Rosjanin
Rosjanin (w polskich tekstach kultury)
Wy, czy mnie wspominacie! Ja, ilekroć marzę O mych przyjaciół śmierciach, wygnaniach, więzieniach, I o was myślę: wasze cudzoziemskie twarze Mają obywatelstwa prawo w mych marzeniach. (Adam Mickiewicz, Dziady , cz. III) Gościna udzielona księżnej Szczerbatow-Mamajew nie wyszła matce Cezarego na zdrowie. Od tej chwili była, widać, ściśle tropiona, gdyż przytrzymano ją właśnie, gdy zamierzała wydobyć coś ze skarbu ukrytego w górze za miastem – w celu wyprawienia się znowu na wieś po...
Przyjaciel w wielonarodowym państwie
Zupełnie życzliwy obraz Rosjanina znajdujemy w Kronice wypadków miłosnych Tadeusza Konwickiego (sfilmowanej przez Andrzeja Wajdę). Główny bohater powieści Wicio ma kolegę Lowkę Małafiejewa, towarzysza podróży do szkoły i młodzieńczych zabaw. On też wspólnie z Wiciem i kilkoma innymi osobami tworzy paczkę wspólnie odwiedzającą panny Puciatówny. Młody Rosjanin to chłopak z temperamentem, któremu bardzo podobają się kobiety i który nie może doczekać się seksualnej inicjacji z którąkolwiek z...
Rosjanin – kat i ofiara
Nie brakuje też w literaturze polskiej obrazów Rosjan – katów. Proza łagrowa, np. Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, pokazuje zarówno Rosję katów, zwyrodnialców z łagrów, jak i więźniów, na ogół niesprawiedliwie aresztowanych i osadzonych w łagrze. Niektórzy z nich pokornie uznają swoją winę, inni próbują walczyć o zachowanie godności (Kostylew). Motto dzieła zaczerpnięte z utworu Fiodora Dostojewskiego Wspomnienia z domu umarłych sugeruje, że Rosja miała problemy ze...
Żołnierz – pijak i gwałciciel
Motyw rosyjskiego prymitywnego żołnierza gwałciciela spotykamy w Pierścionku z orłem w koronie Andrzeja Wajdy. Gwałci on na oczach wielu zastraszonych Polaków polską dziewczynę (ofiara to symboliczna – ona, polska dziewica, ubrana jest w białą sukienkę, symbolizującą niewinność, on zachowuje się jak zwierzę). Prymitywni rewolucjoniści, niewahający się mordować kobiet, rabować, nawet bezcześcić zwłok, ukazani zostają także w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego. W Bożej podszewce Teresy...
Barbarzyńskie rządy
Liczne utwory, w tym także Boża podszewka , donoszą, że mieszkańcy wschodnich terenów Rzeczypospolitej witali Niemców jako naród kulturalny, w odróżnieniu od Rosjan, prymitywów i barbarzyńców. Obyczaje Rosjan, jak rozstrzeliwanie personelu szpitala, lekarzy, jeńców, gwałcenie kobiet, ukazuje przerażający film Wrota Europy , nakręcony na podstawie tekstu Melchiora Wańkowicza przez Jerzego Wójcika.
Rosyjscy dygnitarze
Sowieccy dygnitarze traktowani przez polskich komunistów z wyjątkową atencją ukazani zostali w Popiele i diamencie Jerzego Andrzejewskiego. Tona ich cześć – zwycięzców i sojuszników – organizuje się bankiet w eleganckiej restauracji, na który przygotowuje się same przysmaki i... morze wódki. Podobnie traktuje się rosyjskich dostojników w groteskowej Małej apokalipsie Tadeusza Konwickiego.
Rosjanin godzien współczucia
A jednak niektórzy Polacy traktują Rosjan jako żołnierzy godnych współczucia. Maryśka z Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz karmi rosyjskich jeńców, bo twierdzi, że to tacy sami ludzie... Wcześniej, jeszcze gdy mieszka w mieście, po zakończeniu okupacji sowieckiej, litościwie traktuje wygnaną z domu żonę rosyjskiego dygnitarza.
Rosjanin jako zaborca
Obraz Rosjan – wrogów i zaborców – utrwalił się nawet w piosenkach. Jacek Kaczmarski w Śnie Katarzyny II przedstawia władczynię Rosji jako żądną krwi kochankę-tyrankę, „niewyżytą Niemrę”, która „na smyczy trzyma filozofów Europy”, ale marzy o silnym kochanku – kazałaby go jednak ściąć w obawie przed tym, że ściągnie jej z głowy „koronę carów”. Obraz carskich służalców utrwalił Kaczmarski w piosence Rejtan – czyli raport ambasadora . Wizję Rosjan jako wrogów, zaborców znajdziemy w...
Sąsiad z przymusu
W Panu Tadeuszu Mickiewicz kreuje postać kapitana Rykowa – ów Rosjanin jest zapraszany na uczty do domu patrioty – Soplicy, Sędziemu wydaje się bowiem, że tak wypada. Rykow chętnie biesiaduje z Polakami, lubi wspólne z nimi rozmowy, współczuje też uciskanemu narodowi, jest wyrozumiały: Ojczyzna! Ja to czuję wszystko, ja rozumiem! Wy Polaki, ja Ruski, teraz się nie bijem, Jest armistycjum, to my razem jemy, pijem. Jednak rozkaz przełożonych jest dla niego świętością. Dlatego, gdy...
Rosjanin jako przyjaciel, sprzymierzeniec
Mimo iż w utworach Mickiewicza znajdziemy tyle ostrych słów pod adresem cara, nie brakuje w nich także wyrazów sympatii dla Rosjan spiskowców, których wieszcz znał osobiście. Część III Dziadów kończy wiersz Do przyjaciół Moskali , w którym poeta wspomina Rylejewa i innych buntowników prześladowanych przez carat i skazywanych na śmierć i katorgę: Gdzież wy teraz? Szlachetna szyja Rylejewa, Którąm jak bratnią ściskał, carskimi wyroki Wisi do hańbiącego przywiązana drzewa; Klątwa ludom, co...