Wspłczesne kierunki pedagogiczne

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PEDAGOGICZNE W PROGRAMACH EDUKACJI PEDAGOGICZNEJ.

Pedagogika nie jest monolitem, ma wiele subdyscyplin. W XX wieku pojawiły się nowe nauki, kierunki, ale wiadome nie było czy pedagogika wyodrębni się pomimo, że już w XIX w Herbert ją zapoczątkował. Ma ona 200 lat. Dzisiaj jest samodzielną nauką. Jest wielokierunkowa teoretycznie, ideologicznie i metodycznie. Istnieje około 50 subdyscyplin pedagogicznych. Herbert = pedagogika ogólna.
Rozwój pedagogiki jest możliwy tylko przy rozwoju innych nauk społecznych (Herbert). System pedagogiki naukowej nazywał też pedagogikę filozoficzną. Budował ją na 2 filarach:
1/ etyka (filozofia, wyznaczenie, definiowanie, celów, ich stanowienie)
2/ środki (psychologia)
Dopiero z czasem odniesiono się do socjologii, ale to po herbartyzmie – pedagogizm psychologiczny, psychologizm pedagogiczny.

WIELOPARADYGMATYCZNOŚĆ WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI (PRZEŁOM XX/XXI WIEK).


Od dawna zastanawiano się nad rozwojem nauki. Myślano, że wiedza o rzeczywistości sama się kumuluje (do połowy XX wieku). Potem uświadomiono sobie, że to nie kumulacja wiedzy, bo ona zmienia się, nauka jest nauką czyli nie prawdą, ale drogą ku prawdzie. Tworzą się nowe teorie, koncepcje więc wiedza się nie sumuje. To podejście zawdzięczamy Thomasowi Kuhnowi. Kuhn twierdził, ze w danym czasie jest jeden obowiązujący paradygmat, niekwestionowany.
W danym czasie mogą być obecne różne paradygmaty. Obok strukturalizmu jest też funkcjonalizm, interakcjonizm i inne podejścia.
Paradygmat – od digmatos: wzór, wzorzec, przykład pouczający.
Paradygmat naukowy – przyjęty, obraz rzeczywistości w danej dziedzinie naukowej, nie dowolny, ale przyjęty w danym czasie, wzorzec, model.
Już w XVIII wieku był obecny ten termin, w filozofii ogólnej (filozof G. Lichtenberg). Spopularyzowanie dokonało się w XX wieku (lata 50-60) dzięki filozofowi Thomasowi Samulowi Kuhnowi. Jest on autorem dzieła pt. „Struktura rewolucji naukowych” – 1962 rok. Przeszedł do historii nauki jako twórca teorii paradygmatów. Był filozofem, fizykiem, badaczem, naukowcem. Dzisiaj ta kategoria mieści się w filozofii nauki. Tam przyjmuje się 2 podejścia do koncepcji rozumienia paradygmatów:
a/ wąski:
to matryca dyscyplinarna czyli to, co jest wspólne dla danej szkoły naukowej lub osób uprawiających określoną działalność naukową (specjalność)
b/ szerokie:
ogół powszechnie przyjmowanych przekonań metafizycznych, teoretycznych, metodologicznych wyznaczających model naukowości danego czasu lub danej wspólnoty uczonych, określa:
 Charakterystyczny sposób stawiania i rozstrzygania problemów naukowych
 Podstawowe kryteria naukowej poprawności, stawia w określony sposób kwestię racjonalności (eksperyment)
 Zasadnicze metody i techniki badawcze (obserwacja, eksperyment, kwestionariusz)
W swojej teorii T. Kuhn odniósł się do swojej teorii naukowości. Stwierdził, ze rozwój nauki następuje rewolucyjnie (rewolucyjny = paradygmatyczny; rewolucja naukowa). W nauce danego czasu obowiązuje jeden paradygmat naukowy, obecny w nauce tak długo jak pozwala postawić, sformułować, sprawdzać hipotezy. Jeżeli nie, to trzeba go usunąć i zbudować nowy, odpowiadający na pytania , niezwiązany z poprzednim = rewolucja.
Rewolucja naukowa – od XVI-XVII wieku następuje proces zmian, dokonały się takie zmiany w nauce, które doprowadziły do ukształtowania się nauki w obecnym kształcie.
Cechy procesu tworzenia nowożytnego paradygmatu –
 Odrzucenie średniowiecza, scholastyki, rozwiązywania problemów przez autorytety, odrzucenie poznania formalistycznego, jałowego bez wartości naukowej
 Wprowadzenie metod eksperymentalno-matematycznych do badań, kwantyfikacja wiedzy
 Używanie przyrządów pomiarowych do badań, konstruowanie ich
 Zwracanie uwagi na stawianie celów w nauce – inne stawianie celów, nastawione na praktyczne poznanie
 Pojawiają się nowe dyscypliny (i subdyscypliny naukowe)
 Prowadzenie badań systematycznych, racjonalnych, badanie tego czego nie wiemy
Rewolucja między innymi dokonała się z tych elementów.
Rewolucja naukowa – w wąskim znaczeniu to nowa koncepcja, teoria w danej nauce albo gałęzi nauki, teoria która się sprawdziła, wyjaśniła to, co chcieliśmy wiedzieć. Odrzuca się koncepcję i wprowadza nową.
Dzięki Kuhnowi osiągnęliśmy wyższy poziom naukowości, zrozumieliśmy złożoną, wielokierunkową pedagogikę, poznaliśmy teorię paradygmatu, a teraz wieloparatygmatyczność.
Dzięki niemu znamy termin paradygmat naukowy, a jest to: zbiór fundamentalnych i naczelnych koncepcji oraz założeń obowiązujących w określonym czasie w nauce dotyczących założeń świata, natury, przedmiotu badań danej dziedziny wiedzy.
Lewowicki mówił o wieloparadygmatyczności. Uznano tezę zasadniczą (po okresie mono-podejścia) wielopoziomowości (po 1989 roku). Pedagogika jest nauką wciąż różnie pojmowaną i uprawianą.
Dowody na różne uprawianie pedagogiki:
 Nie ma jednej definicji pedagogiki i wychowania
 W ramach dziedzin są prądy, stanowiska, orientacje; Palka potwierdza stanowisko Lewowickiego- mówi, ze to potwierdza bogactwo podejść.
 W pedagogice są przyjmowane ogólne tendencje, widać złożoność wychowania
 Różnorodność jest naturalna na gruncie nauk antropologicznych, wielość nie jest niepokojąca, niepokojące są stany zagubienia, bezradność wśród pedagogów, którzy nie potrafią znaleźć miejsca na „mapie” różnych orientacji.
Problem paradygmatu jest ważny. Jeżeli się przyjmie, że jest miejsce tylko na jeden paradygmat to pojawia się presja nauki stosowania go (jak w marksizmie). Wtedy to, co nie mieści się w tych założeniach musi pozostać poza nauką. Realnie w naukach społecznych i/lub humanistycznych mamy doczynienia z wieloparadygmatyczności. To podlega wyborom, bo jest z czego wybierać. Wybory mogą być różne, ale muszą być dokonywane świadomie i z uzasadnieniem (co i dlaczego wybieramy). To rozgrywa się na gruncie sporów, ale po to właśnie jest nauka. Spory pedagogiczne dotyczą tego, czy jest jedna pedagogika czy jest ich wiele. Dzisiaj nadzieję pokłada się w wielokierunkowym rozumieniu pedagogiki.
Pedagogika jest dyscypliną złożoną, różnorodną, teoretycznie i praktycznie (a to dowodzi złożoności). Jest nauka, która wciąż się rodzi, staje się- „instutunastenali” – w stanie powstawania, rodzenia się.

CYWILIZACYJNE I KULTUROWE PRZESŁANKI ROZWOJU PEDAGOGIKI NAUKOWEJ NA POCZĄTKU XVI WIEKU.

Nauki są zawsze elementem rzeczywistości, nie biorą się z niczego.
Cywilizacja i kultura – w szerokim rozumieniu cywilizacja jako wspólnota ogólnoludzka i poziom rozwoju społecznego, określony miarą opanowania i wykorzystania przyrody (poziom kultury materialnej) który mimo odmienności co do istoty kultury duchowej, nie jest traktowany jako przeciwieństwo kultury materialnej, ale jest dla niej rozumiany jako fundament (materialna dla duchowej). W takim rozumieniu pojęcie cywilizacja staje się synonimem pojęcia kultura . To odpowiada współczesnej koncepcji kultury globalnej.
Świat stoi przed koniecznością rozwiązywania problemów cywilizacyjnych, społecznych. Jak ludzie je rozwiążą? Nasza cywilizacja wytworzyła instrumenty pozwalające pokonywać trudności i gwarantujące postęp:
 Nauka
 Technika
 Informacja
Opanowanie tych instrumentów wymaga świadomego, planowego działania jednostek i społeczności. To też skłania do stworzenia pełniejszej perspektywy rozwoju.
W latach 80 B. Suchodolski określił rzeczywistość społeczną jako: wielki horyzont społeczeństwa.
Spojrzenie empiryczne ma towarzyszyć refleksja etyczna, humanistyczna. Wychowanie człowieka staje się procesem współwychowującym całą społeczność. Nadano więc refleksji pedagogicznej wartość naukowości.
Homo educandes – człowiek wychowywany, potrzebujący, oczekujący, muszący być wychowywany.
Kanony naukowe zastąpiły filozoficzne. Pedagogika stała się nauką. Pedagogik zaistniała jako rezultat historycznego i cywilizacyjnego postępu. Trwa akt, proces tworzenia pedagogiki naukowej.

