Rzeczywistość
Kobieta histeryczna
Pani Barbara też jakąś chwilę po odjeździe doktora była spokojna i ożywiona. Prosiła o papierosa i rozważała: – Ja od razu mówiłam, że to nie może być wada serca. I bardzo możliwe, że to pochodzi z ucisku żołądka na serce. Zawsze myślę, że żołądek to moja główna choroba. Po pewnym czasie stwierdzała jednak ze zdumieniem, że serce znów jej zaczyna dokuczać. Upadała na duchu i mówiła głośno, by zbudzić śpiącego już Bogumiła. – On sobie swoje gada, a mnie jak było źle, tak jest. Ledwo żyję....
Młodopolska dekoracja
Pogrzeby, często obecne w dekadenckiej poezji końca XIX wieku, pełnią funkcję swoistego, jakkolwiek niewłaściwie to zabrzmi, ornamentu, niezbędnego elementu opisywanej rzeczywistości, obok grobów, wiatru, deszczu, szatana czy zbłąkanej duszy. Nie chodzi o konkretny pogrzeb, lecz o samą obecność motywu wywołującego smutek, żal, nostalgię, niepokój. „A w duszy mej pogrzeby bez orkiestr się wloką” – pisze Charles Baudelaire ( Spleen II ). W jednym z najbardziej znanych wierszy młodo polskich –...
Wędrówki marzeń, wędrówki w świat zmysłów
Motyw wędrówki do krainy marzeń odnajdziemy w dość nietypowym jak na Baczyńskiego (znanym też w pięknej wersji śpiewanej przez Grzegorza Turnaua) utworze: Znów wędrujemy ciepłym krajem Malachitową łąką morze Ptaki powrotne umierają Wśród pomarańczy na rozdrożach Na fioletowoszarych łąkach Niebo rozpina płynność arkad (Krzysztof Kamil Baczyński, Piosenka ) Rzeczywistość w tym wierszu ma cechy egzotycznej baśni: „przed fontannami perłowymi noc winogrona gwiazd rozdaje”, „wieczorami w...
Dziecko w obliczu holokaustu
Szczególnie wstrząsające są relacje dzieci holokaustu oraz utwory fabularne i poetyckie traktujące o losie tych dzieci. Proza Henryka Grynberga, dziecka wyratowanego z piekła holokaustu, reportaże Hanny Krall czy opowiadania Idy Fink pełne są faktów strasznych, Krall opisuje np. fakt zabijania niemowląt w getcie, wyrzucania ich przez okna przez rodziców, by nie trafiły w ręce hitlerowskich oprawców. Poruszające świadectwa Henryka Grynberga odzwierciedlają dramatyczne poglądy autora, iż po...
Szaleństwo na piedestale – we współczesnych tekstach
Odrębne zagadnienie stanowi przedstawianie we współczesnych tekstach kultury wykształconych, nadwrażliwych, chorych psychicznie kobiet. Codzienne życie, pracę i dylematy chorej psychicznie pisarki Virginii Woolf portretuje film Godziny . Na ekranie widzimy, jak tworzy ona wspaniałą powieść Pani Dalloway i jednocześnie coraz bardziej osuwa się w mrok swej choroby... Wspierana przez męża, próbująca uczestniczyć w życiu rodzinnym siostry i jej dzieci, coraz bardziej dramatycznie traci...
Rzeczywistość łagrowa
Długo w Polsce była tematem tabu rzeczywistość sowieckich łagrów. Ostecznie opisali je więźniowie na podstawie własnych przeżyć i doświadczeń. Gustaw Herling-Grudziński napisanie Innego świata traktował jako obowiązek wobec tych, którzy zginęli i prosili go o świadectwo. Prezentuje on bezkompromisową postawę moralną i w odróżnieniu od Borowskiego sugeruje, że nawet w ekstremalnych warunkach można zachować kręgosłup moralny, jak odważny i zdeterminowany Kostylew, który konsekwentnie...
Wspomnienia i marzenia z młodości
Na życiu niektórych bohaterów zaważą wspomnienia z młodości, romantyczne wyobrażenia o dawnych i niedoszłych kochankach, niekiedy dezorganizujące całe ich realne życie. Np. pani Barbara Niechcicowa przeżyje życie u boku swego męża Bogumiła ( Noce i dnie Marii Dąbrowskiej), rodząc mu dzieci i marząc o eleganckim adoratorze z młodości – sentymentalnym Józefie Toliboskim. Róża Żabczyńska, bohaterka Cudzoziemki Marii Kuncewiczowej, wciąż wspominać będzie jeden komplement wypowiedziany pod...
„Zemsta ręki śmiertelnej”
Z nieco większym dystansem podchodzi do ocalającej roli poezji noblistka Wisława Szymborska. W wierszu Radość pisania nazywa ona działalność poetycką „możnością utrwalania”, „zemstą ręki śmiertelnej”. To zemsta na czasie, na przemijaniu. A jednak... poetka zdaje sobie sprawę z ograniczeń poezji, kreowany w niej świat rządzi się osobnymi prawami i nie ma nic wspólnego z rzeczywistością („inne, czarno na białym panują tu prawa”). Poeta ma nieograniczoną moc kreacyjną w wierszu – a jednak...
Ojciec objaśnia
Niekiedy ojciec występuje w roli „objaśniacza świata”, przewodnika po nim. Taką funkcje przypisuje mu np. w swoim wierszu Czesław Miłosz: „Tam, gdzie ten promień równiny dotyka I cień ucieka, jakby biegł naprawdę, Warszawa stoi, ze wszech stron odkryta, Miasto niestare, ale bardzo sławne. (...) I inne miasta Paryżowi wtórzą Szkłem ozdobione, okute żelazem. Ale na dzisiaj byłoby za dużo. Resztę opowiem kiedyś innym razem”. (Czesław Miłosz, Ojciec objaśnia ) Podobną funkcję...
Marzenie o miłości romantycznej
Marzyli o miłości – wzniosłej i idealnej, niekiedy niedostępnej, bohaterowie romantyczni. Płacili za to strasznie – samobójstwami, szaleństwem. Gustaw z IV części Dziadów Adama Mickiewicza (w zależności od interpretacji albo upiór, albo żywy człowiek) zabił się lub oszalał. Marzenia tego bohatera o idealnej miłości w dużej mierze pochodziły z książek. I owe „książki zbójeckie” Gustaw przeklął, nie mogąc odnaleźć się w niespełniającej jego oczekiwań rzeczywistości. Zresztą i Kordian...
Kartoteka
W innym dramacie współczesnym – Kartotece Tadeusza Różewicza króluje język gazety, doraźny, bełkotliwy, spłaszczający rzeczywistość i ludzkie uczucia: NAUCZYCIEL (...) Niech mi pan powie, co pan ostatnio czytał? STARZEC I Gazetę. NAUCZYCIEL A w tej gazecie? STARZEC I Porady NAUCZYCIEL Proszę mi opowiedzieć swoimi słowami. STARZEC I Jedna Marysia zakochała się na wczasach w Wacku, potem ze sobą chodzili, ale przedtem Wacek, którego Marysia pokochała pierwszą gorącą miłością, chodził...