Amarylkowate
Ilustracja
Amarylis nadobny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

amarylkowate

Nazwa systematyczna
Amaryllidaceae J. St.-Hil.
Expos. Fam. Nat. 1: 134. Feb-Apr 1805
Narcyz trąbkowy
Kliwia cynobrowa
Crinum ornatum

Amarylkowate (Amaryllidaceae J. St.-Hil.) – rodzina bylin jednoliściennych. Systematyka rodziny była przedmiotem daleko idących zmian na przełomie XX i XXI wieku. W ujęciu systematycznym APG III (2009) i APG IV (2016) obejmuje w randze podrodzin, obok amarylkowych, czosnkowe i agapantowe (wcześniej traktowane zwykle jako odrębne rodziny)[2]. Należą tu 73 rodzaje, których przedstawiciele występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych[2]. Wiele gatunków z rodzaju czosnek to popularne warzywa. Spożywane są też rośliny z rodzaju Tulbaghia i Nothoscordum. Rośliny z podrodziny amarylkowych są trujące, ale stosowane były w praktykach szamańskich do wywoływania halucynacji. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne[3]. Rośliny z podrodziny amarylkowych zawierają alkaloidy amarylkowate, należące do grupy alkaloidów izochinolinowych, o właściwościach leczniczych znanych już w starożytnej Grecji, takie jak likoryna i galantamina, stosowana w leczeniu choroby Alzheimera[4].

Morfologia

Allium triquetrum
Śnieżyczka przebiśnieg
Pankracjum nadmorskie
Pokrój
Rośliny z podziemnymi, mięsistymi cebulami i kłączami okrytymi pozostałościami obumarłych liści[2].
Liście
Ulistnienie skrętoległe, dwurzędowe. Liście unifacjalne, płaskie lub cylindryczne na przekroju; najczęściej nitkowate lub równowąskie, rzadziej lancetowate do jajowatych; zazwyczaj siedzące, rzadko ogonkowe[3].
Kwiaty
Kwiaty zebrane w baldachy (rzadko pojedyncze lub tworzące kłos (Allium spicatum), stanowiące skrócone kwiatostany wierzchotkowe. Baldach podparty jest 1-2 do kilku, czasem zrośniętymi ze sobą, listkami okrywy, często obejmującej w całości nie rozwinięty kwiatostan. Kwiaty obupłciowe o budowie promienistej lub dwubocznie symetrycznej. Okwiat złożony jest z 6 (rzadko 3 lub 5), wyrastających w dwu okółkach, zrośniętych przynajmniej u nasady listków, czasem tworzących rurkę. Między listkami a pręcikowiem występują przydatki, czasem okazałe i tworzące powabnię. Pręcików jest zwykle 6 (rzadko 18 lub więcej), przyrośniętych do podstaw listków okwiatu. Najczęściej w obu okółkach jednakowe; zazwyczaj wolne, rzadziej pozrastane (zrośnięte podstawami nitki są u części gatunków czosnku Allium); w dwu okółkach (3+3). Prątniczki występują rzadko, w liczbie 3 lub 4. Pylniki przytwierdzone do nitek grzbietami, zwrócone są do środka kwiatu, otwierają się podłużnym pęknięciem lub porami. Zalążnia górna lub dolna, trójkomorowa, powstaje z trzech owocolistków. Miodniki występują u podstawy lub na szczycie zalążni[3].
Owoc
Sucha pękająca torebka, rzadziej niepękająca lub jagoda[3].

Systematyka

Scadoxus multiflorus
Sprekelia formosissima
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina stanowi grupę siostrzaną szparagowatych Asparagaceae s.l. i w opisanym tu ujęciu opisana została po raz pierwszy w systemie APG III w 2009. Przy czym ścisłe powiązania filogenetyczne wcześniej odrębnie klasyfikowanych rodzin (amarylkowatych, czosnkowatych i agapantowatych) wskazywane były już w systemie APG II (sugerowano w nim możliwość połączenia tych taksonów w jedną rodzinę czosnkowatych Alliaceae s.l.)[2].

Pozycja filogenetyczna rodziny w obrębie rzędu szparagowców:

←

storczykowate Orchidaceae


Boryaceae

Blandfordiaceae

Lanariaceae

asteliowate Asteliaceae

przyklękowate Hypoxidaceae


Ixioliriaceae

Tecophilaeaceae

Doryanthaceae

kosaćcowate Iridaceae

Xeronemataceae

złotogłowowate Asphodelaceae

amarylkowate Amaryllidaceae

szparagowate Asparagaceae










Podział rodziny na podrodziny i plemiona według Angiosperm Phylogeny Website i National Plant Germplasm System 2021[2][5]

Podział rodziny opublikowany został także w 2009 r. przez Chase'a, Reveala i Faya[6]. Lista zaakceptowanych nazw rodzajów według Plants of the World Online[7].

Podrodzina agapantowe (Agapanthoideae Endlicher)

Jeden rodzaj z 9 gatunkami występującymi w południowej Afryce:

Podrodzina czosnkowe ( Allioideae Herbert)

Takson obejmujący 13 rodzajów łączonych w 3 plemiona. Spośród 795 gatunków aż 690 należy do rodzaju czosnek (Allium). Przedstawiciele wyróżniają się górną zalążnią, obecnością styloidów, rurek mlecznych oraz związków siarki, będących allilowymi pochodnymi cysteiny, nadających roślinom charakterystyczny zapach[2]:

Plemię Allieae Dumortier:

Plemię Tulbaghieae Meisner:

Plemię Gilliesieae Baker:

Podrodzina amarylkowe (Amaryllidoideae Burnett)

Przedstawiciele wyróżniają się dolną zalążnią, okazałymi kwiatami oraz obecnością alkaloidów amarylkowatych (norbelladyny) i aminokwasów niebiałkowych. Należy tu ok. 60[7]–75[2] rodzajów z ponad 900 gatunkami. Łączone są one w 14 plemion, których relacje filogenetyczne w znacznym stopniu są poznane, jednak wciąż podlegają modyfikacjom[2]:

Plemię Amaryllideae Dumortier

Plemię Calostemmateae D. & U. Müller-Doblies

Plemię Cyrtantheae Traub

Plemię Haemantheae Hutchinson

Plemię Lycoridae D. Müller-Doblies & U. Müller-Doblies

Plemię Galantheae Parlatore

Plemię Pancratieae Dumortier

Plemię Narcisseae Lamarck & de Candolle

Plemię Griffinieae Ravenna

Plemię Hippeastreae Sweat

Plemię Eustephieae Hutchinson

Plemię Eucharideae Hutchinson

Plemię Hymenocallideae Small

Plemię Clinantheae Meerow

Podział nieustalony:

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-02-12] (ang.).
  3. 1 2 3 4 Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 170-171. ISBN 978-1-84246-634-6.
  4. ↑ Agata Ptak, Autoreferat, Kraków: Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, 2014.
  5. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-13]. (ang.).
  6. ↑ Chase, M. W. Reveal, J. W., & Fay, M. F. 2009. A subfamilial classification for the expanded asparagelean families Amaryllidaceae, Asparagaceae and Xanthorrhoeaceae. Botanical Journal of the Linnean Society 161: 132-136
  7. 1 2 Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-13]. (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.