USTALENIE SIĘ NAZWY DYSCYPLINY PEDAGOGICZNEJ I JEJ PRZEDMIOTU.

Rozwój naukowy w pedagogice dał początek definicjom tej nauki. Dyskusje na ten temat mają długą tradycję (próby uporania się).
Pedagogika - pais – chłopiec, dziecko
Agagos – kierownik, przewodnik
Paidagagos- niewolnicy opiekujący się dziećmi
Pedagogika – prowadzenie dziecka, stąd problematykę początkowo odnoszono do dzieci i młodzieży. O dorosłych i osobach starszych nie było mowy. Jest to specyficzna działalność (prowadzenie) związana z aktywnością (wychowanie).
Proces ustalania się tego pojęcia był długi. W latach 20-30 rozwijała się semantyka pedagogiczna, potem zaprzestano tego, a było to potrzebne. Po 1989 wrócono do tego namysłu.
Pedagogika – prowadzenie człowieka (dziecko, młodzi, dorosły, osoba starsza) w ciągu całego życia, od początku (według Palki).
Wołoszyn mówi, żeby powrócić do semantyki pedagogicznej na bazie współczesności:
 Pedagogika
 Pedagogia
 Pedagogika techny – sztuka wychowania
 Edukacja
 Wychowanie
Pedagogika to nie zawsze nauka, ale też prąd, kierunek, subdyscyplina, orientacja. Pedagogika jest nauką młodą, ma niewielu badaczy, którzy by dążyli do jej reintegracji.
Strukturalizacja tej wiedzy też trwała lata.
T. Hejnicka-Bezwińska szukając genezy pojęcia pedagogika stwierdziła, że termin ten tkwi w słowie pedagogia, faktycznie wynika ono z praktyki wychowawczej.
Pedagogia – termin, który dał początek słowie pedagogika. Obecnie nabiera on znaczenia.
S. Kunowski „Podstawy współczesnej pedagogiki” – zauważył, że jest myśl naukowa – pedagogika jest nauką o pedagogiach, a pedagogia to sztuka, technika, technologia, działanie. Ta książka, pomimo katolickiego wydawnictwa, była dostępna w księgarniach, ale nie było jej w czytelniach, bibliotekach, szkołach.
Z. Kwieciński zaproponował aby ten termin – pedagogia oznaczał całkowity obszar refleksji o edukacji i praktyce edukacyjnej zarazem; służy to do nazywania łącznie pewnego typu myślenia, badań i praktyk edukacyjnych.
Poza terminem pedagogia kształtuje się termin pedagogika jako określenie szerokie wychowania (z edukacją w centrum) według K. Rubachy.
Pedagogika – nauka o wychowaniu (kształceniu, edukacji). O przedmiocie pedagogiki mówimy zamiennie i równocześnie, bo terminy: wychowanie, kształcenie, edukacja rozumiane szeroko są bliskoznaczne. Rozumiemy przez nie wszelkie warunki, procesy i działania wspierające rozwój jednostki, ku pełnym jej możliwościom oraz sprzyjające osiąganiem przez nią postawy życzliwości wobec innych i kompetencji do aktywności na rzecz dobra własnego i wspólnego we wszystkich sferach życia społecznego; w najszerszym znaczeniu – wychowanie to oprócz nauczania i uczenia się, spontaniczne i celowe nabywanie trwałych orientacji wartościujących, względnie stabilnych kompetencji do działania, kształtowanie spójnych i specyficznych właściwości.

MODEL RACJONALNY WYODRĘBNIANIA SIĘ NAUKI SZCZEGÓŁOWEJ.

W XVIII wieku były już nauki przyrodnicze i formalne. Wtedy też wkroczyły nauki dotyczące człowieka jako istoty rozumnej, myślącej, rozumującej, pragnącej, stąd dyscypliny humanistyczne, antropologiczne (te dały poczętej społecznym i pedagogicznym).
Wiedza pedagogiczna kształtowała się stopniowo, była poddawana rygorom, które wyróżniały ją. Musiała poddać się tym rygorom, musiała sprostać regułom, zasadom, procedurom i praktykom.
Trzy podstawowe warunki, kryteria, którym musi sprostać dziedzina wiedzy, aby być nauką:
 Przedmiot badań – zdefiniować przedmiot badań (tu wielość definicji); muszą być określone wszystkie zagadnienia i kwestie, specyfika
 Aparatura pojęciowa – problematyka, system, układ pojęć, które są dzisiaj rozbudowane, pojęcia muszą być zdefiniowane
 Metodologia – na gruncie metodologii też są problemy; T. Bezwińska mówi o scjentyzmie, wzorowaniu się na metodologii innych nauk, to było niewystarczające; metodologia jest skomplikowana i jej wypracowanie jest trudne; eksperyment pedagogiczny – swoista metoda pedagogiczna, jedyna.
Z czasem pojawił się czwarty warunek:
 Instytucjonalizacja nauki – między instytucjami musi być przepływ informacji, musi być w dokonana ocena wiedzy, muszą być w danej dziedzinie nadane stopnie i tytuły naukowe (w obrębie jakiejś, nie każdej dziedziny)
Biorąc pod uwagę te warunki, można dostatecznie stwierdzić, że pedagogika XX wieku jest nauką, ponieważ:
 Zdefiniowany przedmiot – wychowanie
 Problematyka badawcza – stosunki wychowawcze między jednostką i społecznościami
 Zdefiniowane pojęcia – wychowanie, edukacja, kształcenie, socjalizacja (oraz proces wychowawczy, interakcje wychowawcze, działalność wychowawcza)
 Poszukiwanie metodologii pedagogiki w różnych płaszczyznach (pedagogika pozytywistyczna, paradygmat)
 Różnorodne formy instytucjonalizacji – placówki, instytucje, jednostki, instytuty, katedry, zakłady, wydziały, seminaria, sympozja, badania
 Publikacja dorobku badawczego – prace zwarte pod redakcją, jednostkowe, czasopisma, zbiory biblioteczne, biblioteki pedagogiczne,
 Nadaje się stopnie, tytuły pedagogiczne także w subdyscyplinach, specjalnościach
 Kształci się specjalistycznie w dziedzinie pedagogiki (licencjaty, magisteria), są też studia podyplomowe, doktoranckie.
Współczesna pedagogika łączy teorię z praktyką, to ją wyróżnia i wywołuje spory. Wyrasta na doświadczeniu, empirii, ale i rozumieniu i interpretowaniu (hermeneutyka). Praktyka pedagogiczna buduje własne paradygmaty, są więc paradygmaty: metodologiczne, teoretyczne, technologiczne (praktyczne). Wiedza teoretyczna nie przekłada się wprost na życie, praktykę. Jest też wiedza o charakterze ideologicznym (w różnym duchu). Dlatego ten niedoskonały, niedokończony twór – pedagogika – jest w stanie powstawania, tworzenia. Należy budować mapę pedagogiczną i umieć z niej korzystać.

KONTEKSTY FILOZOFICZNE I HISTORYCZNE ROZWOJU PEDAGOGIKI NAUKOWEJ W WARUNKACH POLSKICH.

