Vanitas
Degradacja u Manna
Nie stroni też od motywu przemijania w swych powieściach Tomasz Mann. Saga Buddenbrookowie ukazuje rozkwit i stopniowe chylenie się ku upadkowi, wreszcie całkowity upadek świetnego kupieckiego rodu. Znakomita firma rozpada się, dom zostaje sprzedany, umierają i przeżywają rozczarowania kolejni członkowie rodziny. Dzieje rodu są symbolem przemijania sławy, bogactwa, zdrowia, szczęścia, życia... (z motywem degradacji rodu i upadku miasta spotkamy się również w powieści Gabriela Garcíi...
Refleksje Barbary Niechcicowej i Wiktora Rubena
Refleksje o przemijaniu odnajdziemy też w prozie polskiego dwudziestolecia międzywojennego. Panny z Wilka to opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza o konfrontacji Wiktora Rubena ze światem wspomnień z młodości. Powrotu do dawnych czasów jednak nie ma – wujostwo, które jako chłopiec Ruben odwiedzał na wakacjach, to starzy czekający na śmierć ludzie, mieszkanki Wilka (sąsiedniego majątku, które kiedyś podkochiwały się w Wiktorze i które kochał też Wiktor) zmieniły się w otyłe mężatki,...
Poetka miłości i... śmierci
W poezji polskiej przemijanie rejestruje z przerażeniem poetka miłości i śmierci, ciężko chora, ale próbująca żyć pełnią Halina Poświatowska. Jej Koniugacja sprowadza się do: „ja minę – ty miniesz – mijamy”. Streszczenie życia i twórczości w jej wykonaniu wygląda tak: kto potrafi pomiędzy miłość i śmierć wpleść anegdotę o istnieniu (Halina Poświatowska, kto potrafi... ) Poetą rejestrującym przemijanie jest też Stanisław Grochowiak, w swych wierszach nieustannie kojarzący miłość i...
Przemijanie, vanitas
jestem z upływającej wody z liści które drżą trącane dźwiękiem wiatru przelatującego pospiesznie (...) jestem schrypłym głosem milczącym głucho nade mną dni o wielkich pustych skrzydłach mijają... (Halina Poświatowska, jestem z upływającej wody... ) Godzina za godziną niepojęcie chodzi: Był przodek, byłeś ty, potomek się rodzi. Krótka rozprawa: jutro – coś dziś jest, nie będziesz, A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz. (Daniel Naborowski, Krótkość żywota ) Zaledwie...
- Degradacja u Manna
- Refleksje Barbary Niechcicowej i Wiktora Rubena
- Poetka miłości i... śmierci
- Średniowieczna perspektywa śmierci i wieczności
- Biblijne klimaty
- Zaduma renesansowego twórcy
- „Nic dwa razy się nie zdarza”
- Pożegnanie ze szlacheckim światem w "Panu Tadeuszu"
- Metafizyczne klimaty baroku i nie tylko
- Metafizyczna refleksja pozytywisty
- Chwile w ogrodzie śmierci
Średniowieczna perspektywa śmierci i wieczności
O przemijaniu nieustannie pamiętają liczni anonimowi twórcy średniowieczni (naczelna zasada: „memento mori” – „pamiętaj o śmierci”). Człowiek średniowiecza właściwie żyje w nieustającej świadomości zbliżającego się końca świata, w perspektywie wiecznej, dlatego nie dziwią ascetyczne praktyki mające zapewnić szczęście po śmierci ( Legenda o św. Aleksym , liczne żywoty świętych) oraz konieczność odreagowania chwil strasznej pokuty, np. w kulturze nurtu plebejskiego, kulturze śmiechu,...
Biblijne klimaty
To w Starym Testamencie w Księdze Koheleta padają wielokrotnie cytowane potem słowa: „Marność nad marnościami i wszystko marność”. Księga ta akcentuje przemijalność rzeczy doczesnych i to, iż nie znamy swego losu: „Bo czas i przypadek rządzi wszystkim. Bo też i nie zna człowiek swego czasu...”. Księgą akcentującą kruchość rzeczy doczesnych i trwałość wiecznych jest też Księga Hioba . Jej bohater – Hiob, na którego spadają liczne nieszczęścia, mówi „Nagi wyszedłem z łona matki i nagi tam...
