Dobra metodologia do badań pedagogicznych

Rozdział II Metodologia badań własnych
2.1 Cel oraz przedmiot badań
Przedmiot badań zależy wg T. Pilcha1 od tego jaki rodzaj badań przeprowadzamy. Przedmiot badań jest zadaniem, które mamy do wykonania.
Badanie naukowe to zróżnicowane działania służące do poznania w sposób dokładny, rzetelny i wyczerpujący wybranej do badań rzeczywistości.
Każde badanie służy realizacji określonego celu. Celem badań wg T. Pilcha jest ?poznanie bądź lepsze poznanie interesującego nas zagadnienia2? Celem badania jest odpowiedź na pytanie: w jakim celu badamy? I co przez dane badanie chcemy osiągnąć?
Ze względu na przedmiot i cel badań wyróżniamy:
1.Badania ilościowe - pozwalają na generalizację wyników badania na całą badaną populację będącą przedmiotem badania. Do ich realizacji wykorzystywane są narzędzia standaryzowane (najczęściej kwestionariusze wywiadu lub ankiety). Badania ilościowe realizowane są zazwyczaj na dużych, reprezentatywnych próbach. Zdobyte dane poddaje się analizie za pomocą metod statystycznych. W badaniach dąży się do nadania analizowanym zjawiskom określonych miar. Badania ilościowe w potocznym rozumieniu pozwalają odpowiedzieć na pytania: kto? co? ile? Stosowane są zawsze wtedy, kiedy głównym celem realizowanego projektu badawczego jest uzyskanie informacji na temat wielkości i częstości badanego zjawiska.
2.Badania jakościowe - badania tzw. swobodne, pozwalają wyjaśnić motywy, postawy preferencje osób badanych. Zasadniczym celem badań ilościowych jest pogłębiona analiza opinii, zachowań oraz postaw osób badanych. W potocznym rozumieniu pozwalają zatem odpowiedzieć na pytania: jak? dlaczego? Badania jakościowe nie podlegają wymogom reprezentatywności i dlatego mogą być realizowane na niewielkich, czasami nawet kilkunastoosobowych próbach badawczych. Narzędzia badawcze, które są stosowane w badaniach ilościowych nie mają standaryzowanej formy, ponieważ muszą umożliwiać rejestrację dowolnych, obszernych, spontanicznych i wyczerpujących odpowiedzi osób badanych. Wyników tych badań nie można uogólniać na badaną populację.
Ze względu na cel i przedmiot badań badania dzielimy również na:
3.Badania opisowe są to badania, których celem jest ilościowa charakterystyka populacji, obiektów, zjawisk, zdarzeń itp. Badania opisowe z uwagi na stosowane metody i techniki, mogą być synonimem badań ilościowych.
4.Badania wyjaśniające to badania, których celem jest ustalenie przyczyn zachowań badanych osób, motywów kształtujących ich opinie i poglądy, czynników powodujących określone zdarzenia i zjawiska itp. Badania wyjaśniające z uwagi na stosowane metody i techniki, mogą być synonimem badań jakościowych.
Przedmiotem badań mojej pracy jest uzyskanie informacji na temat samokształcenia ucznia podczas odrabiania pracy domowej.. Natomiast celem mojej pracy jest:
Cele praktyczne:
zastosowanie standaryzowanego narzędzia badawczego jakim jest kwestionariusz ankiety
rozstrzygnięcie wpływu odrabiania prac domowych na samokształcenie ucznia
Cele poznawcze:
poznanie czynników wpływających na samokształcenia i samodzielność, podczas odrabiania prac domowych przez dziecko
ustalenie formy i charakteru prac domowych, zadawanych przez nauczycieli; formy sprawdzania
Celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach które są przedmiotem badań. Przez cel badań należy rozumieć rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać3.