Filozoficzne korzenie pedagogiki naukowej. Przedmiotem badań pedagogiki jest wychowanie. W ujęciu historycznym dochodzimy do wniosku, że podejście filozoficzne przeważa mad naukowym.
Refleksja filozoficzna była pierwotna do naukowej, naukowa była konsekwencją ewaluowania tej pierwszej.
Historia wychowania jest w fundamencie pedagogiki, jest jej podstawową subdyscypliną, działem każde zjawisko pedagogiczne ma swoją genezę. Aktualny stan pedagogiki naukowej wymaga odwołania się do historii. Jest to wiedza rozległa, ale rozproszona, nie zsyntetyzowana. Nie ma zasadniczych wątków. Inne nauki społeczne mają opracowania syntetyczne, pedagogika nie ma. Może dlatego, że ma złożone korzenie filozoficzne, historyczne. Pedagogika ma silny związek z psychologią i socjologią oraz z filozofią człowieka )antropologią filozoficzną). Idee pedagogiczne związane z wychowaniem były tylko cząstką myślenia o świecie i człowieku.
Pramacierzą nauk jest filozofia. Wszystkie nauki mają rodowód filozoficzny. Pierwiastek ten w naukach świadczy o żywotności nauki (ontologia, epistemologia, aksjologia, estetyka). Czasami podważa się związek pedagogiki i filozofii, bo te relacje nie zawsze są jasne. W 1993 w Bydgoszczy odbyła się konferencja na której dokonano oceny tego związku (pedagogiki z filozofią). Uznano, ze ten związek jest asymetryczny. Od tego czasu wiele się zmieniło. Po 1989 doszło do „filozofizmu pedagogicznego. Chciano odejść od pedagogiki naukowej i stworzyć filozofię pedagogiczną.
J. Herbart był filozofem, stworzył paradygmat pedagogiki naukowej. Powstała dyscyplina szczegółowa – pedagogika. Pedagogika w sensie naukowym istnieje od 200 lat. Myśl pedagogiczna zarysowała się już w czasach nowożytnych. Herbart odwołał się do podstaw pedagogiki naukowej:
 Angielskiego oświecenia (Locke – czysta karta, pierwiastek przyrodniczy)
 Wychowania naturalistycznego (Rousseau)
 Filozofii wychowania człowieka – pielęgnacja godności człowieka, podmiotowość (Pestalozzi)
 Filozofii postępu przez powszechną oświatę publiczną, na które odpowiedzialne byłoby państwo (Kant – pedagogika autonomii ludzkiej osoby)
 osoba jako kategoria, filozofia personalistyczna, skrajnie racjonalistyczna, pedagogika woli (Fichte),
 filozofia wychowania międzypokoleniowego, pozytywizm (Ernst Schlaiermacher)
 Dialektyczna filozofia wychowania wolnej osobowości kształconej na obiektywnych formach ducha ludzkiego (Hegel)
 Pedagogika neohumanistyczna (Humboldt), znajomy Herbarta, pomógł mu upowszechnić jego reformy pedagogiki
 Filozofia panteistyczna (Frobel) – nauka o wszystkim w Bogu (w pedagogice wieku przedszkolnego)
Herbart (1776-1841) dokonał tego na przełomie XVIII-XIX w. Herbert oparł pedagogikę na 2 filarach:
 Etyka – filozofia stosowana – stąd cele
 Psychologia – środki na drodze wychowania, kształcenie
Początki XIX wieku to początki pedagogiki jako nauki. Określano więc związki pedagogiki nie tylko z filozofią, ale z całym systemem nauk społecznych – psychologią, socjologią, stąd nurt:
 Psychologizm pedagogiczny
 Socjologizm pedagogiczny
Związek pedagogiki polskiej i zachodniej zwłaszcza z pedagogiką niemiecką. Polska myśl pedagogiczna związała się z nurtami zachodnimi. W okresie zaborów i po II wojnie światowej miała związki z wpływami wschodu. Nigdy te wpływy nie były na tyle trwałe, aby znacząco wpłynąć na pedagogikę w Polsce. Pedagogika polska ma związek z zachodnimi nurtami. Zawsze byliśmy pod wpływem pedagogiki niemieckiej, ale pewne wydarzenia działy się z opóźnieniem np. pierwsza Katedra Pedagogiki powstała w Niemczech w 1783 roku, w Polsce w Poznaniu w 1919 roku. Katedra w Niemczech uprzedziła działania Herbarta, był to ważny akt, rozwój przednaukowy.
Pedagogice polskiej sprzyjały koncepcje filozoficzne i koncepcja filozoficzna Herbarta, unaukowiona.
Idea homo educantus – odwieczna, mówiąca, że człowiek potrzebuje wychowania, musi być wychowywany, chce, rozwija się na fundamencie poznania naukowego, wiedzy naukowej.
Pedagogika – najszersze rozumienie Herbarta – całe dzieło kształtowania ludzi, pojęcia podstawowe:
 „Ukształcalność” wychowanka – wychowanie
 Cele wychowania
 Środki prowadzące do ich osiągnięcia
„Pedagogika ogólna wywiedziona z celów wychowania” – 1806 rok – dzieło Herbarta; odniósł się do jej analizy, pojęć. Podstawowym pojęciem było więc wychowanie, przedmiot pedagogiki naukowej.
Racjonalność, naukowość tego polegała na tym, ze próbował zdefiniować, określić podstawowe pojęcia:
Wychowanie – postępowanie planowe określane pewnymi środkami do celu;
 Etyka – określała Ce
 Psychologia – określała środki.
Na gruncie polskim były nurty, które wyrastały z nurtu Herbarta (z pedagogiki herbartowskiej).
Podręczniki M. Baranowskiego do kształceni nauczycieli obowiązywały przez kilkadziesiąt lat. Dla niego pedagogika była umiejętnością zajmującą się sprawą wychowania, badaniem celu, środków i metod wychowania. Stawiał badanie w centrum (wychowanie fizyczne, społeczne, moralne). Ważny był szlachetny charakter. Mówił, że pedagogika jest sztuką, myślał więc o pedagogii. Uważał, że można ją nabyć ćwiczeniami. Znajomość zasad pedagogiki nie czyni dobrego wychowawcy.
Nie tylko termin pedagogika jest w paradygmacie nauki (nauk o wychowaniu). Są też:
 Teoria
 Metodyka
 Subdyscyplina
 Pedagogia
Jesteśmy, więc w trakcie ustalania, tworzenia nazw. Pierwotnie próbowano wyprowadzić rzetelną wiedzę na drodze poznania, doświadczenia (episte). Teraz wiadomo też o techne – wiedzy praktycznej. Doksa – swobodna, potoczna wiedza, jest też ważna, ale nie jest wiedzą naukową.
Polska pedagogika naukowa odzyskała poziom w okresie międzywojennym. To zmieniła II wojna światowa. Przełom 1989 roku pozwala podjąć próbę powiązania pedagogiki z europejską, światową.
Geneza rozwoju pedagogiki naukowej: rozwój nie był płynny, systematyczny, bo charakteryzował się uskokami, pęknięciami. Ważnymi pedagogami tego okresu byli J. David, Karpowicz. Wtedy też rozwijał się ruch nauczycielski (okres zaborów). Były też tendencje propagujące wychowanie świeckie. W międzywojniu były tendencje wyrównywania strat. Tu powiązania z pedagogiką zachodnią i czołowi reprezentanci – Korczak, Grzegorzewska, Znaniecki, Radlińska. To było najkorzystniejsze dla pedagogiki XX wieku. Zostało przerwane z wybuchem II wojny światowej. To dokonało spustoszenia w inteligencji polskiej (ze strony Niemiec, ZSRR oraz z przyczyn naturalnych). Dlatego dalszy rozwój pedagogiki był trudny. Lata 1944-45 to PRL – marksizm.
S. Wołoszyn to czołowy pedagog tego okresu, dokonał oceny, stwierdził, że pedagogika miała stanąć na usługach pedagogiki zorientowanej w duchu marksizmu, usługiwania, w doktrynie. Cele te były realizowane. Należy dokonać analizy tego aby móc zauważyć, to co stało się po 1989 (ideologizacja i upolitycznienie doprowadziły do odfilozoficznienia i odspołeczniania).
Reakcje po 1989 były i są różne – Kwieciński stwierdził, ze niektórzy zachowywali się tak, jakby się nic nie stało, były adaptacje formalne, przystosowanie, reakcje adaptacyjne czy ucieczkowe, były też indiosynkracje (reakcje wstrząsu na to, co zrobili inni), konwersje (nagłe nawrócenia). Były też próby stworzenia lub zrekonstruowania teorii do nowej rzeczywistości.
Nauka powinna być apolityczna i aideologiczna, a obserwuje się inne tendencje.
W efekcie historycznego rozwoju obserwujemy, że pedagogika (nauki pedagogiczne) i jest nauką społeczną i humanistyczną o filozoficznym statusie. Jest w stanie tworzenia, wieloparadygmatyczna i należy ją rozpatrywać w wymiarze praktycznym, filozoficznym i teoretycznym. Paradygmat pedagogiki jako nauki teoretyczno-praktycznej ma uzasadnienie historyczne i jest ona złożona, usiłuje spełniać twórczą rolę.

ZŁOŻONOŚĆ NAUK STRUKTURY PEDAGOGIKI – KOMPLEKS NAUK PEDAGOGICZNYCH.