Zaduma renesansowego twórcy
Mimo swej optymistycznej filozofii życia również renesansowy twórca Jan Kochanowski wspomina o śmierci i przemijaniu. W swej fraszce zaznacza: Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława, Wszystko to minie jako polna trawa; Naśmiawszy się nam i naszym porządkom, Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom. (Jan Kochanowski, O żywocie ludzkim ) Wszystkie nasze zabiegi zostają więc porównane do niewiele znaczącego teatralnego przedstawienia, po którym kukiełki (łątki) chowa się do worka...
„Nic dwa razy się nie zdarza”
Z większym sceptycyzmem i mniejszym tragizmem,z ironią, bo czymże można się bronić przed przemijaniem, podchodzi do tej kwestii noblistka Wisława Szymborska. Traktuje ona człowieka i zdobycze cywilizacji z perspektywy „szkieletu jaszczura”, muzeum, z perspektywy innych cywilizacji i kosmosu. To ułatwia dystans i ironiczny uśmiech. O śmierci i ocaleniu mówi z perspektywy przypadku: Zdarzyć się mogło. Zdarzyć się musiało. Zdarzyło się wcześniej. Później. (...) Ocalałeś, bo byłeś pierwszy....
Pożegnanie ze szlacheckim światem w "Panu Tadeuszu"
Przemijanie obyczajów, starego szlacheckiego porządku obrazuje narodowa epopeja Pan Tadeusz , pogodne, ale jednak pożegnanie z dawnym światem. Bardzo często powtarza się w utworze przymiotnik „ostatni” – ostatni zajazd, ostatni, co tak poloneza wodzi... Żegnamy się z rytuałem posiłków, polowań, z tradycją szlachecką, z wielkimi ucztami, ze wspaniałym serwisem, z ostatnim świetnym litewskim cymbalistą, z takimi tańcami, z takimi potrawami... Zachodzące w finale słońce jest symbolem schyłku...
Metafizyczne klimaty baroku i nie tylko
Epoką lubującą się w tematyce przemijania jest barok. Barokowa poezja metafizyczna chętnie odwołuje się do Księgi Hioba i Księgi Koheleta . Współczesny Kochanowskiemu Mikołaj Sęp-Szarzyński w swych sonetach daje wyraz kruchości i niepewności bytu człowieka na ziemi: Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki I Tytan prędki lotne czasy pędzą! A chciwa może odciąć rozkosz nędzą Śmierć tuż za nami spore czyni kroki! (Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet I, O krótkości i niepewności na świecie żywota...
Metafizyczna refleksja pozytywisty
Nieoczekiwanie metafizyczną scenę z motywem przemijania odnajdziemy też w realistycznej powieści Bolesława Prusa Lalka . Utrwalono w niej pana Ignacego Rzeckiego, zmieniającego sklepową wystawę i bawiącego się przy okazji ruchomymi zabawkami ze sklepu. Stary subiekt śmieje się, nakręcając wszystkie zabawki narazi dochodzi do smutnych wniosków, gdy zabawki przestają się ruszać – wizja ta przypomina mu o nieuchronności śmierci i upadku wszystkiego, składa wtedy ze złością zabawki i wszystko...
Chwile w ogrodzie śmierci
Bez takiego dystansu i nie unikając rozpaczy mówi o śmierci człowieka i otaczającego go świata przyrody Jarosław Marek Rymkiewicz, autor nagrodzonego Nike tomiku Zachód słońca w Milanówku . Przemijanie i śmierć w wierszach Rymkiewicza mają cechy barokowego rozkładu i naznaczone są egzystencjalnym niepokojem rodem z Leśmiana i księdza Baki: Co zostało z Pascala? Niebiańska muzyka Kiedy zagra to z gnoju słychać pisk robaka Tu mucha bzyka w sieci tam stonoga zmyka To jest to co cię czeka:...