Samotność

Histeryczka twardo stąpająca po ziemi

Typem histeryczki, która, co rzadkie, nie przestaje jednak myśleć bardzo trzeźwo, jest baronowa Krzeszowska z Lalki Bolesława Prusa. Znerwicowana wskutek utraty dziecka i nieodpowiedzialności męża, hulaki i uwodziciela, nadmiernie emocjonalnie reaguje na figle sąsiadów studentów (którzy jej nienawidzą i często straszą), wydatki męża, zachowanie służącej i innych mieszkańców kamienicy. Krzeszowska ma skłonność do nadinterpretacji faktów. Oszczędna, wręcz skąpa, nadmiernie kontrolująca...

Samotność napiętnowanego, obcego

Jeszcze innym rodzajem odrębności jest poczucie opuszczenia związane z przynależnością do jakiejś narodowości, rasy czy związane z wyznawaniem religii. Napiętnowani są chrześcijanie w starożytnym Rzymie ( Quo vadis ), Żydzi w dobie faszystowskiego totalitaryzmu (filmy Europa, Europa , Jeszcze tylko ten las , Lista Schindlera , powieść Początek , pamiętnik Pianista czy wspomnienia Dziewczynka w czerwonym płaszczyku ), napiętnowani są także Niemcy w powojennym Gdańsku ( Hanemann...

Samotność twórcy niezrozumianego

Odrębne zagadnienie stanowi samotność twórcy nierozumianego przez swych współczesnych, np. poety niepoczytnego, niepopularnego, liczącego na zainteresowanie, podziw i zrozumienie przyszłych pokoleń. O takiej sytuacji pisze Cyprian Kamil Norwid: Piszę – ot! czasem... piszę n a  B a b i l o n D o  J e r u z a l e m – i dochodzą listy. To zaś mi mniejsza, czy bywam omylon Albo nie?... piszę – pamiętnik artysty, Ogryzmolony i w siebie pochylon –Obłędny!... ależ – wielce rzeczywisty!...

samotność

Samotność umierającego

Szczególny rodzaj samotności to samotność umierających. O niej traktuje wiele dzieł, np. genialna sztuka Dowcip Margaret Edson, mówiąca o odchodzeniu chłodnej, surowej profesor umierającej na raka. Samotność umierającego pokazał też w swoim filmie Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Krzysztof Zanussi. Upokorzenia, strachu, cierpienia umierających nie jest w stanie podzielić nikt. W znanym wierszu Campo di Fiori Czesław Miłosz– ukazując iskry i strzępy ubrań,...

Samotność poety

Warto też wspomnieć o samotności twórcy. Już sam zawód artysty pociąga za sobą konieczność izolowania się i znoszenia samotnej twórczej męki. Przyczyną samotności jest geniusz, ale i niejednokrotnie szczególna misja twórcy, np. Gustaw-Konrad jest bezwzględnie samotny w swej walce toczonej z Bogiem o szczęście narodu. Samotna jednostka, samotny geniusz bierze na siebie odpowiedzialność za cały naród i bez współpracy z nim, jako osoba sprawująca rząd dusz chce osiągnąć swój cel:...

Samotność mściciela

Samotni są też mściciele, np. Giaur – tytułowy bohater powieści poetyckiej Byrona, który musi być sam, by dokonać zemsty za zabicie Leili, a potem trzymać w ukryciu swą zbrodnię i pokutować za nią. Samotny jest też Hamlet– bohater największej tragedii wszech czasów, napisanej przez Williama Szekspira,pragnący pomścić podstępnie zabitego ojca. Konieczność ciągłego spiskowania pociąga za sobą konieczność odgrodzenia się nawet od kochanych istot (matki, Ofelii) i od wrogów (Klaudiusz, jego...

Metafora trądu

Trąd może mieć również znaczenie metaforyczne. Bywa metaforą samotności, cierpienia i niemożności śmierci, ale także wykluczenia ze społeczności. Z sytuacją taką spotykamy się w popularnym romansie Heleny Mniszkówny Trędowata , w którym pojawia się uboga, piękna, młoda guwernantka Stefcia Rudecka, odizolowana przez część rodziny i znajomych bogatego narzeczonego. Niezaakceptowana przez środowisko Waldemara z powodu niższej pozycji społecznej i braku majątku umiera, czując się gorsza od...

Stara panna, uboga krewna

Często w literaturze spotykamy także postać samotnej ubogiej krewnej, niejednokrotnie pozostającej na łasce dalszej rodziny. Budzi ona zwykle litość i pogardę, i bez ogródek nazywana jest starą panną. W czasach, gdy małżeństwo traktowano jako jedyną możliwą dla kobiety drogę awansu społecznego, kariery, osoby takie uważano za nieszczęśliwe, pechowe i jawnie gorsze od innych. Szybko starzeją się i nie wychodzą za mąż kobiety z ubogiej linii znakomitej kupieckiej rodziny Buddenbrooków–...

Według Bułhakowa...