Zasadnicza kwestia sprowadza się do alternatywy – pedagogika ogólna czy kompleks nauk pedagogicznych?
Różnicowanie (dyferencjacja) oddaje faktyczny stan na gruncie tej nauki.
Na gruncie Niemiec to, co nazywamy pedagogiką oni nazywają pedagogiką lub nauką o wychowaniu (tu pytania: wszelka nauka o wychowaniu? Cała wiedza?), wskazują ją jednocześnie jako spluralizowaną naukę z subdyscyplinami, specjalnościami i obszarami praktyki.
Lenzen wymienia następujące subdyscypliny:
 Pedagogika ogólna, systematyczna – tam rozwija się filozofia wychowania, antropologia filozoficzna
 Pedagogika społeczna
 Pedagogika zawodowa, gospodarcza
 Pedagogika historyczna
 Pedagogika porównawcza
 Pedagogika szkolna, nauka o nauczaniu, włącza do niej metodykę, zagadnienie środków i dydaktykę, u nas jest dydaktyka ogólna i szczegółowa
 Pedagogika dorosłych
 Pedagogika specjalna
 Pedagogika przedszkolna
W pedagogice niemieckiej można było mówić przynajmniej o 48 działach i subdyscyplinach (prof. Mende).
Cechą charakterystyczną jest, ze pedagogikę definiuje się jako naukę o wychowaniu lub naukę o wychowaniu i kształceniu.
W Polsce prezentuje się różne podejścia do pedagogiki i jej struktury. W II połowie XX wieku ujawniły się pewne tendencje:
Obejmuje tendencje, koncepcje mówiące o pedagogice jako nauce jednorodnej, integralnej (np. B. Suchodolski).
Suchodolski przez cały czas uważał, że pedagogika jest całością (pomimo działów), że jest jednorodna. Uważał, że nie wolno dzielić pedagogiki na dydaktykę i teorię wychowania. Dzielił pedagogiki na działy:
 Pedagogika ogólna
 Teoria wychowania moralnego
 Teoria wychowania estetycznego
 Pedagogika społeczna
 Pedagogika porównawcza
 Teoria planowania oświatowego
 Ekonomika kształcenia
 Pedagogika przedszkolna
 Pedagogika szkoły ogólnokształcącej
 Pedagogika zawodowa
 Pedagogika resocjalizacyjna
 Pedagogika opiekuńcza
Poza działami wyróżniał pedagogiki szczegółowe i specjalizacje. Był zwolennikiem integralności pedagogiki i przeciwnikiem terminu nauki o wychowaniu. Uważał, że pedagogika jest integralna (teoretycznie, problemowo).
Kunowski pedagog personalista, w 1981 po raz pierwszy mógł upowszechnić pracę w której zaprezentował koncepcję, ze pedagogika jest całością, namysłem nad pedagogiami. Uważał, że pedagogika ma 4 działy:
 Pedagogika praktyczna lub empiryczna
 Pedagogika opisowa lub eksperymentalna
 Pedagogia normatywna
 Pedagogika teoretyczna, ogólna – stała najwyżej w hierarchii i miała poziomy (układ pawilonowy),
Obszary ze względu na przedmioty wychowania i dziedziny:
 Pedagogika zawodowa
 Pedagogika specjalna
 Pedagogika – wychowanie moralne
 Wychowanie fizyczne
Cechą pedagogiki powojennej jest dążenie do syntezy w budowie, na którą składają się działy.
Konarzewski (I poł. lat 80) uważał, że pedagogia to nauka o wychowaniu, badajaca je i projektująca. Na wychowanie można patrzeć jak na:
 Fakt
 Zadanie
Wychowaniem zajmują się różne nauki, ale tylko pedagogika je praktykuje. Ma działy:
 Aksjologia
 Teoria wychowania
 Technologia wychowania
Rozwój zależy od integracji tych działów.
Wskazuje na istnienie wielości odrębnych nauk pedagogicznych (nie subdyscyplin, ale odrębne nauki)
W. Okoń zauważył, że jest to złożony proces rozrastania się pedagogiki. Są 4 nauki podstawowe (nie działy, ani subdyscypliny nauki):
 Pedagogika ogólna
 Teoria wychowania
 Dydaktyka
 Historia wychowania
Z nich nowe nauki pedagogiczne:
 Pedagogika społeczna
 Pedagogika specjalna
 Pedagogika dorosłych
 Pedagogika historii myśli wychowania
oraz dalsze:
 Pedagogika porównawcza
 Ekonomika oświaty
Przez wyodrębnienie się nauk mamy plusy i minusy – mamy racjonalny namysł nad naukami, problematykę, ale mamy dezintegrację teorii pedagogicznej. Odrębność nauk jest podkreślana, akcentowana. Mówi też o dyscyplinach naukowych i dyscyplinach pedagogicznych.
Tendencja zastępowania nazwy pedagogika nazwą nauki pedagogiczne (kompleks, system, układ).
Ta tendencja jest podobna do tendencji drugiej. Dążenie do systematyzacji, różnicowanie wielości. Nie pedagogika, ale nauki pedagogiczne. Nie ma jednej pedagogiki, ale moze być (dążenie do integralności).
Kawula pedagog społeczny zauważył, że aktualny stan nie upoważnia do mówienia o systemie. Należy mówić o kompleksie nauk pedagogicznych, które wchodzą w skład nauk o wychowaniu:
 Nauki pedagogiczne właściwe
 Nauki wspomagające
 Nauki współpracujące z pedagogiką
 Nauki podstawowe
Kryteria:
 Ze względu na cele działalności wychowawczych: dydaktyka i teoria wychowania
 Kryterium metodologiczne: pedagogika ogólna, pedagogika społeczna
 Kryterium instytucjonalne: pedagogika szkolna, pedagogika przedszkolna, pedagogika szkoły wyższe, pedagogika wojskowa, pedagogika domu kultury, pedagogika zakładu pracy
 Kryterium rozwojowe: żłobek, pedagogika szkoły, pedagogika studentów, andragogika, geragogika
Przyjął też dziedziny:
 Pedagogika: pracy, rekreacji, obronna, kultury, uczenia się, wczasów, czasu wolnego, sztuki, zdrowotna, opiekuńcza, samokształcenia
 Kryterium dewiacji i defektów: pedagogika specjalna i jej działy, pedagogika resocjalizacyjna, pedagogika penitencjarna
 Kryterium problemu: polityka oświatowa, kształcenie ustawiczne, kształcenie równoległe, edukacja ekologiczna, pedeutologia
Wiatrowski odwołuje się do Sośnickiego o mówi o kompleksie nauk pedagogicznych. Mówi o 4 podstawowych dziedzinach pedagogicznych i dodatkowo według kryterium:
 Linia rozwoju: pedagogika rodziny, pedagogika przedszkolna, pedagogika szkolna, pedagogika szkoły wyższej, teoria kształcenia ustawicznego, teoria kształcenia równoległego, teoria kształcenia III wieku
 Obszary działalności człowieka
 Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza
Wszystkie te koncepcje są do refleksji, namysłu i krytyki.



WIELOKIERUNKOWY ROZWÓJ PEDAGOGIKI WSPÓŁCZESNEJ.



