Diagnostyka pedagogiczna, wykłady z IV sem., dr Kurowski, EUHE

WYKŁAD I 24.02.06
LITERATURA:
• „A,B,C testów osiągnięć szkolnych” pod. red. B. Niemiecki, W-wa 1977
• Bocheński J.M. „Współczesne metody myślenia”; Poznań 1993
• Kamieński A. „Funkcje pedagogiki społecznej”; W-wa 1978
• Kawula S. „Rodzina w środowiskowym systemie wychowawczym”
• Kawula S., Dąbrowski „Diagnozowanie potrzeb opiekuńczo-wychowawczych i kulturowych środowiska”; Toruń
• Kawula S. „Studia z pedagogiki społecznej”; Olsztyn 1996 (!)
• Kawula S. „Diagnozowanie potrzeb środowiska rodzinnego”; Toruń
• Korczak J. „Pisma wybrane”; W-wa 1978; Tom III
• Kozielski J. „czynności podejmowania decyzji” w: psychologia pod. red. Tomaszewskiego
• Kwaśniewski J. „Role diagnozy w rozwiązywaniu problemów społecznych”; Zeszyty Naukowe IBES 1991 nr 31
• Lepalczyk J., Badura J. „Elementy diagnostyki pedagogicznej”; W-wa 1987 (!)
• Marzec – Holka K. „Wybrane zagadnienia diagnostyki pedagogicznej”; Bydgoszcz
• Niemiecko „Diagnostyka edukacyjna”; Gdańsk 1995
• Nowak S. „Metodologia badań socjalnych”; W-wa 1970
• Nowak S. „Metodologia badań społecznych; W-wa 1985
• Pilch T. „Zasady badań pedagogicznych”; W-wa 1995 (!)
• Pilch T., Bauman T. „Zasady badań pedagogicznych – strategie ilościowe i jakościowe”; W-wa 2002
• Palka S. „Orientacje w metodologii badań pedagogicznych”
• Pilkiewicz M. „Techniki socjometryczne – wprowadzenie do badań” w: psychologia wychowania nr 4 1962 r. (!)
• Pilkiewicz M „Graficzna analiza materiału socjometrycznego” w psychologia wychowania nr 1 1963 r.
• Pilkiewicz M. „Analiza ilościowa socjometrycznych danych” nr 4
• „Podręcznik socjometrycznych badań ankietowych”
• Radlińska „Pedagogika społeczna”; Wrocław 1961
• Sztumski J. „Wstęp do metod i technik badań społecznych” 1979
• Wroczyński R, Pilch L. „Metodologia pedagogiki społecznej” (!)
• Zaborowski Z. „Wstęp do metodologii badań naukowych” 1973
• Ziemski S. „Problemy dobrej diagnozy” (!)

GENEZA PRZEDMIOTU - JANUSZ KORCZAK

Twórcą był Janusz Korczak, był on lekarzem. Założył i kierował żydowskim domem dziecka. Zginął w Treblince. Był autorem książek myśli pedagogicznej\
Ten typ diagnozy nazwany był diagnozą kliniczno-wychowawczą. Przedstawiona została w 10919 roku w książce „Momenty wychowawcze”.

NIE MA OBJAWÓW BEZ ZNACZENIA!

Diagnoza wg Korczaka zawiera dwa kierunki działań:
1. ma na celu poznanie i zrozumienie dziecka
2. będący konsekwencją pierwszego – poznanie przez wychowawcę siebie, swoich właściwości i możliwości jako współtwórcy pracy wychowawczej.
Typy wychowawców wg Korczaka:
• brutale i mizantropi
• kokietujący dzieci
• pozorni wychowawcy
• dozorcy
• tyrani
• moralizatorzy
• apostołowie
• wychowawcy idei

Jego model wychowawczy to pedagog rozumny, ambitny, o postawie badacza-klinicysty, stosującego naukowe metody poznania dzieci. Za najważniejsze z nich uważa obserwację (6 punktowy plan obserwacji i to zarówno jednostki jak i grupy dziecięcej zarówno w szkole jak i poza nią).
Głównym celem jego pomiaru był rozwój fizyczny dziecka. Prowadził wieloletnie pomiary wzrostu, wagi, jakości i ilości posiłków, przebieg snu i moczenie się. Obserwacje te potwierdziły jego poglądy, iż sfera biologiczna dziecka to podstawowe ogniwo pracy wychowawczej.
Kliniką wychowawczą jest każda placówka osiedlowo-wychowawcza.
Niemal każda praca Korczaka wskazuje na znaczenie wiedzy o dziecku, określa metody jego poznawania, uwrażliwia na możliwości stosowania terapii pedagogicznej.

Współczesna przydatność twórczości Korczaka:
1. zasada podstawowa w znaczeniu wiedzy o dziecku, konsekwentność, rozpoznanie własnych właściwości przez wychowawcę
2. dominacja – w diagnostyce pedagogicznej elementów diagnostyki klinicznej, głównie w badaniach zespołowych, w których biorą udział specjalności różnych dyscyplin
3. głęboka analiza genezy zjawiska i typologia zjawiska. Diagnoza genetyczna wg Korczaka została przyjęta przez jego następców, natomiast nie znalazła zwolenników analiza typologiczna.
Diagnoza kliniczno-wychowawcza: nieustanna, powtarzana, weryfikowana i wątpiąca ma na celu znalezienie odpowiedzi na pytania „jak dziecko największa wartość ludzkości kochać, szanować, pomagać w rozwoju, wprowadzić w kulturę zawodową, życie społeczne?”. Mądry wychowawca nieumiejętnie prowadzący autodiagnozę i diagnozę dzieci oraz pomagający w autodiagnozie ma szansę stać się famrem świata dziecięcego (przyjacielem).

HELENA RADLISKA

Jej pseudonim to Helena Orsza. Twórczyni diagnostyki społecznej jako metody pracy socjalnej głównie w pomocy jednostkowej i opiece środowiskowej.
Współpracowała z przedstawicielami pracy socjalnej w ruchu międzynarodowym, głównie z Alis Salomon (Niemcy). Była zwolenniczką szerokiej analizy warunków i stosunków społecznych. Dostrzegała ważność wcześniejszego wyrównywania zaburzeń rozwoju, zaniedbania tej dziedziny profilaktyki obciążające szpitale, zakłady karne. Dostosowała zatem koncepcje do potrzeb polskich, wzbogaciła pojęcie wzorca jako zespołu norm, uściśliła pojęcie wskaźnika wprowadzając go do badań empirycznych. Dążenie do uściśnienia wyników diagnozy pozwoliło jej wprowadzić ogólny wskaźnik środowiska. Wskaźnik ten stał się główną koncepcją środowisk wychowawczych.
Diagnoza społeczna ukierunkowana na program pomocy jednostce i rodzinie przekształcona w diagnozę środowiskową, dostarczając wiedzy o szerszym środowisku społecznym stała się podstawą prognozowania i planowania społecznego, a w konsekwencji zorganizowanego działania socjalnego mającego na celu przekształcenie środowiska. Stąd diagnoza sytuacji jednostki i rodziny znajdowały się na dalszych miejscach w badaniach Radlińskiej.
Stosowała ona najczęściej diagnozę genetyczną, której celem było wyjaśnienie przyczyn powstania zjawisk i środowiskowych uwarunkowań oraz diagnozę znaczenia (celowości), w której dominowało staranne znaczenie danych objawów i cech charakterystycznych do całokształtu badanego zjawiska.
Diagnoza odpowiada na pytanie o ich skutki dla działania społeczno-wychowawczego, kulturalnego, opiekuńczego, czyli próbę określenia diagnozy prognostycznej.
Wg Radlińskiej to problem do rozwiązania decyduje o typie diagnozy. Selekcjonuje wskaźniki w badaniach i ogranicza możliwości stosowania diagnozy rozwiniętej ze względu na jej pracę i czasochłonność, często czyni ją zbędną.
Wychowawcy, pracownicy socjalni wg Radlińskiej powinni posiadać bardzo dobrą umiejętność poznawania środowiska (funkcja poznawcza) oraz funkcję kreatywną to jest propozycja zmian i rozwiązań praktycznych, które podejmują uczestnicy przekształcania środowiska.
Radliska podnosiła znaczenie postawy etycznej badacza, głównie to poczucia prawa i wartości każdego człowieka, poszanowanie godności ludzkiej i intymności jednostki i rodziny, odpowiedzialności i uczciwości. Przestrzegała w trakcie badań socjometrycznych przed nadużywaniem dobrej woli, cierpliwości, czasu osób badanych i stosowaniem zbyt rozbudowanych narzędzi badawczych.
Badania wg niej mogą się odbywać jedynie w interesie badanych, poza celem naukowym powinien występować wyraźny nakaz moralny „swoisty dla badań”, które odsłaniają niejednokrotnie tajemnice osobiste. Nie należy w nie wglądać inaczej jak z niesieniem pomocy.
Radliska kładła nacisk na nowatorstwo, znaczenie instytucji i wyobraźni w badaniach diagnostycznych.
Kształtowanie „konstytutywnej wyobraźni społecznej” polegało wg niej na poszukiwaniu współzależności rozpatrywaniu dokumentów na tle szerszej całości, wzajemnym kontrolowaniu spostrzeżeń przez osoby związane ze środowiskiem. Intuicja jak i wyobraźnia społeczna zdaniem autorki są cenne głównie w fazie oceny projektowania zmian polegająca na wywoływaniu powódek do działania i poddawanie pomysłu, czyli projektu działania, które nie pozwolą diagnoście – wychowawcy przejść obojętnie obok spraw wymagających jego interwencji.
Wyniki badań diagnostycznych głównie diagnoza genetyczna mają służyć działaniu innowacyjnemu prowadzącemu do zmian nowych rozwiązań strukturalnych i sytuacyjnych.