2.1 Problemy i hipotezy badawcze
?Badanie naukowe jest wieloetapowym procesem zróżnicowanych działań mających zapewnić nam obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie dobrego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej lub kulturowej?4
Prace badawcze zmierzają do poznania rzeczywistości, zjawiska i instytucji bądź to dla uzyskania wiedzy o ich stanie, przebiegu, rozwoju, bądź dla podjęcia kroków ku ich zmianie, poprawie, bądź jeszcze dla zdobycia podstaw do uogólnień, zbudowania definicji, czy poznania praw określających prawidłowości ich rozwoju5
Punktem wyjścia do badań nad wpływem samokształcenia dziecka podczas odrabiania lekcji była analiza literatury przedmiotu i własne przemyślenia nad sformułowaniem problem głównego i problemów szczegółowych.
Różni autorzy w różny sposób definiowali problem badawczy. M. Łobocki pisze, że ?problemy badawcze, są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Odpowiedzi szukamy przez własny wysiłek, nie zaś poprzez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka?6.
Prześledzenie literatury dotyczącej motywacji do pracy w zakresie czynników, doprowadziło do sformułowania problemu głównego niniejszej pracy, który przedstawia się następująco:
Problem główny (usystematyzowany w jedno pytanie):
Jaka jest częstotliwość i charakter prac domowych zadawanych przez nauczycieli i jaki jest ich wpływ na proces samokształcenia ucznia?
Problemy szczegółowe:
1.Jaka jest częstotliwość zadawania prac domowych przez nauczycieli?
2.Jak nauczyciele motywują do odrabiania prac domowych i jaka jest ich tematyka, forma?
3.Jak uczniowie podchodzą do odrabiania prac domowych? Czy jest to forma zachęcająca czy odciągająca od procesu samokształcenia?
4.Jakie korzyści wynikają z odrabiania prac domowych przez uczniów w procesie edukacji wczesnoszkolnej?
W logice funkcjonują dwa rodzaje pytań tzw. pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienia.
Pytania rozstrzygnięcia zaczynają się od partykuły ?czy? i w zasadzie domagają się tylko potwierdzenia bądź negacji. Zawierają w sobie alternatywną możliwość poszukiwania odpowiedzi.
Odpowiedź może brzmieć ?tak? lub ?nie?. Pytanie to w pewien sposób ogranicza badacza wyznaczając mu obszar pojęciowy i fizyczny, na którym należy szukać odpowiedzi.
Pytania dopełnienia zawierają pytajnik: ?jaki?, ?kiedy?, ?w jakich warunkach?, ?w jakim stopniu?. Takie pytania w swojej strukturze nie zawierają informacji, gdzie należy szukać na nie odpowiedzi.
Na to pytanie nie możemy odpowiedzieć ?tak? lub ?nie?. Takie pytanie nie ogranicza badacza, a wręcz przeciwnie otwiera przed nim pole poszukiwań i inwencji. Pytania dopełnienia są pytaniami twórczymi.
Aby prawidłowo sformułować rejestr problemów, badacz musi mieć świadomość jakiego rodzaju pytania należy postawić dla wyczerpania tematu (stanu niewiedzy) i ukierunkowania badań oraz rozstrzygnięcia zagadnienia. W tym celu musi wykonać pewną pracę koncepcyjną, polegającą na sformułowaniu zestawu pytań, które powinny spełniać następujące zadania:
1.wyczerpać zakres naszej niewiedzy zwarty w temacie badań,
2.ukazać kierunki poszukiwań badawczych oraz sposoby badań, wyjaśnić temat.
Skuteczne przeprowadzenie badania naukowego wymaga, oprócz postawienia problemów badawczych, również sformułowania hipotez roboczych. Stanowią one stwierdzenia, co do których istnieje pewne prawdopodobieństwo, że są właściwym rozwiązaniem postawionych problemów badawczych. Są one więc tylko założeniem badań, a nie końcowym rezultatem lub płynącym z nich wnioskiem7.
Zdaniem W. Zaczyńskiego hipoteza ?jest założeniem przypuszczalnym zdolności, jakie zachodzą między wybranymi zmiennymi? 8.
Nie wszystkie jednak problemy badawcze wymagają wysunięcia hipotez roboczych. Są one niezbędne szczególnie w przypadku problemów dotyczących współzależności pomiędzy zmiennymi, zwłaszcza między zmiennym i zależnymi i niezależnymi.
W przypadku problemów badawczych dotyczących samego tylko opisu badanych zjawisk lub faktów nie zachodzi konieczność formułowania hipotez roboczych. ?Hipotezy robocze wysuwamy wszędzie tam, gdzie dopomagają one w skutecznej organizacji badań naukowych, a rezygnujemy z nich, gdy nie mają one żadnego znaczenia dla właściwego ich ukierunkowania?9.
Problem badawczy w niniejszej pracy ma charakter wybitnie diagnostyczny, toteż hipoteza nie jest w stanie wytyczyć odpowiedniego kierunku podjętych badań i nie jest konieczna.
2.3 Metody, techniki oraz narzędzia badawcze
Kolejną czynnością pracy badawczej po ustaleniu rodzajów zmiennych i wskaźników, jest przystąpienie do dokonania doboru odpowiednich metod, technik i narzędzi badań. Wielu autorów publikacji metodologicznych określa metodę jako sposób dochodzenia do prawdy, umożliwiający formułowanie uzasadnionych i sprawdzonych twierdzeń.