Wielokierunkowość – wielość szkół, prądów, nurtów wielość i zróżnicowanie, którego nie można jednoznacznie oceniać. Dlatego mówi się, że są to cechy poliwalentne – poliwalentny charakter złożoności struktury pedagogicznej.
Zróżnicowanie i wielość organizują przebieg rozwoju naukowego, dynamizują rozwój pedagogiki, decydują o specyfice naukowej. Umożliwiają pedagogice spełnienie jej podstawowych funkcji. Jednak zróżnicowania i podziały to też dezorganizacja, zakłócenia płynności, harmonii, komplikacja orientacji pedagogicznej. To dezorganizacja i niepokój, to chaos pojęciowy – nowa dziedzina to nowe pojęcia i nowe opozycyjne definicje. Jedni używają starych inni nowych pojęć, jedni używają nowych pojęć do określania starych definicji itd. To destabilizuje myślenie pedagogiczne, zakłóca myślenie o kształceniu i wychowaniu.
Wymaga się, więc renowacji wiedzy, doskonalenia w zakresie metod i realizacji treści programowych. Nowości naruszają stare paradygmaty. Sytuacja może dojść do pewnej równowagi, ale łatwo jest się w tym zagubić. Ogólnie jednak jest to sytuacja korzystna dla tej dyscypliny, bo zmiany można jakoś pokonać a pozytywy są budujące, posuwają pedagogikę do przodu teoretycznie i praktycznie.
Wielość wyraża specyfikę pedagogiki od początku. Pedagogika – oparta na 2 filarach psychologii i etyce, więc herbartyzm – zróżnicowanie wewnętrzne. Zróżnicowania pojawiły się co do punktów rozważań Herbarta i jego uczniów. Herbartyzm został szybko przezwyciężony w praktyce. On też otwierał drogę dla nowych kierunków. Z czasem wyrosły na tym gruncie nowe działy, rodziły się dyscypliny pomocnicze (na gruncie nauk społecznych, humanistycznych).
Ten proces rozpoczęty przez Herbarta doprowadził do twego, że mówi się o systemie nauk o wychowaniu. Złożoność pedagogiki XXI wieku ma źródła w wielokierunkowości – prądy, systemy, koncepcje itd. Kierunki powstają i zanikają, mają założenia teoretyczne, metodologiczne, idealistyczne. Niektóre kierunki całkowicie zniknęły.
Mówimy o kierunkach w pedagogice, w filozofii wychowania, w filozofii edukacji, mówmy o kierunkach, prądach w pedagogice, w teoriach, nurtach, orientacjach czy prądach. Orientacje i nurty to te, które są najbardziej ogólne, i konkretne to kierunki i prądy, stanowiska i szkoły są najbardziej konkretnymi.
Rozwojowi kierunków towarzyszy powstawanie szkół naukowych, te nie tylko współdziałają, ale i rywalizują, są konkurencyjne. Obecnie tę konkurencyjność widać. Rywalizacja dokonuje się przez piśmiennictwo, podejmowanie prac badawczych, publikacje, konferencje naukowe. Osłabło temp namysłu pedagogów nad miejscem pedagogiki w nauce. To wiąże się z inicjowaniem ruchów reformatorskich. Zmiany zachodzą najczęściej najpierw w teorii, czasami jako pierwsze w praktyce, ale to też jest nowość – teoria budowana na praktyce.
Największy wkład w rozwój pedagogiki, wielokierunkowości miał B. Nawroczyński. Pedagogika w latach 20-30 okazywała ożywienie (mowa o prądach pedagogicznych). W 1928 „Główne prądy w pedagogice współczesnej”; 1934 „Współczesne prądy pedagogiczne”.
W uwagach napisał, że nie są to prądy opisane według systemu. Już wtedy było je trudno ogarnąć. Genezy prądów dopatrywał się w badaniach pedagogicznych i myśleniu pedagogicznym (praktyczność i teoretyczność). Jego koncepcja objęła 3 czynniki różnicujące:
Cele – pedagogika religijno – moralna, kierunki empirystyczne (pedagogika indywidualistyczna, personalizm pedagogiczny), społeczeństwo jako cel, pedagogika socjalna (w ujęciu empirystycznym, kierunku idealistycznego), pedagogika klasowa, narodowa i państwa, pedagogika kultury, pedagogika filozoficzna.
Środki – pragmatyczna filozofia wychowania, pedagogika wychowania przez sztukę, pedagogika osobowości, nowe szkoły na wsi, nowe metody wychowania przedszkolnego, szkoła pracy, szkołą jednolita (nie tylko metody pracy, ale i organizacja środowiska).
Teoretyczne założenia o wychowaniu – pedagogika naukowa XX wieku, eksperymentalna, humanistyczna i filozoficzna (czysta i normatywna, psychologizm i socjologizm pedagogiczny, pedagogika filozoficzna).
Eksponował prądy filozoficzno – empiryzm, pragmatyzm, humanizm, kultura, kierunki idealistyczne i marksistowskie. Lata 1900-1933 to okres jego pracy. Dostarcza materiału do charakterystyki ogólnej złożoności pedagogiki. Otworzył drogę do dalszych poszukiwań.
Obecnie jest wielość, rozbudowa, nowe kierunki i klasyfikacje, ale jest też kształcenie pedagogów ze współczesnymi kierunkami pedagogikami. Dostrzeżono wagę tego przedmiotu, stworzono taki w toku studiów, aby synteza mogła zaistnieć. Przedmiot ten dotyczy złożoności kierunków, genezy nowych, doświadczenia autonomii, kontrastów, zinterpretowania nowych idei, nawiązuje do treści historycznych, do pedagogiki ogólnej, porównawczej. Dostarcza wiedzy teoretycznej, ideologicznej, metodologicznej, całej pedagogiki.
Dyferencjacja, dezintegracja, wielokierunkowość były przedmiotem analiz nie tylko na gruncie polskim. Koncepcje pokazują wielość podejść do nauk o wychowaniu. Ale jest potrzeba skupienia uwagi też na innych niż polskie klasyfikacjach.
Kierunek pojawia się, rozkwita, rozwija się, czasami zanika, powraca.
W 1938 roku Nawroczyński powrócił do tematu. „Polska myśl pedagogiczna” jej główne linie rozwojowe, stan współczesny i cechy charakterystyczne, dwukrotnie wznawiana w latach 40 i 80.
L. Chmaj w tym samym roku wydał „Kierunki i prądy pedagogiki współczesnej”. Została ona wznowiona w 1962 roku „Prądy i kierunki w pedagogice w XX wieku”.
Po wojnie, w PRL-u problematyka nie była aż tak obecna, nie było pedagogiki ogólnej z racji politycznych, ideologicznych. Jedyna praca, która podjęła tę problematykę:
K. Sośnicki w 1967 roku wydał „Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX i XX wieku”. Dalej mogła ona istnieć tylko w zakresie historii wychowania:
D. Dryndal „Pedagogika II Rzeczypospolitej warunki, orientacje i kontrowersje”. Ogólne prace z historii wychowania pokazywały ogląd i orientacje pedagogiczne. Dalszy rozwój powinien być szerzej analizowany. Nie ma odniesienia do pedagogiki powszechnej.
Najnowsze tendencje wiążą się z przełomem 1989 – zniósł bariery w zakresie reagowania twórczego, analizy i krytycyzmu. Dzisiaj pedagogika ma cechy nauki otwartej, poszukującej. Próbuje przełamać paradygmat dyscypliny o wymiarze praktycznej, przełamać instrumentalizm w podejściu do pedagogiki i wychowania. Przemianom towarzyszą zwroty zjawiska:
 Zwroty ku dyskursom, namysłom
 Zwroty ku pedagogice ogólnej i filozofii wychowania
 Zwroty ku myśleniu alternatywnemu, odmiennemu
 Przezwyciężanie niedostatków w dziedzinie metodologicznej
W okresie przemian pedagogiki pojawiają się nowe tendencje uprawiania pedagogiki.
 tekstualizacja nieobecności, termin Z. Kwiecińskiego, nawiązywanie do tekstów nieobecnych, dyskursów nieobecnych, przybliżenie lub przypominanie ich, publikowanie, recenzowanie ich.
 reedycje rodzimych dzieł zapomnianych, ponownych edycji np. w latach 90 dzieł Hessena.
 rewitalizacja pedagogiki ogólnej w warunkach faktycznej realizacji.
 Rozwój ideologii wieloparadygmatyczności
 Restytucja i odbudowa fundamentu filozoficznego pedagogiki – powrót do korzeni, pedagogika pozytywistyczna, pedagogika antropologiczna, pedagogika aksjologiczna, pedagogika aksjo-etyczna, deontologia, pedagogika kultury, pedagogika humanistyczna, pedagogika personalistyczna, pedagogika hermeneutyczna, pedagogika fenomenologiczna.
 Otwarcie się na działanie i myślenie inne, krytyczne do klasycznego (antypedagogika, pedagogika kontrkulturowa)
 Odpowiadanie na wyzwania, integracja globalistyczna, glokalistyczna, pedagogika w obliczu demokratyzacji, nadejście nowych wspólnot przeciwdziałania demokratyzacji, wyzwania cywilizacyjne współczesnej pedagogiki
 Poszukiwanie uzasadnienia dla pedagogiki, jej rozwoju, poszukiwanie nowych tematów, tendencji.
Dzięki za wszystko i w/w czynnikom pedagogika podchodzi otwarcie do refleksji nad wychowaniem.
W latach 90 ubiegłego wieku (1992, 1998) miała miejsce klasyfikacja Wołoszyna:
Wielkie nurty teoretyczne:
 Pedagogika psychologiczna
 Pedagogika socjologiczna
 Pedagogika kultury
 Pedagogika egzystencjalna
 Pedagogika marksistowska
Nowe nurty ostatnich dziesięcioleci według Wołoszyna:
 New Age
 Komputery, elektronika
 Radykalna krytyka szkolnictwa
 Poszukiwanie nowych strategii edukacyjnych
 Koncepcje społecznego wychowania i edukacji ustawicznej
 Nowe alternatywne pedagogiki humanistycznej
 Antypedagogika
 Pedagogika hermeneutyczna
 Nurty postmodernistyczne
 Humanizm edukacji nauczycielskiej
 Edukacja globalna
Ideologie:
 Wychowania narodowego
 Wychowania społecznego
 Wychowania państwowego
 Lewicowe (socjalizm, komunizm)
 Religijne (katolickie doktryny wychowania)
Metodologia polska:
Wielość i wielokierunkowość mają znaczenie. Palka mówi o biegunowo różnych metodologiach. Mówi, że należy mieć świadomość dylematów w sferze metodologii. Dylematy w metodologii:
 Podejście scjentystyczne
 Podejście ascjentystyczne
 Przedmiot badań, metod badawczych
 Paradygmat czy korzystać z cudzych badań
 Czy istnieje wiele kierunków poznania
 Sposoby interpretacji

WYMIAR IDEOLOGICZNY WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI.