PODSUMOWANIE
• głównie badanie środowiska społecznego pod kątem jego wymowy socjalnej
• stosowanie diagnozy głównie genetycznej, znaczenia i częściowo prognostycznej
• jako pierwsza zwróciła uwagę na etyczną stronę prowadzenia badań

ALEKSANDER KAMIŃSKI (1903 – 1978)

Był pedagogiem, działaczem harcerskim, profesorem UŁ. Twórca metody zuchwałej dla dzieci 8 – 11 letnich. Współorganizator Szarych Szeregów i Wawel. W latach 39 – 40 był redaktorem naczelnym „Biuletynu Informacyjnego AK”. Najważniejszą pozycją literacką były pisane wspomnienia z walk harcerz z Szarych Szeregów „Kamienie na szaniec” oraz „Zośka”.
Kamiński rozwinął pojęcie diagnozy społecznej „samo pojęcie diagnozy bez dodatkowego przymiotnika oznacza rozpoznanie badanego zjawiska stanu rzeczy na podstawowe prawidłowości przez przyporządkowanie stwierdzonych objawów do określonego ich typu gatunku, a dalej przez wyjaśnienie genetyczne tego stanu oraz objaśnienie jego fazy obecnej i przewidywanego rozwoju. Nie w każdym diagnozowaniu występują wszystkie składniki diagnozy i nie wszystkie są jednakowo ważne”. Natomiast przymiotnik „społeczna” wg Kamińskiego oznacza ukierunkowanie rozpoznania na te społeczne uwarunkowania losów jednostki, które znajdują wyraz w jej najbliższym środowisku. Przede wszystkim w rodzinie, szkole, miejscu pracy, środowisku sąsiedzkim.
Natomiast diagnoza społeczna stosowana przez Kamińskiego do jednostki z zaburzeniami rozwoju służy do poznania przyczyn występujących objawów „niezadowalających stanów” (głównie diagnoza genetyczna – pytanie dlaczego?)

Autor uwypuklając społeczny aspekt spraw jednostkowych, genezę trudności widzi w czynnikach środowiskowych. Ich rozpoznanie staje się podstawę ustalenie przyczyn niezadowalającego zachowania. Rozpoczęcia działania zmniejszającego lub likwidującego zaburzenia. Za podstawowe źródło informacji w tym względzie Kamiński uważa wywiad środowiskowy, z którego możemy dowiedzieć się o objawach zaburzeń, ich genezie, możliwościach tkwiących w jednostce i jej środowisku pozwalających na opracowanie oceny i planu postępowania wychowawczego. Proponuje korzystać również z diagnoz innych specjalistów np. lekarza, psychologa.
Diagnoza społeczna stosowana w przypadkach indywidualnych ma charakter genetyczny i decyzyjny. Jest niezbędna w pracy pracowników opieki społecznej, poradni wychowawczo-zawodowej, poradni zdrowia psychicznego, kuratorów, inspektorów sądowych i innych.
Nowością w koncepcjach Kamińskiego było podjęcie zagadnienie diagnozy grupy społecznej środowiska lokalnego, a więc tj. stowarzyszenia, zespoły amatorskie, małe osiedla itd. Przed

Kamińskim pedagogika społeczna ograniczała się tylko do rozpoznania potrzeb i trudności małych grup społecznych.

Kamiński postulował wprowadzenie indywidualnego przypadku grupy, jej zorganizowania, a w środowiskach lokalnych (wieś, osiedle) postuluje przekształcanie warunków życia zapewniających optymalny rozwój wszystkim mieszkańcom oraz sposobów ich zaspokajania siłami społecznymi tkwiącymi w tych zespołach.

Pomiar efektywności metod społeczno-wychowawczych wg Kamińskiego. Wyróżnia dwa narzędzia diagnostyczne:
1. do badań środowiska rodzinnego głównie miejskiego:
a) spoistość rodziny
b) wykształcenie ojca lub matki
c) gęste zaludnienie na jedną izbę
d) dzietność
e) zgodność wieku dzieci z klasą szkolną
oceniany 5 – punktową skalą od 5 do 1; pozwala to na wyodrębnienie w wyniku obliczenia średniej arytmetycznej trzech typów rodzin:
• o zadawalającym (pow. 3,5)
• o średnim (2,5 – 3,5)
• o niskim stanie (poniżej 2,5)
2. do badań stowarzyszenia (organizacji). Pomiar powinien opierać się na wskaźnikach dotyczących postaw i zachowań personelu stowarzyszenia oraz procentu czynnych członków wybranych placówek. Skala aktywności wychowawczego stowarzyszenia pozwala na określenie 4 stopni poziomu uczestnictwa w pracach stowarzyszenia:
a) niezadowalający
b) dostateczny
c) dobry
d) bardzo dobry

Elementy diagnozy społecznej Kamińskiego:
1. wzór – jest strukturą odtwarzającą bądź regularność ludzkich zachowań bądź regularność rzeczywistego danej instytucji;
2. wzorzec – jest strukturą cech pożądanych ludzkiego zachowania lub pożądanych form i sposobów funkcjonowania instytucji. Wzorzec tym różni się od wzoru czym sytuacja pożądana od praktykowanej w danym kręgu społecznym. Aby sytuacja pożądana nie była abstrakcyjna wzorzec składa się z zespołu norm (standardów) opierające się o zdobycie naukowe jak i doświadczenie;
3. model – pojęcie ogólne utworzone przez wyselekcjonowanie i wyabstrahowanie z określonej rzeczywistości pewnych jej elementów; zbudowanie z nich syntetycznej struktury będącej skrótowym obrazem danej rzeczywistości:
• empirycznie stwierdzonej (wzór)
• w rzeczywistości pożądanej, projektowanej (wzorzec)

WYKŁAD II 10.03.06

NATALIA HAN – ILGIEWICZ

Jej pojęcie diagnozy cechuje wielka dynamiczność, ponieważ autorka sądzi, iż proces wychowania jest również dynamiczny. Dynamiczność według niej to rozpoznanie, które obejmuje bieżące przeżycia, doznania, sytuacje i wymaga natychmiastowej decyzji, bo tego wymaga sytuacja. Pomijane są wstępne fazy jak ocena decyzji, planowanie, projektowanie i przekształcanie. Ta diagnoza występuje głównie w ratownictwie, służbie zdrowia, pożarnictwie, akcjach antyterrorystycznych, przeciwpowodziowych itp. Tu działanie – skuteczność zależy od szybkości podjęcia decyzji stąd określenie tej diagnozy – ratownicza. Oparta o posiadaną wiedzę, wyobraźnię i zdrowy rozsądek.
Teren działań w oświacie – poradnie i szkolnictwo specjalne; przedmiotem dzieci specjalnej troski, niedostosowane społecznie oraz rodziny patologiczne.

Typy plastyczności psychicznej w podejmowaniu decyzji:
1. nawykowy (automatyczny)
2. wpływowy (sugestywny)
3. wyrachowany (kalkulatywny)
4. ideowy

Dwa pierwsze cechują czyny niepłynące ze świadomej decyzji wartościującej, lecz będące raczej wypadkową wpływów zewnętrznych.

Trzeci i czwarty typ są wynikiem doboru odpowiednich zasad postępowania. Plastyczność psychiczna wymaga indywidualizacji w rozpoznaniu i pomocy terapeutycznej zarówno jednostce jak i rodzinie.
Han – Ilgiewicz wprowadziła do badań diagnostycznych badania katamnestyczne. Zbiór ogółu danych z obserwacji o chorym po zakończeniu leczenia, pozwalających na ocenę i skuteczność leczenia, prawidłowości rozpoznania ustalonego uprzednio rokowania stanowił podstawowy składnik badań nauk klinicznych. Badania prowadzono po 5 – 10 a nawet 15 latach, po przebyciu przez dziecko rewalidacji.
Katamneza stanowi również czynnik kontrolny diagnozy i skuteczność zastosowanych środków zapobiegawczych. Stanowi podstawę do formułowania uogólnień i prawidłowości pedagogicznych.

Wskaźniki (momenty) dla szkoły zaproponowane przez nią, decydujące o powodzeniu procesu wychowawczego:
1. przeszłość wychowanka
2. jego zaplecze rodzinne
3. stosunek środowiska do szkoły specjalnej
4. organizacja i klimat psychiczny danej szkoły
5. kontakt osobisty wychowanka z wychowawcą
6. sytuacje w których wychowanek odniósł świadome zwycięstwo nad sobą
7. atrakcyjne i realne perspektywy życiowe wychowanka
8. właściwy dobór personelu
9. jego harmonijne, wzajemne współdziałanie
10. indywidualny wzrost psychiczny każdego pedagoga leczniczego

Etyczne założenia dla pedagoga leczniczego badającego rodzinę:
1. rodzina nie może być traktowana przedmiotowo
2. nie jest obiektem doświadczalnym
3. traktowanie rodziny nie jako własności dla poszczególnych jej członków

Diagnoza życia w rodzinie wymaga:
 obiektywizmu
 dyskrecji
 ostrożności
 zaufania
 akceptacji działań interwencyjnych

Nie wywoływać krytycznych osądów rodziny przy dziecku. Nie gromadzić zbyt dużo materiału badawczego, bo zaciera się obraz. Nie wchodzić zbyt „głęboko” w rodzinę.

PODSUMOWANIE
Wg Han – Ilgiewicz proces wychowania jest dynamiczny, odbywa się w toku nieustannych zmian i przekształceń. Psychiczna plastyczność jednostki i jej psychiczne potrzeby, rozwój są niepowtarzalne. Rozpoznanie i pomoc w rozwoju występują całkowicie lub prawie równolegle.
Katamneza jako specyficzna procedura diagnostyczna pełni rolę kontroli poddanej wymaganiom metodologii badań empirycznych weryfikującej jej podstawę do budowania teorii pedagogicznej.
Istota postawy etycznej – szacunek dla godności ludzkiej i prawo do zachowania intymności każdej jednostki i każdej rodziny.

ROMANA MILLER (1906)

Pedagog, prof. Uniwersytetu Gdańskiego. Zajmowała się filozoficzną i pedagogiczną problematyką wychowania etycznego oraz ogólną teorią wychowania, którą przedstawiła w pracy pod tytułem „Proces wychowania i jego wyniki”.
Cele działalności R. Miller
Głównie mierzenie wyników nauczania i wychowania na podstawie, których doszła do konkluzji: praca wychowawcza i planowanie opiera się na diagnozie środowiska i wychowanka. Diagnoza prowadzona w szkole pozwala uzyskiwać lepsze wyniki, a poznanie osobowości wychowanka przyczynia się do odwlekania interwencji wychowawczej i zmniejszania stosowania kar. Prowadzi do przekształcenia postaw i stylu pracy nauczyciela – wychowawcy. Daję satysfakcję z pracy.
Przedmiotem jej badań były zmiany zachodzące w zachowaniu wychowanka w strukturze i organizacji zespołu wychowawczego, instytucji wychowawczej, środowiska lokalnego. Realizacja celu jej zdaniem odbywa się w toku ciągłych zmian w grupach wychowawczych i środowisku poza szkolnym wychowanka.