Piłat z powieści Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata jest bohaterem książki pisanej przez mistrza, której fragmenty poznajemy w powieści. W książce mistrza następuje reinterpretacja Ewangelii i chrześcijańskiej legendy. Chrystus jest bardziej ludzki i bardziej tchórzliwy, nie zdaje sobie sprawy z grożącego mu niebezpieczeństwa, wydaje się człowiekiem głęboko wykształconym, ale naiwnym. Piłat zostaje naszkicowany jako człowiek samotny, zgorzkniały, trapiony silnymi bólami głowy i...

Epidemia jako morze cierpienia

Wieża jest studium przerażającej samotności cierpiącego człowieka skazanego na oszpecenie, wyniszczenie, bezsenność i bardz o powolną śmierć. Lebbroso przyjmuje swój los godnie i dzielnie. Jest bardzo wyrozumiały, pozbawiony egoizmu, dba o to, by nie szokować siostry ani dzieci swym odrażającym widokiem, stara się nie zarazić obcych. Podczas chwilowego załamania, kiedy ogarnia go chęć popełnienia samobójstwa, pomaga mu Pismo Święte , wspomnienie siostry i pozostawiony przez zmarłą...

Samotność tyrana

Samotny pozostaje w swych poczynaniach tyran Klaudiusz żyjący w ciągłym niepokoju. Mając świadomość, że jest winien zbrodni, a Hamlet depcze mu po piętach, musi przy innych robić dobrą minę do złej gry, za plecami snując intrygi: wysyła Hamleta w podróż, potajemnie pisząc list do innego władcy, by go zgładził, gdy podstęp jednak się nie udaje i Hamlet wraca, próbuje w inny sposób zamordować księcia (trucizna). Podobnie samotny jest Kreon, wydający wyrok na Antygonę. Ma przeciwko sobie syna i...

O starości inaczej

Inaczej, bez lęku przed upływem czasu, opisuje starzenie się wybitna poetka Anna Świrszczyńska. W jej wierszach odnajdziemy poczucie wspólnoty ze starymi kobietami, szalonymi staruszkami, które mówiąca w wierszach (zapewne można ją utożsamiać ze Świrszczyńską) nazywa „siostrami z dna”. Poetka, choć rejestruje objawy starzenia się, potrafi w nich dostrzec przejawy piękna świata i kobiecości (bo kobiecość nie równa się u niej młodości): Siedzimy obie na progu, gadamy o dzieciach i...

Samotność geniusza

Istotną cechą śpiewaka, barda, wieszcza (z Murów czy Wielkiej Improwizacji ) jest geniusz. Ów geniusz porywa tłumy, ale i odcina wybitną jednostkę od szarej gawiedzi.O samotności niepokornego geniusza, stworzonego do wyższych celów, łamiącego ko nwencje społeczne pisali, na przekór filistrom, symboliści francuscy czy twórcy młodopolscy, eksponując jego samotność i talent, ale także jego nieprzystawalność do społecznych wzorców, okupioną cierpieniem; wolność, niejednokrotnie okupioną...

Samotność w świecie współczesnym

We współczesnych tekstach kultury samotność pojawia się w nowych, zaskakujących kontekstach: pracoholizmu, uzależnienia od komputera, anonimowości w Internecie oraz strachu przed miłością (zjawisko tzw. singli). Warto przywołać głośną polską powieść Janusza Wiśniewskiego Samotność w sieci czy zachodnie kultowe teksty Douglasa Couplanda ( Poddani Microsoftu ), traktujące o ludziach uzależnionych od pracy i komputera, którym nie starcza już czasu na normalne życie: miłość, przyjaźń,...

Samotność chorego

Odrębnym rodzajem samotności jest samotność człowieka chorego. Wyizolowany,cierpiący, często odrzucony przez społeczeństwo sam musi radzić sobie ze swoim cierpieniem, niepełnosprawnością, a niekiedy i z poczuciem ciągłego zagrożenia śmiercią. Taką postacią jest Hiob, a także bohater opowiadania Wieża Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, trędowaty Lebbroso, czy chory na AIDS bohater filmu Filadelfia oraz stający w obliczu epidemii dżumy mieszkańcy odizolowanego od świata Oranu ( Dżuma Alberta...

Samotność emigranta

Takim napiętnowanym lub nawet nienapiętnowanym, ale wyobcowanymi przez to samotnym bywa emigrant. Rozterki romantycznego emigranta dokumentuje np. słynny Hymn Juliusza Słowackiego. O biedzie emigrantów i ich żałosnej śmierci bez godnego pogrzebu traktuje inny wiersz tego poety– Pogrzeb kapitana Meyznera . Rozterki współczesnych emigrantów, nie mogących się odnaleźć w świecie Europy Zachodniej czy Ameryki,oddaje np. tom wierszy Stanisława Barańczaka Widokówka z tego świata , sztuka...