Wielość odnosi się do 3 płaszczyzn:
 Teorii pedagogiki
 Metodologii
 Ideologii
Jest to wymiar ideologiczny, jeden z najtrudniejszych namysłów w pedagogice.
Pedagogika aksjologiczna – rozwijała się i przyjęła formę ideologii (Wołoszyn). Po wojnie do 1989 roku sprawa się skomplikowała. W pedagogice zawszaw były wątpliwości, co jest teorią, praktyką, jak to powiązać, to praktyczno-ideologiczna pedagogika. Kiedy myślenie praktyczne zostaje zastąpione ideologicznym to dziedzina traci na teoretyczności.
Praktyczność ujawniła się w XIX wieku w wyniku zawładnięcia myślenia socjologicznego nad myśleniem pedagogicznym – socjologizm pedagogiczny.
Ideologiczność współczesnej pedagogiki ma korzenie w herbartyzmie – etyka czyli filozofia praktyczna określająca cele i psychologia określająca środki. Pedagogika nabrała wymiaru aksjologicznego wartości (aksjologia pedagogiczna – w sferze wychowania), ale nie mówi się o wartościach pedagogicznych, bo wszelkie wartości należy mieć na uwadze, kiedy mówi się o wychowaniu. Pedagogika aksjologiczna wprowadziła pedagogów w świat uporządkowany, w świat wartości w XIX wieku, ale była obecna już dużo wcześniej. Aksjologiczny nurt zaowocował wielkim ruchem nurtu humanistycznego – pedagogika antypozytywistyczna, humanistyczna, kultury, personalistyczna, egzystencjalna, religii. Zaznaczył się on mocno, chociaż jego nurty są teoretyczna, jednak sfera aksjologii wyraźnie zaistniała w sferze ideologicznej – ideologia wychowania. Powstały różne odmiany pedagogiki ideologicznej. Zawsze pytano jak naukowo uprawiać pedagogikę? Jak propagować pedagogikę? Te pytania są charakterystyczne. Czy może być jedno dobre wychowanie? Np. obywatela świata. Czy wychowanie będzie jednak zrelatywizowane do uprawiania pedagogiki tu i teraz? 1989 roku ten przełom uwzględnił nowe potrzeby. Doświadczenia pedagogów pokazują konieczność wyraźnego odróżnienia ideologii od teorii. Zwraca uwagę na elementy wspólne i te, które ją odróżniają.
Ideologia – gr. Idea, wyobrażenie o czymś, logos – nauka, ideologia nie jest nauką!!! Traktuje się ja jako ważny składnik wyobrażeń społecznych, światopoglądowych. Światopogląd jest mniej precyzyjny niż światopogląd, np. całokształt poglądów o świecie, społeczeństwie, wyrażanych w koncepcjach społecznych, prawnych, etycznych, religijnych, estetycznych, filozoficznych. Można je wiązać z jednostkami lub grupami w określonym czasie, przestrzeni, warunkach społecznych. Tu zarysował się pluralizm – systemy pozytywne, korzystne, etycznie poprawne i ich przeciwieństwa. Poprawnie bazowały na powszechnie uznawanych wartościach. Drugie na wartościach budzących sprzeciw, ale jedne i drugie tworzyły modele wychowania i urzeczywistniania go. Wołoszyn pisze, że pedagogika i wychowanie były i są na rozdrożu. To potwierdza, ze należy poważnie brać pod uwagę ideologię, bo jest to istotny punkt odniesienia w realizacji działalności wychowawczych. Należy stworzyć sferę oglądu na sferę ideologiczną w pedagogice. Dlatego mówi się o ideologiczności, afilozoficzności pedagogiki. Aby pedagogika nie była instrumentem (instrumentalizm pedagogiczny, pedagogika instrumentalna), aby szkoła nie była na usługach państwa. Pedagogika zatracała wtedy swoją teoretyczność, spełniała oczekiwania władzy. Tendencja ta istnieje nadal. Pojawia się jednak problem rozróżniania pojęć.
Czym jest pedagogika teoretyczna a czym ideologia? Może to być jedno i drugie, ale jednocześnie nie są one tożsame, różnią się zasadniczo, choć obie cechuje pluralizm. Ideologie są jednak bardziej ramowe. Różnice miedzy teorią i ideologią są, obie jednak są spluralizowane, a pluralizm wyraża się w wielości kierunków i prądów, orientacji, stanowisk, szkół. Teorię odróżnia od ideologii to, że pedagogika jako teoria jest otwarta, ideologie są zamknięte, hermetyczne, ramowe, sztywny konstrukt. Czasami tej sztywności oczekuje się od nauki. Pedagogika jako teoria ma wiele dyskursów, nie ma dyrektywów, są za to sądy, hipotezy, ale nie dyrektywy, te są charakterystyczne dla praktyki, ideologii. Stad w teorii jest wielość rozwiązań. Uzyskujemy dzięki niej wiedzę opartą na paradygmatach: scjentystycznym, empirycznym, pozytywistycznym. Badamy, doświadczamy – wiedza naukowa. Dzisiaj chcemy poznawać zjawiska różnego typu – przeżywania, rozumienia (pedagogika personalistyczna, kultury, religii), wyjaśniania hermeneutycznego, fenomenologicznego (istota, wgląd i rozumienie zjawisk – pedagogika postmodernistyczna, hermeneutyczna. Ideologia ma ramy, jest zamknięta, jest ekskluzywna, fundamentalna. Wychowanie jest indoktrynacją własnych ideałów. Opracowuje się programy ideologii i dyrektywy praktycznego działania.
W Polsce ideologia ma odzwierciedlenie w klasyfikacjach: Nawroczyński, Chmaj, Wołoszyn (5 odmian ideologii).
Po 1989 roku sfera ideologizmu wcale nie została porzucona, pomimo poczucia bezsensu. Życie społeczne uwzględnia wątki ideologiczne, dlatego np. B. Śliwerski zajął się ta problematyką, analizując sytuację polityczną w Polsce (wyróżnił 3 nurty - liberalny, konserwatywny, lewicowy).
Cechy poznania naukowego:
 Systematyczność, usystematyzowanie poznania, chodzi o podejmowane czynności poddanych rygorom czasowym i treściowym, jest więc określane jakimiś ramami.
 Obiektywizm – w tym poznaniu wyniki nie mogą być od niego zależne, muszą być obiektywne
 Sprawdzalność, powtarzalność badań, pozwalająca na porównywanie wyników
 Utylitaryzm – konkretne trudności i zjawiska, które mają później zastosowanie
 Twórczość i destruktywność – chodzi o to, że twierdzenia, sądy o badanej rzeczywistości badawczej możemy rozwijać i podważać, wiec destruktywność jest wpisana w naukę.
Poznanie naukowe potoczne:
 Brak uporządkowanie
 Duża doza subiektywizmu
 Nieweryfikowalność poznania, wyników
 Ograniczona użyteczność lub brak świadomości gdzie można jej użyć
 Brak niesprzecznych struktur poznania i objaśniania rzeczywistości
Poznanie naukowe teoretyczne i ideologiczne:
Grupy cech wskazujące podobieństwa teorii naukowej i ideologii – te czasami są mylne.
Podobieństwa:
 Zbiory przekonań lub założeń wyjściowych
 Wyjaśnienie, jakie jest społeczeństwo, jak i dlaczego się zmienia
 Teorie i ideologie proponują systemy pojęć i idei
 Kwalifikują relacje pomiędzy pojęciami, procesami i przyczynami
 Wskazują na powiązania systemu idei

IDEOLOGIE TEORIE
1/ oferują absolutną pewność
2/ maja na wszystko odpowiedź,
3/ mają charakter stały, zamknięty, jest czymś skończonym,
4/ nie ma miejsca na testowanie, nie ma sprawdzania,
5/ jest ślepa na założenia z nią sprzeczne – nie przyjmuje ich do wiadomości,
6/ oferuje swoiste przekonania moralne
7/ jest zawsze wysoce partykularna – reprezentuje interesy określonej grupy
8/ posiada z natury rzeczy sprzeczność 9/ jest zakorzeniona w specyficznej pozycji, orientacji społecznej 1/ wyjaśnienia są warunkowane, negocjowane
2/ cechuje je pewna doza niepewności, rozwiązania są niekompletne
3/ nie jest skończona, rozwija się, jest otwarta, obejmuje coraz to nowe pola - dynamizm
4/ chętnie oddaje się sprawdzaniu, które założenia są poprawne etc.
5/ zmienia podstawowe założenia
6/ jest niezależna i bezstronna – nie orzeka o przekonaniach, które są dobre itd.
7/ jest neutralna wobec wszystkich stronnictw
8/ dąży do logicznej spójności i zgodności wszelkich założeń etc.
9/ stara się być ponad wszelkie orientacje społ.

Stąd wiemy, ze pedagogika marksistowska nie była teorią a ideologią, była potoczna, nienaukowa, praktyczna.



ANTYNOMIE WE WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGICE.