Kategorie problemów wychowawczych wg R. Miller:
1. obowiązki szkolne – jej propozycje to wprowadzenie do pracy nauczyciela innowacji mającej na celu świadome i planowe wdrażanie uczucia do wykonywania obowiązków. Przyczyni się to do ograniczenia nieobecności, spóźnień, poprawy ocen, zachowania, punktualności, dociekania przyczyn występowania zjawisk negatywnych. W razie potrzeby interwencje.
2. podejmowane przez nauczycieli i uczniów innowacje i eksperymenty w zajęciach poza szkolnych, wystąpi to zjawisko – jednostka i zespół. Wymagania oscylowały między ograniczenia swobody i rozwijaniem bogactwa życia a osobowości, między egzekwowaniem, kontrolowaniem a pobudzaniem zachęcania do twórczości.
3. analiza świata fikcyjnego jako modelu stosunku osobowości do otoczenia i podstawy pomiarów wyników nauczania. Świat fikcji to literatura, film, teatr. Świat ten staje się ważnym pośrednikiem między światem subiektywnym a obiektywnym, między osobowością a otoczeniem. Badania nad światem fikcyjnym ułatwiają wprowadzenie nowych treści widzenia rzeczywistości opartej na wyobraźni. Wywołując postawy aktywne, symulując nowe pragnienia i dążenia do zmian w otoczeniu. Wzór bohatera pozytywny lub negatywny.

PODSUMOWANIE
Zmiany zachodzące pod wpływem świata fikcji zajmują najwięcej miejsca w literaturze Romany Miller. Zachodzące zmiany i ich diagnozowanie jest nieodzownym składnikiem pracy nauczyciela, a głównym narzędziem jest obserwacja porównawcza. Grupa wychowawcza w procesie wychowania uznano za najważniejszą. Wychowankowie i wychowawcy uczestniczą w procesie wychowania na zasadzie współdziałania – partnerstwa. Postawa kreatywna wychowawców wobec pracy zawodowej i życia jest nieodzownym czynnikiem diagnozy i kierowania procesami wychowawczymi. Wyraża się w podejmowaniu innowacji pedagogicznej jako drogi prowadzącej do postępu pedagogicznego i tworzeniu drogi pedagogicznej.



DIAGNOZA – TERMIN

Termin diagnoza jest pochodzenia greckiego (diagnosis) i oznacza rozpoznanie, osądzenie, ściślej rozróżnianie. Diagnoza na początku była używana tylko w medycynie.
Stawianie diagnoz jest czynnością złożoną, gdyż na podstawie zewnętrznych objawów trzeba wnioskować o stanie wewnętrznym badanej rzeczy, instytucji, organizmu żywego, o stanie funkcji psychicznych czy zdolności przystosowania społecznego. Opiera się na dwóch elementach (filarach) w poznaniu diagnostycznym: doświadczeniu i rozumowaniu, które były już ujmowane w starożytności „cokolwiek powiem kryje się przed wzrokiem oczu to wszystko poddaje się wzrokowi rozumu”.
Doświadczenie gromadzi dane empiryczne, które stanowią podstawę opisu i na drodze rozumowania prowadzą do postawienia diagnozy. Rozumowanie polega tu na przeprowadzeniu wielu operacji myślowych: różnicowania, sprawdzania hipotez, wyjaśniania przyczynowego i celowościowego, weryfikacje sądów.

Definicje diagnozy:
 wg Ziemskiego – rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie jego cech (objawów) w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości panujących w danej dziedzinie.
 Wg Lepalczyk i Badury (diagnoza pedagogiczna) – w pedagogice społecznej jest to rozpoznanie na podstawie zebranych i ocenianych danych z różnych źródeł poszczególnego stanu, jego genezy, przyczyn oraz wyjaśnienie znaczenia i etapu rozwoju, a także ocena możliwości jego zamiany w kierunku pedagogicznie pożądanym.
Etapy diagnozy (wg Podgóreckiego)
W poglądach A. Pogóreckiego diagnoza jest pierwszym ogniwem postępowania celowościowego w naukach praktycznych, w których jako problem naczelny pojawia się zagadnienie przekształcenia rzeczywistości.

Diagnoza składa się w tym ujęciu w następujących wzajemnie warunkujących się etapów:
1. opisu – zestawienie danych empirycznych co do których zachodzi ewentualność postępowania celowego
2. oceny – zastosowanie ocen, które są związane z zebranymi danymi empirycznymi co pozwala na porównanie istniejących z postulowanymi lub niechcianymi stanami rzeczy, na ustalenie aprobaty czy dezaprobaty badanych stanów, określenie rozbieżności między istniejącymi stanami a celami
3. konkluzji – stwierdzająca potrzebę lub jej brak podjęcia postępowania celowościowego
4. tłumaczenia – genetycznego i przyczynowego istniejącego stanu
5. postulowania – zobrazowanie tych stanów, które mają być zrealizowane, zreformowane lub usunięte
6. stawiania hipotez – dotyczące związków między projektem, a czynnikami przyczynowymi
W różny sposób diagnozę można określić jako postawienie hipotezy dającej podstawę do zmiany stanów faktycznych ustalonych na podstawie wyczerpującego opisu i oceny badanych sytuacji empirycznych.

DIAGNOZY CZĄSTKOWE (ASPEKTY DIAGNOZY)

Z definicji diagnozy (pełnej, rozwiniętej) wynikają diagnozy cząstkowe:
1. diagnoza przyporządkująca (klasyfikacyjna, identyfikacyjna):
a) Klasyfikująca – jest najbardziej rozwinięta w naukach przyrodniczych. Ze względu na konieczność znalezienia w danych przedmiotach, gatunkach lub procesach cech specyficznie istotnych i zarazem podstawowych pozwalających jednocześnie odróżnić dany gatunek od drugiego.
b) Typologiczna – ma zastosowanie w naukach humanistycznych, społecznych i częściowo przyrodniczych (psychologia, socjologia, pedagogika, historia itd.). charakteryzuje się dużymi walorami opisującymi i wyjaśniającymi. Nie obowiązują jej sztywne bariery diagnozy klasyfikacyjnej zakładającej posiadanie lub nieposiadanie pewnych cech przez gatunek. Diagnozy typologiczne w opisie posługują się zgrupowaniem cech niestałych, tworzące charakterystyczne kompleksy, tzw. syndromy.
2. diagnoza genetyczna – stanowi drugie etap pełnej diagnozy rozwiniętej. Pozwala wyjaśnić rozwój danego procesu, czy też stanu badanego przedmiotu. Ujawnia ciąg rozwojowy, który doprowadził do stanu obecnego. Dwie odmiany:
a) przedstawia ciąg zmieniających się z pełną prawidłowością funkcji lub form, które doprowadził do aktualnej struktury przedmiotu np. jak następowała zmiana stylów budowlanych gdy chcemy bliżej przedstawić barok.
b) Wyjaśnia ciąg przyczyn i skutków głównie w chorobach lub stanach psychicznych dziecka polegających na dokonaniu analizy, od czego się zaczęło do stanu obecnego. W tym typie diagnozy stosuje się tok rozumowania redukcyjnego przechodzącego od skutków do przyczyn.
3. diagnoza znaczenia (celowości) – wyjaśnia jakie zmiany w funkcjonowaniu układu całości wywołuje dany proces, czy stan rzeczy i jaka na niego oddziaływuje np. zaburzenie jednego organu ma bezpośrednie znaczenie dla całego organizmu; lub nie zdolność do pracy jednej osoby z zespołu ma znaczenie dla całości zespołu np. w zwiększeniu zadań dla pozostałych członków. Występuje tu także wyjaśnienie celowościowe, a więc trójczłonowy stosunek w pewnej całości:
• działającej przyczyny
• dążenia całości do zachowania równowagi
• najlepszego przystosowania się do działającej przyczyny i skutku.
Przystosowanie się może być współdziałające. Wyjaśnienie celowości ważne jest w diagnozach socjologicznych, psychologicznych i medycznych ponieważ tłumaczy jak dany proces oddziaływuje na całość, jak całość reaguje na ten proces żeby był on możliwie najkorzystniejszy dla jej istnienia i rozwoju.
4. diagnoza fazy – znajduje zastosowanie w rozwijających się dynamicznie zjawiskach, organizmach, instytucjach, chorobach. Ustalenie fazy pozwala określić stopień rozwoju badanych procesów i stanowi podstawę do przewidywania dalszego ich rozwoju np. w przyrodzie faza rozwojowa. W tym typie diagnozy stosuje się rozumowanie progresywne (wzrost funkcji narządów) lub regresywne.
5. diagnoza rozwojowa lub prognostyczna – to przewidywanie dalszego rozwoju badanego procesu czy stanu rzeczy. Opiera się na poprzednich etapach i jest ich bezpośrednim wynikiem. Na ich podstawie wnioskuje się o rozwoju stadiów przyszłych. Ziemski uważa, iż ta diagnoza opiera się na rozumowaniach prawdopodobnych i niepewnych. Nie zawsze można wnioskować na podstawie znanych praw przyczynowych, częściej rozumuje się na podstawie wykrytych tendencji rozwojowych.
Prognoza wg Ziemskiego jest tym pewniejsza, iż dotyczy skutków. Wnioskowanie o coraz dalszych faktach i odleglejszych skutkach jest obarczone coraz większym prawdopodobieństwem błędu. W tego typu diagnozach stosuje się metodę różnicowania w celu dokonania wyboru najbardziej prawdopodobnego stanu alternatywnego.

PODSUMOWANIE
Poszczególne typy diagnoz są od siebie wzajemnie zależne pod względem metodycznym i problemowym. Wspólnie też tworzą diagnozę badanego stanu, procesu, przedmiotu. W efekcie prowadzą do wielostronnego rozpoznania, dokładnego opisu, wyjaśnienia jego warunków, oraz tendencji rozwojowych. Nie w każdym diagnozowaniu występują wszystkie diagnozy cząstkowe. W zależności od badanego problemu.

