoś nie w porządku, żyć w niezgodzie z kimś, czymś’; zwrot od sposobu noszenia czapki: na bakier – ‘krzywo, skosem’; Według prezesa sam poseł jest na bakier z prawem. – „Ozon”.
na bank
‘na pewno, bez zastrzeżeń’; wyr. określ., ekon.; Filipa ma tam na bank– uśmiecha się niepewnie Steandman.
na bezrybiu i rak ryba
na całą/pełną parę
‘mocno, z całych sił, z dużą energią’; wyr. określ.; Obiecuję, że po feriach zacznę się uczyć na pełną parę. – „Victor J”.
na chama
‘bezczelnie, niegrzecznie’; wyr. określ., bibl. (Rdz 9, 18: „Synami Noego, którzy wyszli z arki, byli Sem, Cham i Jafet. Cham był ojcem Kanaan.” Zgrzeszył, ponieważ widząc nagiego pijanego ojca, wezwał braci, aby przyszli popatrzyć. Ci jednak okryli Noego, nie patrząc na jego nagość. ); Czyli sędziował na chama w drugą stronę.
na chłopski/zdrowy rozum
‘zdroworozsądkowo, trzeźwo, bez emocji’; wyr. określ. (w odniesieniu do sposobu oceny czegoś, podejścia do czegoś, najczęściej w połączeniu z czas.: wziąć, brać, wydawać się ); Tak wydaje się na zdrowy, chłopski rozum. – „Angora”.
na chybił trafił
‘na los szczęścia, nie wybierając, bez zastanowienia, jak popadnie’; wyr. określ.; Spaliwszy mosty, próbowałem innym umożliwić powroty pierwszym, na chybił trafił, wybranym mostem. – S. Bąba.
na chybił trafił
na czarną godzinę
‘dla zabezpieczenia się na wypadek kłopotów, choroby, nieszczęścia’; wyr. określ. (por. przyjść w złą godzinę ); Staruszce ukradli wszystko, co miała odłożone na czarną godzinę. – GP; Odlane paliwo policjanci trzymają na czarną godzinę, gdy przekroczą limit. – „Nowy Dzień”.
na dłuższą/na krótszą metę
‘o odległości w czasie, o zakresie trwania, upływu,działania czegoś’; wyr. określ., sport.; (…) na dłuższą metę było to zbyt męczące.
na dobre i na złe
na dobre i na złe
‘na zawsze, na wszystkie sytuacje życiowe, losowe, w dobrych i złych chwilach’, wyr. określ.; Kraju mój dziwny – kraju mój dziki/Na złe i dobre jednak z tobą będę. – A. Ziemianin; też tyt. telewizyjnego serialu. – TVP 2.
na domiar złego
‘dodatkowo do istniejących już trosk, kłopotów, nieszczęść’; wyr. określ.; Mila przez ponad miesiąc nie rozegrał ani jednego spotkania w barwach Austrii Wiedeń, a na domiar złego rozchorował się kilka dni przed meczem kadry z Ekwadorem. – „Nowy Dzień”.
na dzień dobry
‘na samym początku, na wstępie, od razu’; wyr. określ., pot.; Kuba na dzień dobry zostanie oskarżony o gwałt na swojej koleżance. – SE; To było tak poruszające, że na dzień dobry mnie rozwaliło. – „Nowy Dzień”.
na forum publicznym
‘publicznie, przed wieloma słuchaczami’; wyr. określ., hist.; w Rzymie na forum ‘placu’ zbierali się ludzie, aby dyskutować; w stp. forum ‘trybunał sądowy, sąd’; (…) w domowym zaciszu opowiadamy świństewka, ale na forum publicznym nie umiemy mówić o miłości i erotyce. – „Cogito”.
na głupotę nie ma lekarstwa
na głupotę nie ma lekarstwa/rady
‘nie ma nieraz sposobu, aby kogoś odwieść od nierozumnego działania, myślenia’; fraza; Autor postanowił raz na zawsze rozprawić się z popularnym powiedzonkiem: „na głupotę nie ma lekarstwa”. – „Prodoks”.
na jednej nodze
‘bardzo szybko, migiem, śpiesząc się’; wyr. określ.; Marta, skocz do sklepu, tylko tak na jednej nodze! – „Victor J”.
na każdym kroku
‘zawsze, w każdej sytuacji’; wyr. określ.; Jak to możliwe, że ten rząd na każdym kroku jest krytykowany; nie daje mu się najmniejszych szans. – Radiowa Trójka.
na kogoś padł blady strach
na kogoś padł blady strach
‘ktoś się bardzo przestraszył, nie może opanować wielkiego przerażenia’; zwrot; Na właścicieli kawiarenek internetowych padł blady strach. – „Angora”; Klasówka – blady strach pada na klasę . – „Victor G”.
na kogoś spada/pada odium
‘ktoś staje się przedmiotem czyjejś niechęci, wstrętu,nienawiści’; zwrot, zapoż. z łac.; Ja się czuję winny wielu rzeczy, na przykład, że odium padło na moją rodzinę (…).