Według W. Zaczyńskiego, metoda to sposób poznania pewnej kategorii faktów lub zjawisk. Jest celowym, planowym, obiektywnym, dokładnym poznawaniem danego wycinka obiektywnej rzeczywistości stosowanym świadomie, z przestrzeganiem właściwych wskazań metodologicznych10.
Metoda pojmowana jest często jako ?zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego?11
Głównym zadaniem w każdej pracy naukowej jest znalezienie takich metod badawczych, które pozwoliłyby rozwiązać postawione problemy badawcze w sposób rzetelny i dokładny.
W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to:12
wywiad,
ankieta,
analiza dokumentów osobistych,
techniki statystyczne.
W tej pracy ze względu na brak możliwości obserwowania badanej grupy posłużono się metodą sondażu diagnostycznego.
Badania sondażowe obejmują wszystkiego rodzaju zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania.
Zdaniem A. Kamińskiego metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzeni wiedzy o przymiotach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, o wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych, posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację, w której badane zjawisko występuje13.
Metoda sondażu diagnostycznego obejmuje w mojej pracy:
dzieci będące na etapie edukacji wczesnoszkolnej.
Ankieta jest techniką gromadzenia informacji, polegającą na wypełnianiu samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na ogól o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej nie w obecności ankietera. Posiada zasadnicze znaczenie dla rozwoju wiedzy teoretycznej i diagnostyczno- opisowej naukach społecznych14.
Kwestionariusz ankiety zbudowany był z X pytań, pod którymi przedstawionych było kilka wariantów odpowiedzi.
Zdaniem respondenta było przeanalizowanie wyników i znalezienie odpowiedzi na pytania postawione w hipotezach.
Na ogól przez kwestionariusz rozumie się ?arkusz papieru z wydrukowanymi na nim pytaniami i wolnymi miejscami na wpisywanie odpowiedzi lub też z gotowymi odpowiedziami, spośród których osoby badane wybierają te, które uważają za prawdziwe?15.
Ankietowanym zapewniono pełną anonimowość. Warto jeszcze wspomnieć, że przed rozdaniem ankiety respondentom przedstawiono im cel, w jakim zostało wykonano badanie.
2.4 Zmienne i wskaźniki
Podstawowym celem badań naukowych jest wykrycie związków, zależności zachodzących między badanymi zjawiskami, które określa się mianem zmiennych. Zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielkość, czytelność występowania może ulegać zmianom zależnie od różnych okoliczności.
Zdaniem Z. Skornego zmiana zależna to ?zjawisko podlegające wpływom innych zjawisk. Czynimy je przedmiotem badań i staramy się określić jego zależność od zjawisk spełniających funkcję zmiennej niezależnej lub pośredniczącej?16.
Zmiennymi niezależnymi są zjawiska wpływające na powstanie i przebieg zjawisk będących zmiennymi zależnymi.
Prócz zmiennych zależnych i niezależnych wymienić należy również zmienne pośredniczące. Stanowią one czynnik łączący zmienną niezależną z zależną. Oddziaływanie zmiennej niezależnej na zależną odbywa się przy współudziale zmiennej pośredniczącej.
Zmienne pośredniczące to czynniki wewnętrzne mogące modyfikować wpływ warunków zewnętrznych na zachowanie się.
Badając związki zachodzące między głównymi rodzajami zmiennych staramy się określić wpływ zmiennej niezależnej na zmienną zależną. Niekiedy uwzględnia się tym modyfikujące oddziaływanie zmiennej pośredniczącej. Zależność, jaka zachodzi między wymienionymi trzema rodzajami zmiennych można przedstawić graficznie w następujący sposób:17

ZN ? zmienna niezależna
ZP ? zmienna pośrednicząca
ZZ ? zmienna zależna
W niniejszej pracy wysunięto następujące zmienne, aby osiągnąć cel badań:
PROBLEM GŁÓWNY: Wpływ prac domowych na proces samokształcenia dzieci.
BADANE ZMIENNE:

Istota prac domowych
Charakter zadawanych prac

Zmienna niezależna
Zmienna zależna
Jednym z nieodzownych warunków właściwego przygotowania procedury badań, będącego istotnie ważnym etapem badań, jest ustalenie ściśle określonych wskaźników dla badanych zjawisk lub zdarzeń.
Według Z . Skornego ?wskaźnik to takie zjawisko, którego zaobserwowanie pozwala stwierdzić, że występują stany rzeczy objęte zakresami pojęciowymi badanych zmiennych?18.
Każdy wskaźnik musi być cechą dająca się zaobserwować, natomiast zjawisko wskazywane przez dany wskaźnik jest na ogól nieobserwowalne lub trudne do zaobserwowania.19
2.5 Organizacja badań
Badania zostały przeprowadzone w szkole