Czynności pedagoga i praktyka:
1. zbiera dane i na ich podstawie określa stan rzeczy dążąc do jego wyjaśnienia (diagnoza klasyfikacyjna);
2. szuka odpowiedzi na pytania:
a) do jakiego znanego typu należy stan rzeczy? (diagnoza typologiczna);
b) jakie znaczenie ma dany składnik dla całości? (diagnoza znaczenia);
c) w jakiej fazie przebiegu znajduje się badany stan rzeczy? (diagnoza fazy);
d) jak dalej będzie rozwijał się dany stan rzeczy? (diagnoza prognostyczna).

WYKŁAD III 24.03.06

DIAGNOZA W BADANIACH I PROJEKTOWANIE PEDAGOGICZNE

W dziedzinie pedagogiki podobnie jak w innych dziedzinach racjonalnego działania istnieją dwie dziedziny problemów: poznawcze i decyzyjne. Analogicznie istnieją dwa rodzaje diagnoz: poznawcze i decyzyjne. W zorganizowanej działalności wychowawczej diagnoza ma zastosowanie w trzech zakresach:
1. bezpośrednio w procesie wychowania
2. w poradnictwie pedagogicznym (także w doradztwie i ekspertyzach)
3. ekspertyzach działalności organizatorskiej np. w wychowaniu i kierowaniu zespołami pedagogicznymi.
Pedagogika jako dyscyplina empiryczna stwarza szczególnie pole badaniom diagnostycznym. Można ją nazwać teorią projektowania czynności wychowawczych, a głównymi jej cechami uzasadniającymi takie sformułowanie są czynności diagnostyczne i projektanckie. Jedną z głównych cech tej dyscypliny jako praktycznej i stosowanej nauki empirycznej jest rodzaj pytań, jaki stawia. Zazwyczaj trzeba udzielić odpowiedzi na pytanie, co należy uczynić, aby było właśnie tak. Odpowiedź na takie pytanie występuje w postaci dyrektyw działania, którym towarzyszy uzasadnienie w postaci tzw. podstaw teoretycznych tych dyrektyw. Powyższe sformułowanie w sposób uproszczony wyjaśnia, co to znaczy, że pedagogika zajmuje się teorią projektowania czynności wychowawczych.
Diagnoza stosowana w działalności praktycznej w odróżnieniu od diagnozy stosowanej w badaniach naukowych jest praktyczna, realizacyjna i decyzyjna. Główną jej cechą jest przeprowadzenie w ścisłym związku z projektowaniem pedagogicznym i z myślą o uzyskaniu podstawy do decyzji pedagogicznej.

PROJEKTOWANIE – zespół czynności, które wymagają wiedzy o zależnościach (w oparciu o badania własne i badania dyscyplin współdziałających) służące projektowaniu pedagogicznemu.
W projektowaniu pedagogicznym szczególnie wyraźnie występuje praktyczny problem wykonalności dyrektywy i inny związany z nim w działalności zależności między metodą działania a skutkami (rezultatami w pracy pedagogicznej).
W procedurze projektowania konieczne jest uwzględnienie sprawy wykonalności wzorca. Nieraz nie potrafimy zlikwidować problemu, chociaż znamy skutki, które je powodują np. przestępczość. Dużą rolę w likwidacji problemu będzie miało zastosowanie odpowiednich metod działania, które oprócz oddziaływania na:
1. indywiduum, będą oddziaływać również na
2. grupę (metoda grupowa) i
3. środowisko 9 metoda środowiskowa).
Zespolenie tych trzech metod działania następuje z jednoczesnym zastosowaniem trzech rodzajów diagnoz:
1. osobniczej
2. grup
3. środowiskowej.

Aby efekt końcowy był skuteczny pedagogika musi również współdziałać z innymi dyscyplinami jak psychologia, medycyna, polityka społeczna itp.
Kwestia współdziałania różnych dyscyplin w procedurze współdziałania projektowania pedagogicznego występuje także w problemie dotyczących zależności zastosowanej metody od skutków jej stosowania.
Pedagog nie może ustalić prostej zależności między metodą działania, a skutkiem jej zastosowania. Niestety w praktyce funkcjonują takie dyrektywy oparte na złudzeniu, że istnieją takie proste lub bezpośrednie zależności. Metoda nie jest jedynym składnikiem wyznaczającym wynik działania, bo dyrektywy projektanckie mają postać złożoną.

Rodzaje podstaw teoretycznych do celów dotyczących projektowania:
1. zdarzenie, które postępuje po sobie stale
2. zdarzenie, które następuje z mniejszym lub większym prawdopodobieństwem.

PODZIAŁ DYREKTYW
W zależności od rodzaju podstawy mamy dyrektywy praktyczne:
1. niezawodne
2. mniej lub bardziej zawodne.
Te w pedagogice występują częściej, ponieważ są formułowane na podstawie związków zachodzących z większym lub mniejszym prawdopodobieństwem, nie zapewniają pełnej skuteczności.
W tworzeniu teoretycznych podstaw dyrektyw mają swój udział również pedagodzy – praktycy, którzy mając bogate doświadczenie praktyka. Potrafią w projektowaniu pedagogicznym dość poprawnie stosować wiedzę stanowiącą te podstawy. W związku z tym dużego znaczenia nabiera „związek” diagnozy z działaniem praktycznym, który weryfikuje diagnozę, pełni funkcję kontrolną. W obecnym okresie zarówno teoretyczne podstawy (stan badań) jak i stosowana praktyka nie są na tyle doskonałe by można mówić o jej ścisłym współdziałaniu. Problematyka diagnostyczna nie wpływa na projektowanie procesu wychowania. Rozpoznania maja charakter diagnoz wstępnych, nasycone są intuicjami i nawykowymi ocenami. Przy nie dość wyraźnym uświadomienia kryteriów, na którym się upierają. Uwaga za bardzo koncentruje się na aktualiach mniej na przeszłości (geneza zjawiska) jak i przyszłości (prognoza).

Etapy cyklu działania zorganizowanego:
1. określenie celów działania
2. planowanie działanie
3. pozyskanie i rozmieszczenie zasobów potrzebnych do wykonania planu
4. realizacja i kontrola
5. wyciągnięcie wniosków na przyszłość

Te pięć etapów nazywane są „zasadą stopniowego doskonalenia”. Cykliczność działania przechodzenia od piątego etapu do pierwszego w sytuacji nie osiągnięcia celu.

Osobliwości diagnozy decyzyjnej:
1. jest przeprowadzana w ścisłym związku z projektowaniem pedagogicznym lub socjalno – wychowawczym i z myślą o uzyskaniu podstawy do decyzji pedagogicznej
2. wkomponowanie jej w cyklu działania zorganizowanego wynika z faktu sprzężeń zwrotnych czynności:
a) diagnostycznych
b) projektowania
c) związanych z realizacją projektu łącznie z końcową oceną podsumowującą
3. specyficzne sprzężenie diagnozy decyzyjnej występuje w diagnozach dotyczących procesów pracy z ludźmi. Występuje tu „opór tworzywa”, te czynności diagnostyczne uwikłane są w proces przekształcania rzeczywistości
4. z tego jak być może, co jest możliwe, a nie tylko jak być powinno wynika wybór metodyki diagnozy decyzyjnej
5. jest zespołem czynności rozpoznania, które towarzyszą w zasadzie całemu zespołowi działania zorganizowanego. Czynności diagnostyczne w tym przypadku stanowią składniki trzech głównych etapów cyklu działalności zorganizowanej:
a) przygotowania
b) realizacji projektu
c) kontroli
6. zastosowanie myślenia twórczego w wytwarzaniu hipotez i w przetwarzaniu danych empirycznych
7. diagnoza decyzyjna szczególnie rozwinięta w istotny sposób związana jest z prognozą . Diagnoza praktyczna dotyczy bowiem rozwiązywania problemów decyzyjnych, które zawsze dotyczą przyszłości
8. bardzo silne sprzężenie czynnika sytuacyjnego z postępowaniem diagnostycznym. Sytuacja wpływa na sposoby diagnozowania
9. długotrwały kontakt diagnostyka – praktyka z diagnozowanym obiektem stanowi ułatwianie w opracowaniu diagnozy komplementarnej szczególnie przy złożonych faktach i zjawiskach trudnych.

PODSUMOWANIE
W diagnozie decyzyjnej chodzi o wykrycie zgodności lub niezgodności faktów z tym, co wiemy o rzeczywistości na podstawie wiedzy ogólnej, ale jeśli wiedza ta nie jest pełna to tym samym nie zawsze stanowi podstawę do rozpoznań decyzyjnych. Decyzyjnych diagnozie poznawczej w przeciwieństwie do w/w nie wystarczy stwierdzenie zgodności lub niezgodności, ale potrzebne jest takie sprawdzenie (weryfikacja) danej teorii z alternatywnymi teoriami.

Miejsce diagnostyki pedagogicznej w toku zorganizowanej pracy wychowawczej:
I Diagnoza stanu (wstępna) (WD I) 1. Przyjęcie celów i zadań wychowawcy
2. Planowanie i opracowanie planu działalności wychowawczej
3. Pozyskanie zasobów i środków niezbędnych do realizacji
II Diagnoza efektów (sprawdzająca) 4. Realizacja planu
(WD II) 5. Kontrola i ocena rezultatów pracy wychowawczej

Zarówno w diagnozie pierwszej jak i drugiej powinniśmy uwzględnić te same elementy a także zastosować takie same kryteria ocen. Porównanie wyników i ocen uzyskanych w diagnozie pierwszej z wynikami i ocenami diagnozy drugiej umożliwi określić stopień skuteczności podjętej w działalności pedagogicznej. Jeśli wyniki diagnozy drugiej okażą się lepsze od wyników diagnozy pierwszej to efektywność pracy pedagogicznej jest dodatnia (odniosła skutek). Jeśli wyniki diagnozy drugiej są równe z wynikami diagnozy pierwszej to efektywność pracy pedagogicznej jest słaba np. nie zlikwidowano problemów wychowawczych. Kiedy wyniki diagnozy drugiej są gorsze niż diagnozy pierwszej – jest możliwy w szczególnych wypadkach np. zmniejszająca się ilość uczniów w kołach zainteresowań. Taka sytuacja jest sygnałem dla organizatorów, aby dokonać rewizji przyjętego planu działania, głównie dotyczące form i metod pracy.

DIAGNOZA ŚRODOWISKOWA

Bada elementy środowiska pod kątem procesu wychowania (strukturę, wzajemne relacje i jej funkcjonowanie). Cechą diagnozy tej jest selektywne badanie środowiska, którego podstawą są procesy myślowe analizy. Badacz wykonując i analizując zależności między względnie prostymi wyizolowanymi faktami i zjawiskami dąży przede wszystkim do ustalenia dominujących wpływów środowiska na proces wychowania i proces zmian tworzywa oraz sprawdza, w jakim kierunku środowisko oddziaływuje na osobnika i jak silne jest to oddziaływanie.

