Muzyka romantyczna

W następstwie rewolucji francuskiej w 1789r. oraz wojen napoleońskich w całej Europie zapanował chaos. Zawirowaniom w polityce i niepokojom społecznym towarzyszyły radykalne przemiany w świecie sztuki, która na przełomie XVIII/XIX wieku żegnała się z erą klasycyzmu, jednocześnie wchodząc w okres romantyzmu.

W przeciwieństwie do twórcy doby klasycyzmu, dziewiętnastowieczny artysta bez względu na to czy był malarzem, pisarzem czy muzykiem, cenił sobie prawo do nieskrępowanego wyrażania własnych emocji. Wiele kompozycji zainspirowanych było literaturą, szczególnie Dantego, Goethego lub Szekspira. O wiele częściej nawiązywały więc do konkretnych miejsc, wydarzeń, bądź starały się wywołać u słuchacza określony nastrój.

Pierwszym kompozytorem, dzięki któremu publiczność zasmakowała w muzyce romantycznej był Niemiec, Franz Schubert (1797-1828). Okazał się on wybitnym twórcą symfonii, kwartetów smyczkowych, sonat fortepianowych, a przede wszystkim niedoścignionym autorem romantycznych pieśni, nazywanych z niemiecka Lieder. W wielu swych pieśniach Schubert do akompaniamentu wykorzystywał fortepian. Partie instrumentalne towarzyszące wokalistom miały swój niepowtarzalny charakter - potrafiły wywołać pożądany nastrój, przedstawić widzom określoną postać, bądź sytuację, na przykład, w Królu Olch uderzenie pioruna lub szaloną ucieczkę na koniu przez pogrążony w nocy, targany burzą las. Wkład kompozytora w rozwój tego gatunku muzyki jest nieoceniony. Jego 600 pieśni stanowiło wzór dla wielu kompozytorów podobnych utworów na całym świecie.

Za kontynuatora oraz naśladowcę Schuberta uważa się Roberta Schumanna(1810-1856), którego pieśni w jeszcze większym stopniu przepełnione są treściami dramatycznymi i silnymi emocjami. Są to kompozycje daleko bardziej skomplikowane niż utwory Schuberta. Rozbudowane partie fortepianowe należy prawdopodobnie przypisać niespełnionym ambicjom artysty, który ze względu na uraz lewej ręki zmuszony był zrezygnować z kariery wirtuoza fortepianu. Schumann rozwinął ten styl, komponując utwory, które potrafiły porwać słuchaczy, sprawiając wrażenie napisanych pod wpływem spontanicznego impulsu czy olśnienia. Schumann był typowym romantykiem ze względu na sposób, w który nawiązał w swej muzyce życia prywatnego. Często wykorzystywał imiona bliskich osób do których był przywiązany, a nawet dopasowywał litery od poszczególnych imion do odpowiednich nut. W ten sposób komponował utwory prawdziwe, oryginalne i nacechowane emocjonalnie.

Kolejnymi kompozytorami, którzy definitywnie zerwali z tradycyjnymi kanonami muzyki poprzedniego wieku byli Fryderyk Chopin (1810-1849) oraz Franciszek Liszt (1811-1886).

Muzyka Chopina jest bardzo zróżnicowana - wśród jego utworów można równie łatwo odnaleźć dzieła o charakterze dynamicznym, wyrażające uczucia gwałtowne i pełne niepokoju, jak i kompozycje spokojne, liryczne, odzwierciedlające melancholijne nastroje artysty. Romantyczne w swym charakterze, a zarazem genialne połączenie silnych emocji z mistrzowską harmonią i efektowną melodią sprawiają, iż Chopin stał się jednym z najbardziej uwielbianych kompozytorów wszechczasów.

Natomiast Liszt grywał na dworze francuskiego króla, adorowany był przez najpiękniejsze damy, a jego podobiznę można było kupić w każdym sklepie. Europę ogarnęła prawdziwa ’’lisztomania’’. Do dziś zachowały się rysunki przedstawiające mdlejące na widok kompozytora niewiasty, a nawet fortepian uginający się pod ciężarem jego osobowości. Liszt był propagatorem współczesnej szkoły kompozycji, z której wywodzili się Wagner, Berlioz oraz ich naśladowcy. Jego osobistym wkładem w sztukę pisania utworów muzycznych były liczne innowacje na polu harmoniki i faktury. Uważa się go za ojca poematu symfonicznego - rozbudowanego dzieła opisującego cykl wydarzeń z przewijającymi się jak w kalejdoskopie miejscami oraz zmiennymi nastrojami. W czasach, gdy nie znano jeszcze radia ani gramofonu, adorowany przez tłumy mistrz przyczynił się do wzrostu popularności muzyki fortepianowej, która dzięki niemu zaczęła pobrzmiewać w wielu domach.

Chopina i Liszta należy uznać za pierwszych prawdziwych wirtuozów fortepianu - muzyków, którzy tchnęli w ten instrument duszę i potrafili w pełni wykorzystać jego możliwości. Chopin jako pierwszy ustawił fortepian bokiem do widowni, co przy otwartej pokrywie instrumentu sprawiało, że dźwięk był o wiele lepiej słyszalny.

Do najbardziej efektownych osobliwości sceny muzycznej XIX wieku należy niewątpliwie zaliczyć włoskiego skrzypka i kompozytora Niccolo Paganiniego (1782-1840) - muzyka tak doskonałego, iż niektórzy podejrzewali go o potajemny pakt z samym szatanem. Paganini miał zaiste diaboliczne czarne oczy i kruczoczarne loki. Zahipnotyzowani słuchacze bez słowa podziwiali techniczne wyczyny wirtuoza, który popisywał się nieprawdopodobną prędkością gry i mistrzowskim opanowaniem instrumentu.

Błędem byłoby jednak stwierdzenie, iż romantyczni kompozytorzy starali się pisać muzykę coraz bardziej efektowną, po to by zrobić na słuchaczach jak najlepsze wrażenie. Znaleźli się również twórcy, którzy ducha romantyzmu potrafili wpleść w ramy klasycznej techniki, formy oraz stylu muzycznego. Wśród nich największą sławę zdobył Felix Mendelssohn (1809-1847). Już w wieku 17-tu lat napisał swą słynną uwerturę do Snu nocy letniej, powszechnie uznaną za arcydzieło muzyki orkiestrowej.

Zarówno romantyczni kompozytorzy, jaki i współcześni im plastycy oraz literaci, owładnięci byli obsesyjną wręcz potrzebą manifestowania swego indywidualizmu. W ich umiłowaniu przyrody odzwierciedlała się fascynacja wszystkim, co nadprzyrodzone i niepojęte. Prawdziwa namiętność twórców romantycznych, cechująca każde niemal dzieło tamtego okresu, przez wiele dziesięcioleci była inspiracją dla późniejszych pokoleń. Z dorobku romantyzmu czerpali nawet artyści reprezentujący współczesne nurty sztuki XX wieku.