Diabeł
Niemiec (w polskich tekstach kultury)
Do krwi ostatniej kropli z żył Bronić będziemy Ducha, Aż się rozpadnie w proch i w pył Krzyżacka zawierucha. Twierdzą nam będzie każdy próg... – Tak nam dopomóż Bóg! Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz Ni dzieci nam germanił. Orężny wstanie hufiec nasz, Duch będzie nam hetmanił, Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg... – Tak nam dopomóż Bóg! (Maria Konopnicka, Rota ) Na gościńcu stało dwu ludzi. Jeden siwy, ogolony, w granatowej kapocie z krótkim stanem i w niemieckiej czapce z...
Piekło
To moja droga z piekła do piekła W dół na złamanie karku gnam! Nikt mnie nie trzyma, nikt nie prześwietla Nie zrywa mostów, nie stawia bram! Po grani! Po grani! Nad przepaścią bez łańcuchów, bez wahania! Tu na trzeźwo diabli wezmą Zdradzi mnie rozsądek – drań W wilczy dół wspomnienia zmienią Ostrą grań! (...) To moja droga z piekła do piekła W przepaść na łeb, na szyję skok! Boskiej Komedii nowy przekład I w pierwszy krąg mój pierwszy krok! (Jacek Kaczmarski, Epitafium dla Włodzimierza...
Przeciw protestantom
Z niechęcią przedstawiani są, zwłaszcza w Sienkiewiczowskim Potopie , protestanci. Powieść, napisana z punktu widzenia Polaka i katolika zniechęca do Szwedów, którzy wysługiwali się zdrajcami i nie szanowali polskich świętości: sanktuariów, kościołów, Matki Boskiej, śmieli nawet podnieść rękę na miejsce święte, Jasną Górę. Równie niechętnie traktowani są Polacy protestanci,wysługujący się Szwedom – tacy jak Radziwiłłowie, przedstawiani nawet jako osoby mające konszachty z diabłem.
Totalitaryzm groteskowo
Zupełnie inną próbą opisu systemu totalitarnego jest powieść Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata . W groteskowej międzywojennej Moskwie działa... diabeł, by uzdrowić chorą komunistyczną rzeczywistość, w której królują kłamstwo, cenzura, łapówki, panuje bieda wśród zwykłych obywateli, podczas gdy w luksusie żyją prominenci. To właśnie diabelski świat ratuje przed zniszczeniem rękopis mistrza, spalony w chwili strachu– powieść o Poncjuszu Piłacie. Ocalona też zostaje miłość mistrza i...
Szaleństwo religijne
Opętanie przez diabła świetnie odgrywa nadmiernie ambitna przeorysza pewnego klasztoru, matka Joanna od Aniołów, tytułowa bohaterka opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza. Wraz z nią szaleją inne siostry, co przejawia się np. w rzucaniu całym ciałem, wypowiadaniu bluźnierstw. Prawdopodobnie chora psychika siostry, która marzy o zostaniu świętą, podsuwa jej coraz to nowe pomysły na zwrócenie na siebie uwagi. Wreszcie dzięki teatralnym pokazom sióstr zostaje do nich sprowadzony egzorcysta,...
Romantyczny alchemik
A jednak doktor Faust marzy o zmierzeniu się z czasem. Bohater utworu Goethego zgłębia zagadki świata, ma ogromną wiedzę, ale wciąż nie posiadł umiejętności cofania czasu, przywracania młodości i osiągania szczęścia, pełni. Chce posiąść te zdolności. Tego jednak musi uczyć go... diabeł. W zamian Faust ma oddać mu duszę.Na szczęście, przed wiecznym potępieniem uchroni go miłość Małgorzaty i chóry aniołów zaśpiewają mu, że to, iż wciąż dążył do pełni i poznania rzeczy nowych, zasługuje na...