DEFINICJA DIAGNOZY ŚRODOWISKOWEJ
Jest diagnozą elementów środowiska, czynnie pedagogiczna, przy czym środowisko głównie oznacza dla nas aktualne i potencjalne uwarunkowania przedmiotu i procesu wychowania.

Skład diagnozy środowiskowej:
1. diagnoza elementów osobowości (diagnoza psychologiczna)
2. diagnoza grupy czynników środowiskowych tj.:
a) środowisko materialne (rzeczy łącznie z przyrodą)
b) wzory osobowe (ludzkie)
c) organizacja życia

Rodzaje składników diagnostycznych wg kryterium prakseologii:
1. grupa warunków rzeczowych
2. grupa warunków organizacyjnych

Składniki można sklasyfikować w dwóch pod grupach w zależności czy warunkują proces wychowania w sposób:
a) bezpośredni np. organizacja życia rodzinnego, więź między wychowankiem a wychowawcą, organizacje procesów wychowawczych w skali mikro.
b) pośredni – niezależne od wychowawcy – składnik natury organizacyjnej, koncepcja i realizacja nadzoru pedagogicznego, polityka oświatowa.

Czynniki podlegające diagnozie:
1. Materialne – siec określonych instytucji i urządzeń w środowisku, warunki osadnicze, komunikacyjne, geologiczno – przyrodnicze, stan społecznych i indywidualnych zabezpieczeń socjalnych i siec usług.
2. Psychopedagogiczne – to rodzaj więzi emocjonalnych. Emocjonalnych placówce opiekuńczej, formy pracy w instytucji kulturowej, możliwości realizacji funkcji opiekuńczej poza szkolną, działalność świetlicy osiedlowej, kultura pedagogiczna rodziców, klasyfikacje nauczycieli, efektywność pracy organizacji młodzieżowych.
3. Społeczno – kulturowe – kultura stosunków międzyludzkich w konkretnej instytucji, postawy rodziców wobec szkoły, zwyczaje i obrzędy istniejące w środowisku, typy więzi sąsiedzkich, funkcje kontroli społecznej w miejscu zamieszkania w formie twórczości artystycznej, postawy wobec ludzi niepełnosprawnych, typ uczestnictwa w życiu kulturalnym.
4. Organizacja życia w środowisku – zagadnienie koordynacji życia kulturowego, istnienie i funkcjonowanie różnych form pozarządowych, akcje społeczne na rzecz osiedla, różnorodne przejawy działalności sił społecznych, funkcjonowanie służby zdrowia i opieki społecznej.

DIAGNOZA PEDAGOGICZNA W METODZIE INDYWIDUALNYCH PRZYPRADKÓW

Początki tej metody sięgają lat 20 – tych XX wieku i związane są z nazwiskiem Mary Richmond. W Polsce prekursorami tej metody byli: Helena Radlińska w pedagogice społecznej i Maria Grzegorzewska w pedagogice specjalnej.

Cel diagnozy:
Celem jest możliwe, pełne poznanie i ocena rozwoju jednostki aktualnego rozwoju tego poziomu i podjęcie odpowiedzialnego działania wzmagającego, jeśli się nie stwierdza określonych zaburzeń, albo postępowania korektywnego, naprawczego w przypadku stwierdzenia dewiacji psychospołecznych.

Etapy metody:
1. „Case study” – czyli badanie indywidualnego przypadku
2. „Case work” – praca (prowadzenie) z indywidualnym przypadkiem
Podstawowym kryterium podjęcia pracy tą metodą z daną jednostką jest wstępne stwierdzenie istniejącego lub zagrażającego zaburzenia i funkcjonowania, którego przyczyny mogą być natury endogennej (wewnętrznej) jak i egzogennej (zewnętrznej).

Zadania nauczyciela diagnostyka w celu ustalenia prawidłowej diagnozy:
1. Opis badanego stanu rzeczy, zdefiniowanie go w kategorie nadrzędnej jednostki pojęciowej z wyróżnieniem objawów swoistych oraz nieswoistych.
2. Znalezienie wyjaśnienia genetycznego badanego stanu rzeczy, a więc źródeł określonego założenia przez wykrywanie przyczyn pierwotnych i wtórnych.
3. Rozpoznanie zdefiniowanego zaburzenia w powiązane z innymi sferami aktualności człowieka, grupy czy środowiska oraz określenie jego stosunku do celowości funkcjonalnej badanego układu. Jest to również sformułowanie odpowiedzi na pytania: jaką wolę spełniało wychwycone zaburzenie w stosunku do przyjętych przez jednostkę celów działania, jaki zakres celów uległ zakłóceniu i jaki jest stosunek przedmiotu do swej sytuacji?
4. Diagnostyk musi określić dotychczasową diagnostykę rozwoju badanego zjawiska i ustalić jego fazę.
5. Określenie przypuszczalnego rozwoju badanego zaburzenia, a więc to rokowanie, czyli prognoza.

Realizacja tych zadań obejmuje trzy etapy postępowania diagnostycznego:
1. Obejmuje rozpoznanie stanu aktualnego przedmiotu wychowania i jego warunków środowiskowych, analizę indywidualnego, subiektywnego układu interakcji społecznych, ich wzajemne relacje „jednostka – środowisko”.
2. Zmierza do rozpoznania:
a) genezy zaburzeń funkcjonowania danej jednostki
b) dynamiki rozwoju zaburzeń
3. Obejmuje nakreślenie prognozy zaburzeń funkcjonowania jednostki, prognozy i rozwoju osobowości i warunków społecznych badanej jednostki.

Schemat etapów diagnozy:
Zaobserwowanie niewłaściwego zachowania diagnoza, określenie procesu którego wskaźnikiem jest zachowanie z jego interpretacją decyzja o postępowaniu terapeutyczno-wychowawczym prowadzenie działań terapeutyczno-wychowawczych kontrola działań terapeutyczno-wychowawczych.

Techniki badawcze:
• Obserwacja
• Analiza dokumentów
• Analiza wytworów
• Wywiad
• Rozmowa
• Testy osiągnięć szkolnych
• Techniki socjometryczne
• Eksperyment pedagogiczny
• Techniki autoekspresyjne

WYKŁAD IV 21.04.06

RODZAJE DIAGNOZ WYCHOWAWCZYCH

Kryteria podziału:
1. Pod kątem widzenia przedmiotu diagnozowania (jednostka, grupa, społeczność): diagnoza jednostki, diagnoza grupy i diagnoza społeczności;
2. Za podstawowy podział przyjęto zastosowanie pytań diagnostycznych. Wyodrębniamy dwa rodzaje pytań jakie stawiamy rzeczywistości, jedno dotyczy poznania rzeczywistości – to diagnoza poznawcza, drugie – jakie podjąć decyzje – to diagnoza decyzyjna.
Oceny:
1. GLOBALNA – konsekwencją diagnozy wstępnej i zarazem warunkiem niezbędnym do podjęcia postępowania celowego jest konkluzja, czyli globalna ocena analizowanej sytuacji, stanu, zjawiska, która pozwala na wskazanie właściwego kierunku postępowania dydaktyczno-wychowawczego oraz uzasadnia potrzebę podjęcia działań.
Znaczenie oceny globalnej:
a) obiektywne szacowanie analizowanego zjawiska;
b) decydujące dla skutecznego działania.
Negatywna ocena ogólna wg Radlińskiej to znak alarmujący, że pomoc z zewnątrz jest konieczna. Ocenę globalną odnieść można do całego diagnozowania środowiska, np. klasy szkolnej. Radliska badała niepowodzenia ucznia (globalnie) poprzez jego warunki bytu, poziomu jego rozwoju biologicznego i psychicznego (zależności). Głównym celem badań nie było ujawnienie zła, lecz wskazanie sposobów naprawy.
Funkcje oceny globalnej:
a) do przekształcania środowiska, a w szczególności do uzasadnienia wybranego kierunku postępowania (profilaktyka, ratownictwo);
b) do ustalania progu zagrożenia, rozwoju jednostki przez złe oddziaływanie środowiska to jest poziom poniżej którego nie można zejść, ponieważ mogą się rozwinąć znacznie bardziej negatywne objawy zagrożenia rozwoju.
Progi zagrożenia:

Koncepcję progów zagrożenia rozwoju opracował dogłębnie zespół socjologów francuskich pod kierunkiem Chambarta de Lauwe. Dokonując analizy porównawczej rodzin normalnych i patologicznych określono progi niebezpieczeństwa wystąpienia zaburzeń w zachowaniu jednostki i funkcjonowaniu całej rodziny. Szczegółowo analizowano stosunki między rodzicami a dziećmi na typy stosowanych kar przez rodziców, kwestie zmęczenia matki i wynikające stąd następstwa. Zmienną zależną było zagęszczenie mieszkań i w związku z tym wyodrębniono progi zagrożenia:
a) patologiczny (2,5 osoby na izbę)
b) krytyczny (2 osoby na izbę)
c) ostrzegawczy
d) zaawansowany
W zależności od sfery rozwoju umożliwia bardziej całościową ocenę badanych rodzin. Analiza progów pozwala na jej wykorzystanie w konkluzji diagnozy, gdzie ocena stopnia zagrożenia przyczyni się do działań przekształcających środowisko. Zgodnie z założeniami pedagogiki społecznej o wzajemnym przenikaniu wpływów jednostki i środowiska, przekształcanie to jest główną ideą wyznaczającą sposób pracy pedagoga – wychowawcy.
2. CZĄSTKOWA – należą do kategorii ocen prakseologicznych, które wydaje się (orzeka) przed oceną globalną.