Samotność wobec Boga

Człowiek jest samotny także w swym oczekiwaniu na odzew Boga na jego modlitwy – zdają się mówić liczni twórcy. Dramat Samuela Becketta Czekając na Godota jest obrazem niezwykłej samotności ludzi, którzy oczekują na tytułowego Godota (przyjaciela? Boga? czy raczej bożka? – na co wskazywałoby tłumaczenie wyrazu). Na odzew Boga bezskutecznie czekają też Konrad z III części Dziadów czy bohater liryczny Kasprowicza z Hymnów , także złakniony kontaktu z Bogiem mówiący w wierszu Kazimierza...

Samotność

Aż zobaczyli ilu ich, poczuli siłę i czas, I z pieśnią, że już blisko świt szli ulicami miast; Zwalali pomniki i rwali bruk – Ten z nami! Ten przeciw nam! Kto sam – ten nasz najgorszy wróg! A śpiewak właśnie był sam. Patrzył na równy tłumów marsz Milczał wsłuchany w kroków huk, A mury rosły, rosły, rosły, Łańcuch kołysał się u nóg. (Jacek Kaczmarski, Mury ) Samotność – cóż po ludziach, czym śpiewak dla ludzi? Gdzie człowiek, co z mej pieśni całą myśl wysłucha, Obejmie okiem...

Samotność starej kobiety

Ważnym tematem tekstów kultury jest też samotność ludzi starych, często obłąkanych, żyjących we własnym, zamkniętym świecie, bez miłości i zainteresowania innych. Warto tu wspomnieć film Wożąc panią Daisy czy poezję Anny Świrszczyńskiej, w której akcentowana jest samotność starych kobiet, pogardzanych przez społeczeństwo, niekochanych, brzydkich, traktowanych z odrazą: Udręczona ż ądzą i szaleństwem chodzi po plantach stara Ofelia. Rozpuściła swe włosy, Kto zechce pokochać starą...

Marzenia naukowców

Marzycielami, których przedmiotem marzeń jest nauka, są przyjaciele i znajomi Wokulskiego: Szuman, Geist i Ochocki. Michałowi Szumanowi naukowa pasja granicząca z dziwactwem pozwala przetrwać rozpacz i samotność spowodowaną śmiercią narzeczonej, a potem utratą złudzeń niepodległościowych (ów Żyd po klęsce powstania styczniowego trafia na Sybir, tak jak Wokulski). Po pewnym czasie jednak zainteresowania pomiarami włosów różnyc h ras wydają się doktorowi absurdalne i nieopłacalne, zawiesza je...

Samotność zbrodniarza

Samotność jest także konsekwencją każdej zbrodni. Samotna jest Balladyna,bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego, przez pewien czas tylko sprzymierzona w swych zbrodniczych działaniach z Kostrynem, samotna jest pani, która zabiła pana z ballady Mickiewicza Lilije , samotni są Makbet i jego żona winni zbrodni królobójstwa, a potem kolejnych, będących jej konsekwencją. Ich chwilowymi powiernikami bywają pustelnicy, Makbeta wspiera żona, jednakże ostatecznie każdy z bohaterów pozostaje sam ze...

Samotność buntownika

Wielu nieszczęśliwych kochanków zabija się, wielu znajduje sobie szczytne cele. W III części Dziadów „kochanek Maryli” staje się „kochankiem ojczyzny”, z nieszczęśliwie zakochanego młodzieńca przeradza się w buntownika i bojownika o wolność kraju (badacze literatury nie są zgodni, czy Gustaw z IV części Dziadów i Gustaw-Konrad to ta sama, czy tylko podobna postać o tak samo zawikłanej romantycznej biografii, faktem jednak pozostaje, że bohater III części dramatu przechodzi wewnętrzną...

Samotność nieszczęśliwego kochanka/kochanki

N ajwięcej słów o samotności wypowiadają chyba nieszczęśliwie zakochani, porzuceni, opuszczeni, zdradzeni ludzie i ci, którzy stracili ukochaną istotę. Samotny jest odrzucony przez żonę innego Werter ( Cierpienia młodego Wertera Goethego). Samotny jest także podmiot liryczny mówiący w wierszu Adama Mickiewicza: Niewdzięczna! Gdy ja dzisiaj, w tych podniebnych górach Spadający w otchłanie i niknący w chmurach, Wstrzymuję krok, wiecznymi utrudzony lody, I oczy przecierając z lejącej się...

Samotność kochanków

Zaskakujący aspekt samotności odkrywa Świrszczyńska w wierszach o miłości. Kreowani przez nią kochankowie są potwornie samotni, nieustannie rywalizują ze sobą, zdradzają się i ranią. Nawet akt miłosny jest próbą sił: Kochamy się Jak dwa drapieżne ptaki W gnieździe chwili Elektrycznej. Kochamy się Milcząc. (Anna Świrszczyńska, Jak język dzikiego kota ) Podobnie jest w wierszach Kochanków dzieli miłość , Bardzo smutna rozmowa nocą , Suka . Motyw obcości kochanków, a nawet...