Muzyka Romantyzmu

W następstwie rewolucji francuskiej 1789 roku oraz wojen napoleońskich w całej Europie zapanował chaos. Zawirowaniom w polityce i niepokojom społecznym towarzyszyły radykalne przemiany w świecie sztuki, która na przełomie wieku XVIII i XIX żegnała się z erą klasycyzmu, jednocześnie wchodząc w okres romantyzmu. Romantyzm, w muzyce jest to okres obejmujący lata ok. 1790-1910. Do najistotniejszych cech wyróżniających muzykę tej epoki należały: burzenie klasycznych zasad formalnych, tematyka związana z naturą, dawnymi baśniami i legendami, epoką średniowiecza.

Wiele kompozycji zainspirowanych było literaturą, szczególnie dziełami Dantego, Goethego lub Szekspira. O wiele częściej nawiązywały, więc do konkretnych miejsc, wydarzeń, bądź starały się wywołać u słuchaczy określony nastrój.

Pierwszym kompozytorem, dzięki któremu publiczność zasmakowała w muzyce romantycznej był Franz Schubert (1797-1828). Ten syn dyrektora szkoły okazał się wybitnym twórcą symfonii, kwartetów smyczkowych, pieśni, nazywanych z niemiecka Lieder.

W wielu swych pieśniach Schubert do akompaniamentu wykorzystywał fortepian. Partie instrumentalne towarzyszące wokalistom miały swój niepowtarzalny charakter – potrafiły wywołać pożądany nastrój, przedstawić widzom określoną postać bądź sytuacje, na przykład, tak jak w Królu Olch, uderzenie pioruna lub szaloną ucieczkę na koniu przez pogrążony nocy, targany burzą las. Kompozytor potrafił także wywołać u słuchaczy nastrój beztroski. W takim właśnie duchu utrzymana jest jedna z najsłynniejszych pieśni Schuberta – Pstrąg , gdzie radosna zabawa w wozie została ukazana za pomocą „skaczących” po pięciolinii nutek.

Schubert Franz Peter kompozytor austriacki, był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli muzycznego romantyzmu, muzyki uczył się u swego ojca, gry na organach u V. Ruiki i kompozycji u A. Salieriego w Wiedniu, śpiewał także w chórze cesarskiej kapeli i grał na skrzypcach w orkiestrze dworskiej. W latach1814-1816 pracował jako nauczyciel, w1818 i 1824r. udzielał lekcji muzyki córkom księcia J. Esterhzego w Zseliz. Mieszkał w Wiedniu, gdzie od 1816 organizował koncerty swojej muzyki, na których wykonawcami byli jego przyjaciele (np. śpiewak J.M. Vogl).

W twórczości Schuberta najważniejsze miejsce zajmują pieśni i muzyka symfoniczna. Pieśni Schuberta są inspirowane muzyką ludową cechuje je bogactwo form i odmian gatunkowych - obok znanych dotychczas form pieśni zwrotkowej, wariacyjnej, tworzył np. formy ballady pieśniowej. Wśród dzieł symfonicznych wyróżniają się: VII Symfonia C-dur Wielka i VIII Symfonia h-moll Niedokończona . Do ważniejszych kompozycji zaliczamy : orkiestrowe – 8 symfonii, 11 uwertur, tańce, utwory na skrzypce i orkiestrę, m.in. Konzertstck D-dur. Kameralne - 13 kwartetów smyczkowych, m.in. Śmierć i dziewczyna, 2 tria smyczkowe, 3 tria fortepianowe, fortepianowe - 17 sonat, Wanderer-Fantasie C-dur opus 15, Moments musicaux opus 94 , 4 Impromptus opus 142. Ponadto stworzył ponad 600 pieśni na głos z fortepianem do tekstów m.in.: J.W. Goethego, F. Schillera, H. Heinego, H.F.L. Rellstaba, W. Mllera, F. Rckerta, w cyklach, np.: Piękna młynarka (1823), Łabędzi śpiew (1828), oraz samodzielne: Małgorzata przy kołowrotku (1814), Polna różyczka (1815), Król elfów (1815), Śmierć i dziewczyna (1817), Pstrąg (1817), Wędrowiec (1819). Był twórcą 8 mszy, m.in.: F-dur (1814), Deutsche Trauermesse (Deutsches Requiem, 1818), Deutsche Messe (1827), 2 utwory Stabat Mater (1815,1816), 6 antyfon na Niedzielę Palmową (1820). Utwory chóralne a cappella i z akompaniamentem orkiestry lub fortepianu i oper, m.in.: Alfonso und Estrella (1822), Fierabras (1823).

Kolejnymi kompozytorami, którzy definitywnie zerwali z tradycjami kanonami muzyki poprzedniej epoki byli Fryderyk Chopin (1810-1849) oraz Franciszek Liszt (1811-1886). Urodzeni niemal w tym samym czasie, prekursorzy nowych technik gry na fortepianie, diametralnie różnili się między sobą pod względem osobliwości.

Fryderyk Chopin przyszedł na świat w Żelaznej Woli w roku 1810. Odebrał staranne wykształcenie muzyczne pod kierunkiem znanych pedagogów. Po ukończeniu studiów opuścił Warszawę i zaczął podróżować dając koncerty w całej Europie. W roku 1830 osiedlił się w Paryżu. Tam szybko zyskał sławę i rozgłos.