Kategorie:
a) Ocena właściwa – odnosi się głównie do celu działalności w fazie cyklu projektowania, określająca cele postępowania uzasadnionego wynikami diagnozy. Negatywną stronę tej oceny jest to, iż może zawierać wiele aspektów emocjonalnych i w związku z tym może być subiektywny wkładem do opisu stanów rzeczy.
b) Ocena utylitarna (użytkowa, praktyczna) – wielu autorów uważa, że one dominują w diagnozach rzeczywistości. Zwane również instrumentalnymi. Cechą tych ocen jest ich „intersubiektywność” (doświadczalny przez wiele osób) i „interpersonalność” (uwzględniająca związki między jednostkami). Oceny te mogą być uzasadniane w odniesieniu do obiektywnych stanów rzeczy. Zapewniają większą obiektywność oceny, możliwości porównań. Ich stosowanie pozwala na w miarę dokładne ocenianie w diagnozie stanu rzeczy. Uzyskanie informacji na ile odbiega on od przyjętej normy.
PODSUMOWANIE OCEN CZĄSTKOWYCH
S. Ziemski zwraca uwagę, iż występują trudności z wyodrębnieniem zakresów, w których dominują tylko oceny właściwe lub tylko oceny utylitarne, dlatego korzystnie jest mówić nie o wyłączności, lecz o dominancie jednej lub drugiej kategorii ocen w wartościowaniu postępowania celowościowego.
Profilaktyka
Celem nadrzędnym doskonalenia środowiska jednostki jest profilaktyka wychowawcza (pomoc wspierająca, neutralizacja złych wpływów), profilaktyka uprzedzająca (prewencje). Zaprojektowanie postępowania profilaktycznego wymaga od wychowawcy przewidzenia poprawnych sytuacji, zjawisk i obmyślenia takiego ukierunkowania pracy socjalno – wychowawczej w środowisku, aby zniwelować zagrożenie rozwoju jednostki (mało dostrzegalne w momencie diagnozy może stać się dominującym celem pomocy wspierającej rozwój). W tym sensie Wroczyński wyodrębnił profilaktykę pobudzającą.
Reasumując można stwierdzić, że oprócz znajomości praw rozwoju i umiejętności przewidywania zjawisk konieczna jest interdyscyplinarna wiedza o człowieku i jego środowisku życia.


ETYCZNE ASPEKTY DIAGNOSTYKI
„PRZEDEWSZYSTKIM NIE SZKODZIĆ”
To klasyczna dyrektywa deontologiczna wzięta z medycyny w pełni powinna obowiązywać w diagnostyce pedagogicznej. Problem jest szerszy, bo bywają nadużycia wiążące się ze szkodą badanych a tym samym z warunkiem uzyskiwania niepełnych lub nieprawdziwych danych do konstruowania diagnozy. Jest to bardzo ważna kwestia, bo na nieprawdziwych lub niepełnych danych sformułujemy fałszywą diagnozę.
Błędy etyczne (tym samym rzeczowe) popełnione przez badacza:
1. wymienione wcześniej nadużycia (niepełne, nieprawdziwe dane)
2. błędna lub zbyt dowolna interpretacja tego co składa się na zakres tajemnicy zawodowej w wychowaniu
3. wywołanie stanów stresowych i zmęczenia u badanych przez zbieranie nadmiaru danych i danych niepotrzebnych
4. żądanie informacji w sytuacjach, sytuacjach których badany ma poczucie zagrożenia, czuje niepokój z powodu niewiedzy lub niezrozumienia celu i sensu badań
5. przeprowadzenie badań, w których badany czuje się w sytuacji przymusowej. Wkroczenie to ma dwie odmiany: jawny przymus, odmianę pozornej swobody poddaniu się badaniu
6. stosowanie wywiadu ukrytego w klasycznej postaci
7. stosowanie pozornej anonimowości badań
8. stosownie sposobu zbierania danych wywołujących uboczne, szkodliwe skutki moralne lub zdrowotne
9. całkowite nie użytkowanie materiałów diagnostycznych dla dobra badanych
10. uleganie sugestiom ocen z przeszłości w ocenach stanu bieżącego i etykietowanie osób badanych
Błędy te dotyczą „normalnego” badania pedagogicznego. W sytuacji nieuczciwych badań liczba ta zwiększyłaby się.
Wady postępowania diagnostycznego tkwią głównie w niedostatkach kultury pedagogicznej pedagogów oraz w ich postawie wobec wychowanków.

Źródła niepoprawności diagnozy:
1. rozpowszechniająca się systematycznie analogia pomiędzy diagnozą lekarską a diagnozą pedagogiczną, przejmowanie terminów, kategorii myślenia. W pedagogicznej diagnozie mamy do czynienia z materią bardzo delikatną, okres diagnozowania bywa częstokroć bardzo długi i rozciąga się znacznie w przestrzeni czasowej (np. badania katamnestyczne). Elementy przeszłości biograficznej wymagają szczególnie subtelnego traktowania.
2. korzystanie w sposób uproszczony, a nawet bezkrytyczny z wzorów badań nauk społecznych a zwłaszcza socjologii. Nie wszystkie sposoby badań społecznych cechuje należyta poprawność. Pedagog praktyk, gdy zapomina, że diagnoza ma być sprzężona z działaniem pedagogicznym łatwo przejmuje działania, o których można powiedzieć, że „zachowuje się tak, aby tylko zebrać materiał, bo wykonuje czyjeś polecenia, bo ma napisać pracę itp.”. Z taką praktyką diagnostyczną idzie zazwyczaj w parze odczucie badanych, którzy określają owo zbieranie informacji jako „badanie w celu zaspokojenia czyjejś ciekawości; badanie dla badania; badanie, bo teraz jest moda na badania”.
3. zbyteczny pośpiech, nadmierny pośpiech w gromadzeniu informacji, istnieje tu niebezpieczeństwo wzorowania się na takim postępowaniu, które ma na celu uzyskanie kompletności informacji za wszelką cenę i możliwie szybko, natychmiast.

PODSUMOWANIE
Współczesny pedagog praktyk powinien być nie tylko świadom potrzeby diagnozowania w wychowaniu i właściwości diagnozy pedagogicznej, nie tylko pamiętać, że diagnoza środowiskowa w wychowaniu jest diagnozą pedagogiczną. Powinna służyć celom pedagogicznym, jej waga jest duża, bo służy podejmowaniu odpowiednich decyzji wychowawczych i powinna być ustalona przez pedagoga praktyka.
Aforyzm Wilsona na temat badań: sześć godzin w bibliotece może zaoszczędzić sześciu miesięcy w laboratorium.

METODOLOGIA DIAGNOZY
Ze wszystkich problemów diagnostyki środowiskowej najtrudniejsze są te, które dotyczą metody ustalania diagnozy, tj. wybór metod, technik i właściwości pedagoga.
Definicja metodologii diagnozy:
Wszelkie racjonalne, uzasadnione sposoby postępowania diagnostycznego (etapy):
1. zaplanowanie toku diagnostycznego
2. konstruowanie
3. dobór oraz zastosowanie technik zebrania i opisu cech badanego przedmiotu
4. rozumowanie diagnostyczne łącznie z weryfikacją diagnozy
5. czynności prognostyczne
6. całościowa, ostateczna ocena wyników postępowania diagnostycznego.
Centralnym problemem metodycznym jest adekwatność metody do celu diagnozy i zamierzeń pedagogicznych. Ich cechą podstawową jest plastyczność tj. ściślej nie istnieją gotowe metody diagnozy do zastosowania w konkretnym przypadku. Metodę każdorazowo trzeba tworzyć posługując się modelami metod. Jest to podstawowa trudność do pokonania przez pedagoga praktyka.
Metody w pracy wychowawczo-socjalnej (kryterium – podmiot badania):
1. prowadzenie indywidualnego przypadku
2. pracy z grupą
3. organizowanie społeczne
Warunki wyboru poprawnej metody (wg Kamińskiego):
1. musi być adekwatna do problemu
2. powinna zmierzać najkrótszą drogą do realizacji podjętego zadania badawczego
3. generalny sposób postępowania badawczego powinien odpowiadać ogólnej koncepcji badań
4. powinna precyzować normy terytorialne i czasowe badacza
5. poprawna metoda winna ułatwiać opracowanie badań w postaci hipotez lub prawidłowości uogólniających o określonym stopniu prawdopodobieństwa.


WYKŁAD V 05.05.06


METODY BADAŃ

Metoda: z greckiego meta – wzdłuż; odos – droga.
Definicja metody:
Sposób postępowania; świadomy i powtarzalny wybór działania; zespół celowych czynności i środków; sposób wykonania zadania lub rozwiązania problemów; zespół ogólnych założeń badawczych, wytycznych w postępowaniu naukowym.
Metody badań:
To zespół środków i czynności badawczych umożliwiający zdobywanie informacji prowadzących do wydania prawdziwych sądów o określonym wycinku rzeczywistości.
Monografia
Przedmiotem badań są instytucje i formy instytucji. Prowadzi do rozpoznania struktury instytucji, zasad efektywności działań oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.
Metoda indywidualnych przypadków
Sprawdza się do biografii ludzkich, ich analizy losów uwikłanych w różne sytuacje wychowawcze. Dążąca do diagnozy i naprawy istniejącego stanu (trudności wychowawcze, dydaktyczne itd.).
Metoda sondażu diagnostycznego
Bada określone zjawisko społeczne, stany świadomości społecznej, opinie i poglądy zbiorowe, nasilenie i kierunek zjawisk np. alkoholizm młodzieży.
Metoda eksperymentalna (eksperyment pedagogiczny)
Jest sposobem naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości, polegający na wywoływaniu lub zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzanie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.

Definicja technik badawczych:
Technikom badań nazywamy czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.

