Rzeczywistość łagrowa

Długo w Polsce była tematem tabu rzeczywistość sowieckich łagrów. Ostecznie opisali je więźniowie na podstawie własnych przeżyć i doświadczeń. Gustaw Herling-Grudziński napisanie Innego świata traktował jako obowiązek wobec tych, którzy zginęli i prosili go o świadectwo. Prezentuje on bezkompromisową postawę moralną i w odróżnieniu od Borowskiego sugeruje, że nawet w ekstremalnych warunkach można zachować kręgosłup moralny, jak odważny i zdeterminowany Kostylew, który konsekwentnie odmawiał pracy na rzecz komunistów.
W mającej cechy dokumentu prozie Józefa Czapskiego Na nieludzkiej ziemi odnajdziemy dowody sowieckich zbrodni dokonanych w Katyniu oraz złej woli sowieckich władz, które celowo szerzyły dezinformację na temat polskich oficerów, sugerując, że nie znają miejsca ich pobytu lub że odpowiedzialna za ich zaginięcie jest armia niemiecka. Ujawnia się tu kłamliwość totalitarnych władców i położenie nacisku na propagandę – więźniów rzekomo resocjalizowano przez pracę, faktycznie znęcano się nad nimi, zmuszając do morderczego wysiłku w skrajnie niskich temperaturach przy małych racjach żywieniowych. Los kobiet i dzieci w łagrze, równie ciężki, opisuje w książce Wszystko, co najważniejsze żona lewicowego przed wojną poety Aleksandra Wata – Ola, która wraz z synkiem Andrzejem cudem przeżyła pobyt w łagrze i spotkała się po latach z uwięzionym (także przez władze sowieckie) mężem.
Warto też wspomnieć o autorach rosyjskiej prozy łagrowej – Warłamie Szałamowiei Aleksandrze Sołżenicynie. Na szczególną uwagę zasługuje tom prozy łagrowej Leo Lipskiego, utrzymany w konwencji metaforyczno-ekspresjonistycznej, nie dokumentalnej. To arcydzieło mało znanej prozy zupełnie w innej konwencji opisuje łagry.