Muzyka Chopina jest bardzo zróżnicowana wśród jego utworów można równie łatwo odnaleźć dzieła o charakterze dynamicznym, wyrażające uczucia gwałtowne i pełne niepokoju, jak i kompozycje spokojne melancholijne nastroje artysty. Po śmierci Chopina, zgodnie z jego wolą, siostra kompozytora, Ludwika zabrała serce artysty z powrotem do Polski.

Franciszek Liszt żył długo i znał w sobie wystarczająco wiele sił, by pokonywać wszelkie przeciwności losu, załamania i wątpliwości natury artystycznej. Przez całe życie, od wczesnej młodości, którą spędził w swojej ojczyźnie na Węgrzech, uzdolniony i niezwykle przystojny Liszt brylował w salonach dziewiętnastowiecznej Europy.

Od najmłodszych lat uważany był za geniusza. Już jako dwunastoletni chłopiec podbił Paryż. W prasie nie było końca zachwytom, jeden z komentatorów pisał: „Wczoraj uwierzyłem w reinkarnacje”.

Liszt grywał na dworze francuskiego króla, adorowany był przez najpiękniejsze damy, a jego podobiznę można było kupić w każdy sklepie. Europę ogarnęła prawdziwa „lisztomania”. Do dziś zachowały się rysunki przedstawiające mdlejące na widok kompozytora niewiasty, a nawet fortepian uginający się pod jego ciężarem osobliwości.

Chopina i Liszta należy uznać za pierwszych prawdziwych wirtuozów fortepianu – muzyków, którzy tchnęli w ten instrument duszę i potrafili w pełni wykorzystać jego możliwości. Dzięki zastosowaniu dwu pedałów zwiększono głośność instrumentu oraz wydobyto jego pełnie brzmienia, o jakiej się nie śniło trzydzieści lat wcześniej. Chopin jako pierwszy ustawił fortepian bokiem do widowni, co przy otwartej pokrywie instrumentu sprawiało, iż dźwięk był o wiele lepiej słyszalny. Chopin tworzył niemal wyłącznie utwory przeznaczone na fortepian, instrument typowy dla okresu romantyzmu muzycznego. Geniusz polskiego kompozytora przejawił się w twórczym syntetyzowaniu elementów ówczesnej kultury muzycznej (styl brillant, polska muzyka ludowa) oraz wytyczeniu nowych dróg w twórczości fortepianowej poprzez nowatorstwo w dziedzinie harmoniki i techniki pianistycznej, a przede wszystkim w stworzeniu niepowtarzalnego, rozpoznawalnego od pierwszych taktów, stylu muzycznego.

Do najbardziej efektownych osobowości sceny w muzyce dziewiętnastego wieku należy niewątpliwie zaliczyć włoskiego skrzypka i kompozytora Niccolo Paganiniego (1782-1840) – muzyka tak doskonałego, iż niektórzy podejrzewali go o potajemny pakt z samym szatanem. Paganini miał zaiste diaboliczne czarne oczy i kruczoczarne loki. Zahipnotyzowani słuchacze bez słowa podziwiali techniczne wyczyny wirtuoza, który popisywał się nieprawdopodobną prędkością gry i mistrzowskim opanowaniem instrumentu. Paganini jako najwybitniejszy wirtuoz skrzypcowy swoich czasów rozwinął ogromnie technikę gry na tym instrumencie, stosując na nie spotykaną dotąd skalę dwudźwięki, akordy, błyskotliwe pochody figuracyjne, przestrajanie skrzypiec, kombinacje gry smyczkiem (arco) i pizzicato, flażolety.

Efekty te wykorzystywał we własnych utworach, które stanowiły jego wyłączny repertuar. Najsłynniejsze z nich to 24 Kaprysy opus 1 na skrzypce solo, transkrybowane częściowo na fortepian przez F. Liszta i R. Schumanna. Temat Kaprysu a-moll nr 24 wykorzystali w swych utworach J. Brahms, S.W. Rachmaninow i W. Lutosławski.

Błędem byłoby jednak stwierdzenie, iż romantyczni kompozytorzy starali się jedynie pisać muzykę coraz bardziej efektowną, po to by zrobić na słuchaczach jak najlepsze wrażenie. Znaleźli się również twórcy, którzy ducha romantyzmu potrafili wpleść w ramy klasycznej techniki, formy oraz stylu muzycznego.

Do tych twórców muzyki romantycznej należy zaliczyć także Mendelssohn-Bartholdy Felix Jakob Ludwig (1809-1847). Był on kompozytorem niemiecki. Studia kompozycji i teorii muzyki u K.F. Zeltera w Singakademie w Berlinie. W 1821 wraz ze swym pedagogiem odwiedził w Weimarze J.W. Goethego, co zapoczątkowało długotrwałą znajomość i żywe kontakty z poetą niemieckim, mające zasadniczy wpływ na formację duchową Mendelssohna. Był kompozytorem przełomu dwóch epok: klasycyzmu i romantyzmu. W fortepianowych Pieśniach bez słów zapoczątkował romantyczną miniaturę instrumentalną. Był także jednym z pierwszych twórców romantycznego koncertu instrumentalnego. Już w wieku siedemnastu lat napisał swą słynną uwerturę do Snu nocy letniej, powszechnie uznaną za arcydzieło muzyki orkiestrowej, w którym artysta zdołał w genialny sposób uchwycić atmosferę dramatu Szekspira.

Okres który został tu omówiony odcisnął na trwałe swoje piętno w historii muzyki, dodając swoje piękno i barwę tego okresu poprzez zachowane do dziś utwory, które zalicza się do kanonu muzyki i które „żyją” do dzisiaj na salach koncertowych.