Podstawowe techniki:
1. Obserwacja – najbardziej wszechstronna technika gromadzenia materiału; polega na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń; obserwacja może być prostą, nieplanowaną rejestracją zdarzeń i faktów, ale także złożonym procesem kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem skomplikowanych technik (np. kamera, magnetofon itd.).
Typy obserwacji:
a) Swobodna lub otwarta stosowana głównie w początkowej fazie badania
b) Bezpośrednia lub pośrednia
c) Uczestnicząca jawna lub ukryta
2. Wywiad – rozmowa kierowana badającego z respondentem wg opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad służy głównie do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Materiał uzyskany drogą wywiadu pozwala na analizę układów i zależności między zjawiskami. Jest szczególnego rodzaju rozmową np. wywiad bezpośredni, osobisty, „twarzą w twarz”. Najważniejszy warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwe, przygotowane dyspozycje, czyli kwestionariusz, to jest zestaw pytań wg specjalnych zasad.
Czynniki zakłócające wiarygodność informacji:
a) Respondent jako główne źródło informacji może stać się przyczyną świadomego lub nieświadomego zafałszowania prawdy.
b) Kwestionariusz musi zawierać wszystkie zagadnienia postawione w celach i hipotezach badawczych. Jego język musi być dostosowany do języka używanego w danej zbiorowości.
c) Prowadzący badania – indywidualne jego cechy podporządkować regułom badawczym, a gdy występuje kilku ankieterów to należy wyposażyć identyczne kwestionariusze i uświadomić, iż głównym obiektem zainteresowania jest problem badawczy.
Typy wywiadów:
a) Ustny (swobodny wywiad)
b) Pisemny (ankieta, kwestionariusz)
c) Skategoryzowany – ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań, badany nie może zmienić słów użytych w badaniu
d) Nieskategoryzowany – prowadzony w sposób swobodny
e) Jawny (musi być skategoryzowany)
f) Ukryty
g) Jawny nieformalny
h) Ukryty formalny
i) Indywidualny
j) Zbiorowy
k) Panelowy (powtarzalny) w dwóch formach:
• Kilku respondentów zadaje pytania badaczowi, na co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się po przerwie
• Jeden badany zadaje pytania kilku respondentom
l) Telefoniczny
m) Głębinowy – pytania nie są standaryzowane, respondent wypowiada się na dany temat bez ograniczeń
n) Zogniskowany (to forma dyskusji; 8 – 11 osób pod kierunkiem moderatora na podstawie scenariusza; dyskusja jest rejestrowana)


PODSUMOWANIE WYWIADU
Daje cenny materiał badawczy. Stosujemy go, gdy chcemy poznać potrzeby, motywacje.
3. Ankieta – szczególny przypadek wywiadu, ale odróżniają ją trzy cechy:
a) Stopień standaryzacji pytań
b) Zakres i głębokość problematyki
c) Zasady przeprowadzania
Jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy. Na ogół o wysokim stopniu standaryzacji i obecności lub częściej bez obecności ankietera.
Ankieta dotyczy najczęściej wąskiego zagadnienia i problemu, jeśli jest szerszy to rozbita jest na kilka zagadnień szczegółowych.
Pytania w ankiecie powinny być konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Najczęściej to pytania zamknięte zaopatrzone w tzw. kafeterię tj. zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi. Może być wypełniana zarówno przez respondenta jak i badającego.

Rodzaje kafeterii (odpowiedzi):
a) Zamknięte (ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi)
b) Półotwarte (zestaw możliwych do wyboru odpowiedzi, które zawierają jeden punkt oznaczony zazwyczaj inne)
c) Koniunktywne (pozwalają na wybranie kilku możliwych odpowiedzi)
d) Dysjunktywne (dopuszczają wybór tylko jednej możliwości)
Znaczenie ankiety:
Jest niezastąpiona jako narzędzie poznania cech osobowości, faktów, opinii o zdarzeniach i danych liczbowych. Może spełniać pożyteczną rolę w początkowym etapie badań, gdy pragniemy zdobyć wiedzę wyjściową. Znaczenie jej wzrasta w przypadku badań wielkiej próby.
4. Badanie dokumentów – technika badawcza służąca do prowadzenia następujących opisowych, także ilościowych informacji o obadanej instytucji, czy zjawisku wychowawczym. Jest także technikom poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach.
Rodzaje dokumentów:
a) Kronikarskie – materiały statystyczne dokumentujące fakty, działania, obrazujące określone sytuacje instytucji czy zjawiska.
b) Opiniodawcze – wszelkie osobiste materiały powstałe bez udziału badającego w ogóle lub tylko jako czynnik inspirujący (listy, arkusze, pamiętniki, wypracowania).
Ta technika powszechnie jest wykorzystywana, ale traktowana jest jako pomocnicza. Niezastąpiona jest dla poznania przeżyć młodzieży, reakcji i postaw w określonych sytuacjach o ile zostały utrwalone.
5. Analiza treści – związana z badaniami dokumentów osobistych, służąca do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych. Sfałszowany dokument staje się analizą badaną nie pod kątem jego wiarygodności, ale szukania przyczyn rozmiarów, rodzajów ich powstawania.
Technika ta ma większe zastosowanie w poznaniu cech psychicznych, życia wewnętrznego jednostek i grup, ich motywacji i postaw.
6. Techniki projekcyjne – techniki poznawcze postaw indywidualnych i zbiorowych pod działaniem czynnika celowo zorganizowanego. Polega na przedstawieniu badanemu mniemającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, a zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie. Stosowana najczęściej w psychologii, w technikach werbalnych i obrazkowych. Pomocna w oznaczeniu cech osobowości jednostek i grup rówieśniczych.
7. Techniki socjometryczne – jedną z technik badawczych jest socjometria. Jest techniką nową, stosowaną na przełomie lat 20 – 30-tych, między innymi przez Korczaka. Obecnie jest powszechnie stosowana. Nazwę „socjometria” pierwszy określił amerykański badacz w 1944 roku – Jakub Moreno. Jej zaletą jest wszechstronność w zastosowaniu, jest prosta w użyciu, duża łatwość wnioskowania, praktyczna przydatność. Jest zespołem czynności werbalnych i manipulacyjnych. Służy do badania grup formalnych i nieformalnych, bez ograniczeń, co do liczby jak i wieku.
Rodzaje technik socjometrycznych:
a) Klasyczny test socjometryczny zwany techniką Moreno. Warunki zastosowania tej techniki: musi zaistnieć jednakowa sytuacja dla wszystkich członków grupy i uzasadniająca wyrażenia opinii lub dokonania wyboru spośród wszystkich członków grupy. Grupa otrzymuje dwu – częściowy test. W pierwszej części badany wprowadzany jest w sytuację, w skutek której musi dokonać wyboru partnera (-ów) za względu na jakąś konieczność np. do wykonania zadania. W drugiej części dokonuje wyboru wymieniając jedno lub kilka nazwisk celowo uporządkowanych.
b) „Zgadnij kto” – w tej technice panuje większa jasność co do celu i przedmiotu badań. Chodzi tu o poznanie ról pełnionych w grupie przez członków lub poznanie cech, jakimi odznaczają się poszczególne osoby, za które są cenione lub nielubiane.
c) Plebiscyt życzliwości i niechęci – polega na ustaleniu skali, którą ocenia badany swój stosunek do pozostałych członków grupy. Skala może posiadać dowolną ilość stopni.
d) Szeregowanie rangowe – skala oszacowań oraz porównywania premii.
Pozytywy stosowania technik socjometrycznych:
a) Określają role poszczególnych jednostek w grupie.
b) Określają rodzaj i natężenie związków emocjonalnych między członkami w grupie.
c) Określają zmiany, jakim ulega grupa pod wpływem określonych czynników.
d) Określają różnice między grupami, ich naturę i znaczeniem wychowawcze.
e) Określają skutki określonych zabiegów wychowawczych.
f) Określają strukturę wewnętrzną grupy.
PODSUMOWANIE
Socjometria może dostarczyć nieocenionych informacji i wiedzy koniecznej do czynności wychowawczych, kierowania rozwojem emocjonalnym, społecznym jednostek i grup. Wymaga jednak dużych kwalifikacji i umiejętności wychowawczych i taktu.

WYKŁAD VI 19.05.06

NARZĘDZIA BADAWCZE

Zasady wyboru narzędzi:
1. W badaniach społecznych nie można opierać poznania na jednej technice, stąd przy konstruowaniu narzędzia należy pamiętać, że winno ono uzupełniać i weryfikować wiedzę z innych źródeł.
2. Zbudowanie dla każdych badań odrębnych narzędzi badawczych lub adaptacji używanych ze względu na specyfikę i cechy aktualnie badanego układu.
3. Ma walor reguły technicznej nakazującej budowę i treść narzędzia podporządkować celom ogólnych badań zawartych w problemach badawczych.
4. Nakazuje pamiętać, że nie został rozstrzygnięty do końca spór o to, czy badane są fakty czy opinie o faktach i dlatego konstrukcja pytań winna odróżniać opisywanie od opiniowania.
5. Nakazuje trzymanie się właściwej kolejności w przygotowaniach badań. Najpierw należy uświadomić sobie cel badań, sformułować badanie oraz wybrać teren badań, lub próbkę badawczą i dopiero wówczas konstruować narzędzie.
6. Dotyczy języka i naucza dyscyplinę w zakresie ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć w zdaniach. Używane określenia w zdaniach powinny być jednakowo rozumiane przez dziecko, nauczyciela, robotnika.
7. Głosi, że wewnętrzna struktura badań np. kwestionariusz, stopień ich standaryzacji, wielkość pytań filtrujących i kontrolnych, okoliczności wypełniania mają istotny wpływ na wiarygodność uzyskanych informacji.
8. Wymaga, aby każde narzędzie spełniało przynajmniej dwa podstawowe warunki:
a) Trafność – oznacza, że narzędzie badań, skala, kwestionariusz, test itp. powinno badać to, co ma w założeniu badać.
b) Rzetelność – przy kolejnym stosowaniu do takiej samej populacji, także powtarzania będzie badać ciągle to samo.
Mierzenie trafności i rzetelności następuje w ciągłym zadawaniu sobie pytania, po co postawiłem takie pytanie?
Kwestionariusz wywiadu (który zawiera metryczkę)
Wymogiem nieformalnym jest, aby kwestionariusz był opatrzony w tzw. metryczkę, która zawiera zazwyczaj rejestr zmiennych niezależnych pozwalających na identyfikację problemową, nie personalną jednostki badawczej. Są to pytania o wiek, klasę, wykształcenie, pochodzenie, zarobki. Najczęściej odgrywają w analizach, z których my korygujemy zmienne zależne poszukiwane. Zawartość metryczki określa problematyka i cel badań. W kwestionariuszu zawarta jest również inwokacja, w której wyrażamy prośbę o udostępnienie informacji i wskazujemy cel naszych badań.

Pytana wywiadu

To nie tylko dyspozycje do rozmowy, ale rozwinięte dyspozycje do wywiadu środowiskowego. Rodzaje pytań:
a) Pytania zamknięte
b) Pytania otwarte
Kafeteria – podział:
a) Koniunktywne – dopuszcza do wyboru kilku odpowiedzi
b) Dysjunktywne – dopuszcza wybór tylko jednej możliwości odpowiedzi np. tak lub nie
Kwestionariusz, w którym przeważają pytania zamknięte o starannie wybranych kafeteriach nazywamy kwestionariuszem – narzędziem skategoryzowanym.