Aspekty (już omówione):
 Filozoficzność
 Historyczność
 Wieloparadygmatyczność
 Wielokierunkowość
 Złożoność strukturalna
 Ideologiczność
 Antynomiczność
Antynomia – sprzeczność (może być taka, której nie da się powiązać) lub kontrast; anti – sprzeczność, nomos – prawo; sprzeczność w przepisach prawa.
Antynomia w sensie logiki – oznacza parę (2) zdań, które każde zasługuje na uznanie, ale są one sprzeczne. Są one nie do pogodzenia, przeciwne, ale osobno są logiczne, ważne, każde ma sens, chociaż wyrażają sprzeczność.
Według Okonia antynomia to sprzeczność między dwoma jednakowo uznanymi stwierdzeniami.
W pracach pedagogicznych mamy z nimi do czynienia tam, gdzie są sprzeczności np. realizacja wychowania i rozumienie wychowania. Przymus i swoboda w wychowaniu – nie mogą być jednocześnie. Antynomią jest też nagroda i kara, jako metody wychowania. Są sprzeczne, ale może być tak, że to, co w intencji ma być karą dla dziecka może być dla niego nagrodą.
Antynomia w sensie teoretycznym nad wychowaniem – pedagogika ma mieć sens humanistyczny czy praktyczny. Twórczość i odtwórczość, naśladownictwo też jest antynomią, bo inne są działania pierwsze i drugie. W pedagogice wciąż mamy do czynienia z antynomią np. w metodologii podejście empiryczno – pozytywistyczne i hermeneutyczne. Jedno nie może być drugim. Między teoriami w pedagogice antynomie mogą się wyrażać, ale w teorii pedagogicznej nie mogą. Teorie muszą być koherentne, spójne, bez antynomii.
Zgodność – przeciwieństwo antynomii, do niej zmierza pedagogika.
Kontrasty – od contrastone – sprzeciwiać się, i jest to ostro uwydatniająca się różnica, jaskrawa sprzeczność, przeciwieństwo.
T. Lewowicki – wygłosił, że wraz z przełomem weszliśmy w czas przezwyciężania pedagogiki paradygmatu przedmiotowego i wchodzimy w czas pedagogiki podmiotowej. Po przełomie 1989 roku pojawiła się koncepcja J. Gniteckiego (Poznań), koncepcja metodologiczna. Gnitecki głosił, że zjawiskiem symptomatycznym pedagogiki po 1989 jest spór o model pedagogiki. Nie ma jednego modelu, są trzy w związku z tym spory. W każdym z modeli wyraża się pewien typ racjonalności naukowej, więc tych racjonalności może być dużo. Trzeba je mieć na uwadze. Proces unaukowienia, refleksji pedagogicznej znajduje wyraz w realizacji modelu.
Modele:
 Empiryczny, scjentystyczny (pedagogika empiryczna)
 Prakseologiczny (pedagogika prakseologiczna)
 Hermeneutyczny ( pedagogika hermeneutyczna)
Spór zdaniem Gniteckiego daje się sprowadzić do tych modeli. Każdy model uwzględnia określone kryteria i reguły określonej rzeczywistości, realnościach postępowania badawczego (podejście, ujęcie)
Racjonalności:
 Instrumentalno – adaptacyjna (pedagogika empiryczna)
 Emancypacyjno – komunikacyjna (pedagogika hermeneutyczna)
 Pragmatyczna i cybernetyczno – technokratyczna (pedagogika prakseologiczna)
Kreowanie kilku modeli w jednej dziedzinie musi prowadzić do sporów, ujawniać antynomie i rozbieżność stanowisk. Mogą też istnieć stanowiska rozbieżne (bez skrajności, biegunowości). Jeśli antynomie powstają w warunkach dezintegracji pozytywnej to są pożyteczne, bo łączą się z szansą rozwoju, dialogu (dezintegracja pozytywna – hermeneutyka, badanie, spory).
Model racjonalności Gniteckiego:
 Model empiryczny scjentystyczny
W filozofii wiąże się z empiryzmem, pozytywizmem i naturalizmem przyrodniczym, zwolennicy twierdzą, ze prawdziwe, wiarygodne poznanie jest możliwe przez poznanie naukowe – metodami, standardami, procedurami, osiągnięciami poszczególnych dyscyplin naukowych (nauk przyrodniczych, ścisłych), to było używane dla nauk humanistycznych, społecznych. Musi on przyjmować pewne cechy, właściwości nauk przyrodniczych, stąd zmierza do uściślania, definiowania zjawisk pedagogicznych, stąd sformułowania operacyjne, behawioralne, nadajemy charakter zjawisk poddających się obserwacji, pomiarowi. Zakłada, że badany przedmiot wszystkich zachowań jednostki i grup społecznych w warunkach naturalnych i modyfikowanych np. wychowawczych, opiekuńczych. Badamy więc zjawiska dające się sprawdzić do obserwowalnego faktu naukowego. Kładzie się nacisk na pomiar pedagogiczny i matematyzację, na przyglądanie się naukom przyrodniczym, fizyce i operowaniu nimi, automatyzacja pozwala na formułowanie twierdzeń empirycznych i dostarcza wiedzy umożliwiającej wyjaśnianie zjawisk i związków między nimi, eksplorację – szukanie związków i zależności przyczynowo – skutkowych. Zmiany można optymalizować i dąży się do tego. Wiedza zmatematyzowana umożliwia kierowanie procesami pedagogicznymi, wychowawczymi. Model ten ma wpływ na to, co się dzieje w pedagogice i sposobie jej uprawiania. Mają zostać wyeliminowane określenia oceniające. Mają być tylko konkrety, bez ocen, bo te utrudniają objęcie obiektywnych, bezstronnych postaw, upiększają, są nieprecyzyjne, niedokładne. Model ten wykazuje związek z naturalizmem.
Naturalizm w odmianie behawiorystycznej jest podejściem ujmującym jednostkę jako zdeterminowane przez środowisko zewnętrzne. Podkreśla się tezy o zewnątrzsterowności człowieka, jest to socjocentryzm. Stad wynikają tendencje epistemologiczne. Poznanie człowieka obiektywne, naukowe, empiryczne (empiryzm logiczny wypracowany przez trzeci pozytywizm, czyli neopozytywizm).
 Model hermeneutyczny
Metoda filozoficzna poznania, oparta na rozumieniu i interpretacji, teoria filozoficzno – językowa, zajmuje się badaniem i interpretacją znaków, symboli, mitów i innych form ludzkiej ekspresji, w celu ustalenia poprawności wypowiedzi, tekstu (nie tylko mówionego) np. sytuację. Ma się ona odbywać w kategoriach: kategorie sposobu myślenia, języka, kultury twórców. Model ten zmierza do uchwycenia specyficznych stanów rzeczy, dotyczących wnętrza człowieka, czym jest doświadczenie. Jest nastawiony na pojedynczego, indywidualnego człowieka. Stosuje się go do zagadnień, poznania postaw, motywów, intuicji, przekonań, możliwości, celów i wartości. Istnieją obiekty badań poddające się empirycznemu poznaniu i takie, do których trzeba zastosować hermeneutykę. Interpretacja humanistyczna, empatia, próby rozumienia cudzych intencji tu potrzeba hermeneutyki. Chodzi o doświadczenia wewnętrzne jednostki, będące wewnętrzną reprezentacją świata. Model ten przeciwstawia się matematyzacji badań, bo prowadzi do utraty wartościowej wiedzy o jednostce i grupie społecznej, zwłaszcza, jeżeli chodzi o wiedzę, której nie da się ująć ilościowo. Wiedza ilościowa jest nieużyteczna. Wiele niejasnych twierdzeń wzbudza mimo to żywe zainteresowanie. Z tym modelem silny związek wykazuje antyscjentyzm i antynaturalizm.
Antynaturalizm zaznacza swoją obecność w różny sposób np. odwołując się tez do psychologii przyszłości i psychologii rozwojowej. Nurt dopiero się rozwija.
 Model prakseologiczny
Teorie sprawnego, skutecznego działania, racjonalnego, efektywnego. Przesłanki – dążenia do zapewnienia zwiększenia skuteczności działań pedagogicznych. Staje się to możliwe w warunkach poprawy kategorii pedagogiki – cele, działania, warunki. W pedagogice praktycznej można wskazać działy, refleksje: 1/ teleologia wychowawcza – stanowienie celów; 2/ działalność wychowawcza; czynności, działania, pedagogika prakseologiczna, praktyka; 3/ nad skutecznością, warunki subiektywne dotyczące podmiotów działających i obiektywne czyli sytuacja, w której przebywa podmiot, pedagogika teoretyczna, zmierza do zgromadzenia wiedzy o badanym fragmencie , stawianie hipotez, pedagogika teoretyczna – twierdzenia, sądy, hipotezy.
Pedagogika praktyczna – dyrektywy działaniowe, czyli wskazówki co do prowadzenia działalności pedagogicznej. Dyrektywy mają różny stopień ogólności: strategie, taktyki działania, są najbardziej ogólne; specyficzne sytuacje (opiekuńcze, wychowawcze) są węższe. Dyrektywy pedagogiczne nie są twierdzeniami w sensie logicznym. Są wskazówkami kierowanymi pod adresem praktyki.
Te 3 modele są przeciwstawne, antynomiczne. Różnią się od siebie, wpływają na sposób ujmowania pedagogiki. Każdy model oferuje inne ujęcie przedmiotu, techniki badań pedagogicznych: kontrasty w ujmowaniu pedagogiki.
Zmiany wychowawcze – zmiany cząstkowe, parcjalne i/ lub w kierunku efektów, skutków, mogą, ale nie muszą nastąpić.
Pedagogika empiryczna – zajmuje się wyjaśnianiem zmiany w jednostce.
Pedagogika hermeneutyczna – zajmuje się interpretowaniem zmiany wychowawczej w kategoriach wartości (sens ludzkiego życia, istnienia).
Pedagogika prakseologiczna – poszukuje skutecznych sposobów osiągania zmiany w jednostce. Te 3 sposoby to odmienny, oddzielny przedmiot badań. Przedmiot:
 Pedagogika empiryczna – sytuacje, zjawiska
 Pedagogika hermeneutyczna – wartości
 Pedagogika prakseologiczna – działania, ważne sprawności i skuteczność.
Dowodem na przezwyciężenie tych antynomii jest próba budowania pedagogiki praktyczno – teoretycznej, badań ilościowo – jakościowych.