na krzywy ryj
‘bez zaproszenia, na czyjś koszt’; wyr. określ.; Tak długo się kręcił, aż wreszcie załapał się na imprezkę na krzywy ryj. – Internet.
na krzywy ryj
na łeb na szyję
na łeb na szyję
‘bardzo szybko, co tchu, w wielkim pośpiechu, bezładnie’; wyr. określ. (najczęściej w połączeniu z czas.: spadać, lecieć, uciekać, biec ); Szanse lewicy będą spadały na łeb na szyję . – TVN; (…) sekundy lecą na łeb na szyję – J. Twardowski; Georg W. Bush, którego notowania lecą na łeb na szyję, nie miał łatwego życia w czasie przejazdów przez ulice Panama City.
na łonie przyrody/natury
‘wśród lasów, pól, w otoczeniu przyrody’; wyr. określ., przyr.; Nie możemy dojść do porozumienia: rodzice najbardziej lubią spędzać wolny czas na łonie przyrody, ja – ze swoją paczką, słuchając muzy. – „Victor G”.
na łonie przyrody/natury
na łonie rodziny
na łonie rodziny
‘wśród członków rodziny’; wyr. określ.; Całą niedzielę spędziłem na łonie rodziny. – „Angora”.
na małym ekranie
‘w telewizji, na ekranie telewizyjnym’; wyr. określ., techn.; Filmy Kieślowskiego zobaczymy niebawem na małym ekranie.
na marginesie czegoś
‘na uboczu, na drugim planie, na obrzeżach’; wyr. określ., public.; I choć cała piątka już dziś jest mocno pokiereszowana i funkcjonuje na marginesie życia publicznego, wydaje się, że dopiero teraz mogą wpaść w naprawdę poważne tarapaty. – „Newsweek”.
na medal
‘świetnie, doskonale, znakomicie’; wyr. określ. (najczęściej w połączeniu z czas.: spisać się ), sport.; Była zadowolona z siebie. Wcale się nie dziwię. Spisała się na medal. – „Victor J”.
na mój gust
‘moim zdaniem, według mojej opinii’; wyr. określ., moda; Była atrakcyjna, ale na mój gust miała zbyt wyzywający makijaż. – Internet.
na nowej drodze życia
na nowej drodze życia
‘w nowym okresie życia, zwykle po zawarciu małżeństwa’; wyr. określ.; Wszystkiego najlepszego na nowej drodze życia! – „Fakt”.
na ostatnich nogach
‘resztką sił, będąc bardzo zmęczonym, wyczerpanym; też o kobiecie będącej w ostatnim okresie ciąży’; wyr. określ.;
Na oślep
‘strzelać na ślepo, nie patrząc’; zwrot; Piraci najpierw próbowali dogonić kolosa, a potem zaczęli strzelać na oślep.
na placu boju
‘w miejscu, gdzie się toczy, toczyła się bitwa, gdzie odbywała się walka, rywalizacja’; wyr. określ., milit.; Został sam na placu boju. Wszyscy przeciwnicy już odpadli.
na placu boju
na pniu
‘od razu, na miejscu, na poczekaniu’; wyr. określ.; Nasze wyroby rozchodzą się na pniu, już na początku zimy nie sposób dostać ani grama – mówi. – „Ozon”.
na pohybel
‘na zatracenie, na zgubę, na nieszczęście’; wyr. określ., stp. pohybel ‘zguba, szubienica’; Jeśli prawda przeczy tezom „Salonu” – to na pohybel prawdzie. – W. Łysiak
na prawo i lewo
‘wszędzie, wszystkim, bez umiaru’; wyr. określ.; Jedna po drugiej zrywały kontrakty, a ich przedstawiciele tłumaczyli na prawo i lewo, że firmy nie chcą być kojarzone z narkotykami. – „Nowy Dzień”.
na sto dwa
‘o kimś, o czymś bardzo dobrym, idealnym, wykonanym bez zarzutu; doskonały, doskonale’; wyr. określ.; Internet.
na szarym końcu
na szarym końcu
‘na ostatnim miejscu w grupie, szeregu, w zbiorze, w ciągu’; wyr. określ.; Kuehbauer szedł na szarym końcu otoczony szczelnym wianuszkiem ochroniarzy. – SE; Wreszcie na szarym końcu/zbaw teologów. – J. Twardowski.
na śmierć
‘bardzo, kompletnie, całkowicie, śmiertelnie’; wyr. określ. (wyr. podkreślające intensywność czegoś, często w połączeniu z czas.: zapomnieć, zapracować się, zanudzić się, zapłakać się, zakochać się ); I raz w życiu/Na śmierć zapomniał. – za J. Liberkiem; Można się na śmierć zapłakać, leżąc w łóżku w wiecznych ciemnościach – nie pomoże, nic się już nie zmieni. – za AG1; W szumie wiatru jestem na śmierć zakochany. – K.I. Gałczyński.
na wariackich papierach
na wariackich papierach
‘bez przygotowania i w pośpiechu, bez planu, porządku, omijając typowe drogi postępowania; nietypowo, ryzykując’; wyr. określ.