Sposób zadawania pytań:
• zrozumiałe słownictwo
• odpowiedni ton i szybkość
• stosowanie kart odpowiedzi respondenta przy kafeterii
• zakaz komentowania wypowiedzi respondenta
Etapy:
• przedstawienie się
• podanie celu wizyty
• wyjaśnienie zasad doboru próby
• wyjaśnienie respondentowi jego roli w badaniu
• bliskość w stosunku do miejsca – wyboru miejsca
• wygoda osoby udzielającej wywiadu
• uniknięcie hałasu lub innych przeszkód
Czynniki ujemnie wpływające na odpowiedzi respondenta:
• nowe otoczenie
• wrażliwa tematyka wywiadu
• niektóre osoby nie lubią się „przepracowywać”
• rozmówcy mogą podejrzewać, że udzielenie wywiadu może mieć dla nich negatywne konsekwencje
• zasłanianie się, że nie jest się kompetentnym w danym temacie
• badacz może być traktowany jako osoba zdolna nas potępić i pomyśleć coś złego
• respondent chce się pokazać z jak najlepszej strony
Czynniki dodatnio wpływające na odpowiedzi respondenta:
• ciekawość poznawcza
• ciekawość danego tematu
• chęć udzielenia „pomocy” badaczowi
• szansa na własną ekspresję
Czynności przed wywiadem:
• przygotuj pytania
• zdobądź informacje na temat zakresu obowiązków i osobowości rozmówcy
• poinformuj rozmówcę o celu badań

Czynności podczas wywiadu:
• udziel rozmówcy dalszych szczegółowych informacji na początku i poproś o pomoc w rozwiązaniu problemu
• rozpocznij wywiad w miłej, zrelaksowanej atmosferze, upewnij się, że „lody” zostały przełamane na samym początku
• zadawaj pytania, które będą prowadzić do uzyskania informacji, jednocześnie rozmówcy pozwalaj na dobranie własnego toku rozumowania jeśli nie odbiega on zbytnio od tematu oraz nie jest zbyt trywialny
• wspieraj spontaniczny tok informacji przez zadawanie dodatkowych pytań; zadawaj pytania uśmiechając się, potakiwając zaznaczają, że ta informacja jest szczególnie ważna i nowa
• nie przerywaj rozmówcy, dopuszczane są tylko słowa zachęty, nie krytykuj określonego sposobu działania osoby lub firmy, może to nastawić rozmówcę wrogo, nie kłóć się i nie wyrażaj sugestii na temat sposobów poprawy sytuacji
• jeżeli odpowiedzi na pytania są pobieżne staraj się drążyć temat w sposób nie agresywny i sympatyczny, aż do momentu uzyskania pewnej informacji
• zwracaj uwagę na sygnały niewerbalne
• rób notatki i zapisuj opinie w trakcie wywiadu za zgodą respondenta, natomiast wrażenia i odczucia zanotuj po zakończeniu rozmowy
• przed zakończeniem potwierdź swoje notatki, podziękuj rozmówcy zostawiając sobie tym samym możliwość kontynuowania spotkań w razie potrzeby
Czynności po wywiadzie:
• przeczytaj notatki zrobione w trakcie spotkania, zrób listę rzeczy, które musisz sprawdzić i umieść wiarygodne informacje w raporcie z badania
• jeżeli istnieje taka możliwość należy przesłać rozmówcy wydrukowane streszczenie do zatwierdzenia
• należy wykorzystać informacje podczas wywiadu do przygotowania pytań przydatnych w innych rozmowach
Różnice między ankietą a kwestionariuszem wywiadu (leży w standaryzacji):
W ankiecie większość pytań jest otwartych, opatrzonych kafeterią zamkniętą lub otwartą. Dzięki takiej konstrukcji ankieta nie wymaga nadzoru, może być przesyłana pocztą. Wypełnia się ją szybko i łatwo. Wiedza, jaką daje jest powszechna.
Wywiad idzie „w głąb”, penetruje wszystkie zakamarki zagadnienia, daje wiedzę pogłębioną o wąskim problemie lub małej grupie.
Ankieta daje wiedzę obszerną, lecz niepogłębioną, informuje, ale nie wyjaśnia.
Rodzaje ankiet:
• bezpośrednia – polega na rozdaniu przez ankietera kwestionariuszy w określonych miejscach
• audytoryjna – forma pomiaru stosowana na zjazdach, wykładach, gdzie nie można przeprowadzić wywiadów osobistych. Polega na przeprowadzeniu badania wśród uczestników zjazdu
• ogólna – rozmieszczenie kwestionariuszy w miejscu ogólnie dostępnym
• panel – w tych samych badaniach wykorzystuje się stały zespół ludzi, którzy uczestniczą w badaniach tego samego lub różnych rodzajów badań wielokrotnie
• omnibus – wielo tematyczne badanie ankietowe prowadzone przez agencje badawcze na reprezentatywnej grupie
Rejestracja danych przez ankietera:
• z użyciem magnetofonu:
a) rejestrowanie odbywa się za zgodą respondenta
b) usunąć sprzęt z pola widzenia respondenta
• sporządzenie notatek na bieżąco:
a) umiejętność podziału uwagi u ankietera
b) notatki mają charakter skrótowy, lecz istnieje konieczność notowania specyficznych wypowiedzi
c) notatki należy przeglądać po skończeniu „na gorąco” z pamięci
Techniki ankietowe:
• ankieta prasowa – kwestionariusz drukowany w prasie, zwrot pocztą
• ankieta pocztowa – wysyła poczta, zwrot tą samą drogą. Wysyłane są do próby adresowej
• ankieta załączona
• ankieta audytoryjna – badanych zbiera się w jednym miejscu, ankieta wypełniana jest pod nadzorem badacza, zwrot następuje do urny
• ankieta ogólnie dostępna – drukowana w ogólnie dostępnym miejscu, wypełniana i zwracana w miejscu wyłożenia, jest w pełni anonimowa
• ankieta rozdawana – jest rozdawana przez pracowników, współpracowników i badacza, jest prze nich odbierana
• ankieta telefoniczna, telewizyjna i elektroniczna – przekazywana przez medium, a zwrot pocztą.


ANKIETA WYWIAD OSOBISTY

Ogólne zastosowania tych technik • gdy możliwe jest udzielenie odpowiedzi na pytania badawcze dzięki bezpośredniej obserwacji
• gdy brak jest wtórnych danych na podstawie których można udzielać odpowiedzi na pytanie badawcze
• szczególnie gdy przedmiotem badań są opinie, doświadczenia, postawy osób (w tym: w ramach badań sondażowych [surveyowych])
Narzędzie Kwestionariusz
Zastosowanie narzędzia Pośredni kontakt między badaczem a respondentem – on wypełnia kwestionariusz. Bezpośredni kontakt między badaczem a respondentem – badacz wypełnia kwestionariusz.
Typy • pocztowa
• środowiskowa
• audytoryjna
• prasowa
• elektroniczna
• dołączana do towaru • kwestionariuszowy
• pogłębiony
• swobodny (nieukierunkowany / nieustrukturyzowany)
• zogniskowany (focusowy)
• telefoniczny
„Mocne strony” każdej z technik • niższy koszt ograniczenia błędu stronniczości,
• większa anonimowość respondenta,
• lepsza dostępność zbiorowości na dużej powierzchni terytorialnej. • kontrola przebiegu wywiadu,
• możliwość łączenia wywiadu z obserwacją,
• możliwość wyjaśniania i sondowania pytań,
• wyższy odsetek zgody na udział w badaniach.
Ograniczenia i mankamenty każdej z technik • konieczność formułowania prostszych pytań
• brak możliwości wyjaśnienia , kontroli (nie jest pewne kto wypełnia kwestionariusz, w jakich wypełnia warunkach)
• niższy odsetek zwrotów
• możliwa nereprezentatywność otrzymanego zwrotu • wyższe koszty
• możliwość błędu stronniczości
• brak anonimowości respondenta


OBSERWACJA

Najważniejszym problemem jest sposób gromadzenia materiałów.
Funkcje narzędzi:
a) służą do gromadzenia spostrzeżeń
b) są czynnikiem kontrolującym prawidłowość prowadzenia obserwacji
Typy:
a) Niestandaryzowane – notatki, opisy. Ich cechą jest gromadzenie materiałów bez wyróżniania poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez umiejscowienia czasowego. Ten sposób prowadzenia obserwacji nie daje gwarancji gromadzenia materiałów.
b) Standaryzowane – to doskonała technika gromadzenia materiałów:
• Arkusz obserwacyjny
• Dziennik obserwacyjny
c) Systematyczna – może być prowadzona bezpośrednio lub pośrednio. Bezpośrednia – prowadzący osobiście wykonuje wszystkie czynności, ale istnieje tylko jedno źródło informacji, od jego obiektywizmu i rzetelności uzyskanych informacji.
d) Pośrednia – występuje w zgromadzeniach. Konieczna jest ścisła standaryzacja zagadnień i opracowanie drobiazgowych wskazań badawczych oraz eliminowania możliwych osobistych postaw zaangażowań, które mogłyby rzutować na dane.
Należy uwzględnić następujące źródła w obserwacji:
a) Bezpośrednia i pośrednia obserwacja ucznia w szkole i poza nią
b) Rozmowa z uczniem
c) Rozmowa z rodzicami i nauczycielami szkoły
d) Sprawozdanie z konferencji posiedzeń pedagogicznych szkoły
e) Dokumentacja szkolna
f) Odwiedziny ucznia na zajęciach praktycznych i w środowisku

NARZĘDZIA SOCJOMETRII

Przystępując do opracowania testów socjometrycznych należy zadać sobie pytanie o cel badań, czyli co chcemy zbadać.
Zalety testów socjometrycznych:
Można badać nie tylko związki emocjonalne, ale również stosunek młodzieży do określonych cech, wartości, preferencji i aspiracji życiowych.
Najpowszechniej jednak bada się strukturę, rodzaj i natężenie związków emocjonalnych zachodzących w grupie formalnej.
Testy pozwalają zilustrować układy będące w grupie. Wyniki widoczne są dopiero po odpowiednim opracowaniu wyników, sporządzonych socjogramów i właściwej interpretacji.
Ta sama osoba w świetle jednego kryterium może zająć tę samą pozycję, w świetle innego niską.
Obraz stosunków międzyosobowych w grupie zależy od:
• Rodzaju kryteriów
• Liczby zastosowanych kryteriów
• Liczny porządkowych dozwolonych wyborów.