Okres rządów dwóch ostatnich Jagiellonów na tronie Polski – Zygmunta Starego (1505-1548) i Zygmunta Augusta (1548-1572) – to czasy ostatecznego ukształtowania się Rzeczypospolitej szlacheckiej.
Do najważniejszych wydarzeń wewnętrznych tego okresu należy zaliczyć:
1) rozwój ruchu egzekucyjnego, czyli ruchu średniej szlachty dążącej do uporządkowania ustroju państwa oraz zwrotu rozdanych dóbr królewskich; program ruchu egzekucyjnego:
– uporządkowanie praw,
– wprowadzenie tolerancji religijnej,
– utworzenie stałej armii,
– zawarcie unii realnej Polski z Litwą,
– reforma skarbu i administracji państwa,
– wprowadzenie zakazu łączenia kilku urzędów w jednym ręku;
2) przenikanie reformacji do Polski i jej rozwój na ziemiach polskich;
3) rozwój sztuki renesansowej;
4) zawarcie unii realnej pomiędzy Litwą a Polską w 1569roku.
Najważniejsze wydarzenia w stosunkach Polski z sąsiadami w okresie panowania ostatnich Jagiellonów:
1) klęska polityki dynastycznej Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech (1515 – układ w Wiedniu);
2) likwidacja państwa zakonnego w Prusach i zhołdowanie państwa pruskiego (1525 – hołd pruski w Krakowie);
Hołd pruski (fragment), Jan Matejko.
3) sekularyzacja zakonu inflanckiego i włączenie części Inflant do państwa polskiego.