ZŁOŻONOŚĆ METODOLOGICZNA WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI.

Metodologia - z greckiego methodos, badanie, droga, sposób, logos – nauka, w ogólnym znaczeniu – dla wszelkiego poznania.
Metodologia – nauka o metodach wszelkiego, skutecznego działania i jej synonimem jest prakseologia (teoria sprawnego działania – Kotarbiński); działalność naukowa.
Ogólna metodologia nauk – dokonuje analizy i oceny metod i technik, które są wspólne różnym naukom, podejmuje kwestie definicji i definiowania, wnioskowania, klasyfikowania faktów, zjawisk, procesów, od przygotowania badań naukowych przez ich prowadzenie, sposoby opracowywania wyników badań, sposoby budowania teorii, koncepcji naukowych, sposoby utrwalania osiągnięć naukowych w mowie i w piśmie.
Jest blisko tego, co oferuje nam filozofia:
 Gnoseologia – teoria poznania (procesy, źródła, rodzaje, cechy poznania); epistemologia – teoria wiedzy (struktura, język, sposoby myślenia, społeczne funkcjonowanie nauki); epistemologia = gnoseologii w szerszym znaczeniu, wówczas gnoseologia jest ważna. Filozofia jest związana z wszelkim poznaniem. W węższym – jako teoria poznania naukowego gnoseologia wiążę się metanauką, zajmującą się poznaniem naukowym.
 Ontologia – nauka o bycie, istota bytu, sensu
Trzy rodzaje założeń w badaniach:
 Ontologiczne – czym się zajmujemy?; refleksja nad wychowaniem, geneza, klasyfikacja, rodzaje, właściwości
 Epistemologiczne – sposoby gromadzenia wiedzy, drogi poznania; określa się wychowanie jako przedmiot poznania, określa się proces poznania, wychowania, drogi poznania, granice poznania, kryteria, akta poznawcze, rezultaty
 Metodologiczne – badanie i analiza wychowania jako procesu, normy wychowawcze, dobór metod i technik, typy wnioskowania, sposób interpretacji danych, sprawdzaniu hipotez, ich stawianiu, związek teorii z praktyką
W metodologii pedagogiki – budowanie teoretycznej wiedzy pedagogicznej.
Status metodologiczny współczesnej pedagogiki jest istotny – pytania o źródła poznania, o charakter wiedzy, drogi poznania, o funkcje w doskonaleniu praktyki wychowawczej, pedagogicznej, o sens badań pedagogicznych, praktycznych, dlaczego, po co, jaki ich sens. Odpowiedź: Badania w pedagogice nad wychowaniem i jego uwarunkowaniami należy badać, aby wiedzieć, aby uwzględniać wiedzę episteme (racjonalną), ale takie aby badać i działać, uwzględniać wiedzę techne.
Wiedza episteme – pewna i niewątpliwa, synonim wiedzy prawdziwej, odróżnianej od tej, opartej na doksa – mniemanie, pogląd, opinia. Episteme jest pewna, prawdziwa, do sprawdzenia. Doksa – moje doświadczenia, sądy, poglądy, wiedza przypadkowa, zmysłowa, omylna, niepewna. Techne – praktyczna, reguły prakseologiczne, reguły, wskazówki, dyrektywy działania.
Należy zachować komplementarność wiedzy. Wiedza episteme – pedagogika empiryczna opiera się na opisie i wyjaśnianiu. Obecnie wiedza jest zdobywana też hermeneutycznie poprzez poznanie i interpretacja.
 Episteme – ilościowy model
 Hermeneutyka – jakościowy model
 Komplementarność – obecnie próbuje się je łączyć
Stąd współcześnie badania zorientowane wokół któregoś z tych modeli.
Pedagogikę odróżnia od nauk przyrodniczych łączenie episteme z techne, wiedzę teoretyczną i praktyczną.
Uznaje się dwa modele badań:
 Komplementarne teoretycznie zorientowane – episteme
 Komplementarne praktycznie zorientowane – techne
Metodologia pedagogiki:
Hermeneutyka - pedagogika staje się nauką kulturową, o kulturze, przyjmuje podstawy badawcze dla nauk o kulturze, wykorzystuje sposoby, metody, badania charakterystyczne dla nauk przyrodniczych, chociaż nią nie jest i podstawy badania charakterystyczne dla nauk kulturowych chociaż nią nie jest.
Dilthey – filozofia życia w centrum.
Kategorie poznania:
 Przez życie
 Przez rozumienie
Ważną rolę odgrywa znaczenie jako perspektywa badawcza prowadząca poznanie jako zrealizowanie celu czyli budowanie teorii naukowej. Znaczeń jest wiele i podlegają wyborom (przemyślanym, popartym przeżyciem). Jako metodę poznania przyjmują hermeneutykę, pozwalającą na przeżywanie, emocje i zrozumienie, Są :
 Hermeneutyka pedagogiczna – nie metoda ją różnicuje, ale badany obiekt, obszar, to czym się zajmuje, jest szersza od pedagogiki hermeneutycznej. Jej przedmiotem jest rzeczywistość wychowawcza, literatura. Dzieła sztuki, przyroda, zjawiska, historia, prawo, wierzenia, obyczajowość, społeczności ludzkie
 Pedagogika hermeneutyczna – wskazuje na wykorzystanie metody hermeneutycznej jako naukowej, tworzy to konstrukt pozwalający ją odróżnić od innych – pedagogiki empirycznej, fenomenologicznej.
Hermeneutyką zainteresował się człowiek przez co ma ona zastosowanie.
Według Gniteckiego w latach 90 bliżej scharakteryzował hermeneutykę, pokazał cztery obszary charakterystyczne dla pedagogiki, gdzie można zastosować hermeneutykę:
 Teksty – z podejściem bez założeń
 Historia – rozumienie jest zakorzenione w czasie, stąd wszystko ,a historyczny sens, jest splecione z kulturą, zależy czego się szuka – prawdy – to czyta się dzieł historycznych, czym jest historia, sens tkwi w języku, w tekście, symbolizujący tekst, można odpowiednio odczytać (symbolika)
 Rozumienie rzeczywistości wychowawczej – można rozumieć i interpretować wychowanka jako wychowawcę, przebieg procesu uczenia się, postawę wychowawczą, działania wychowawcy, szerokie spektrum instytucji kształcąco – wychowawczych, zjawiska pedagogiczne (pozytywne i negatywne), można też hermeneutycznie rozumieć i zinterpretować wzajemność praktyki i teorii.
 Przygotowanie i interpretacja badań empirycznych – założeń ilościowych, które wyrażają subiektywność.
Gnitecki ujawnia, że nie da się dokładnie pozytywistycznie podsumować badań.
Pod koniec XX wieku do hermeneutyki doszła fenomenologia (fenomenologiczna filozofia). Hermeneutyka – fenomenologia – można powiedzieć czym jest pedagogika hermeneutyczna i hermeneutyka pedagogiczna, ale nie można powiedzieć czym jest pedagogika fenomenologiczna – badania nakierowane na poszukiwanie sensu istoty, chcemy zrozumieć, dotrzeć do istoty tego. Stąd badania istotnościowe.
Hermeneutyka – szuka rozumień, rozrasta się stąd potrzebny jest obiektywizm, rozumienie jest otwarte, spirala nigdy się nie kończy, nie można do końca określić tego, co jest obiektywne, tu postmodernizm, rozumienie wskazuje na nieredukowalność, każde odniesienie do świata jest krytyczne.
Fenomenologia – nakazuje w pewnym momencie powiedzieć „stop”, „tu wiem jaka jest istota”, „źródła poznania”, doświadczenie fenomenologiczne – jest różne od mistycznego, empirycznego, jest bliższe doświadczeniu potocznemu, ale nie upraszczającym, bo jest skomplikowane, głębokie. Trzeba umieć obcować z rzeczami, trzeba nauczyć się doświadczać świata wartości. Opis fenomenologiczny polega na odsłanianiu istoty oglądanego przedmiotu, służy komunikacji, ma służyć w pomocy poznania tego drugiemu człowiekowi. Tu jest związek hermeneutyki i fenomenologii:
 Hermeneutyka – ma charakter zadań opisujących jasność zjawisk
 Fenomenologia – opisuje ich istotę
Opis fenomenologiczny miałby służyć szkołom i kierunkom pedagogicznym (wszystkim), miałaby Stanowic mocną podstawę, nie podlegającą żadnym wątpliwościom.
Wychowanie jest zawsze czyimś wychowaniem, bo nie istnieje w ogóle. Należy je umiejscowić w czasie i miejscu życia jakiejś osoby. Po fenomenologicznemu poznaniu sensu albo bezsensu, pedagog uzyskuje horyzont interpretacyjny, który wykorzystuje w istotnościowych warunkach.