STRUKTURA ETNICZNA
W wytworzeniu polskiej wspólnoty narodowej kluczową rolę odegrały plemiona zachodniosłowiańskie, takie jak: Polanie, Ślęzanie, Wiślanie, Mazowszanie czy Pomorzanie. Nazwa "Polacy" wywodzi się od Polan, plemienia osiadłego nad Wartą, które zjednoczyło inne plemiona. Na początku struktura etniczna społeczeństwa polskiego była jednorodnie zachodniosłowiańska. Od XII-XIII wieku doszedł element niemiecki w miastach i osadach chłopskich, następnie, zwłaszcza po unii z Litwą, Rusini i Litwini na wschodnich obszarach kraju. Również Żydzi przybyli od czasów Kazimierza Wielkiego, głównie do miast. Z kolei Tatarzy i Ormianie osiedlali się na kresach wschodnich, a Łotysze na północy. Pojawiły się też ślady kolonistów i emigrantów z różnych krajów zachodnich. W latach poprzedzających rozbiorów, pod koniec XVIII wieku, skład narodowościowy Rzeczypospolitej (wg J. A. Gierowskiego) to 2/3 Polaków (łącznie ok. 8 mln, wliczając polskojęzyczną ludność ziem położonych na zachód od granic państwa), kilkanaście procent ludności ruskiej i litewskiej, ok. 7,5% (750 tys.) Żydów, ludność niemiecka. Według spisu z 1921 roku II Rzeczpospolitą zamieszkiwało 27 mln osób, z czego 69,2% deklarowało narodowość polską, 14,3% - ukraińską, 7,8% - żydowską, 3,9% - białoruską i tyleż niemiecką, 0,7% - inną (mniejszości narodowe stanowiły więc, według oficjalnych danych, ponad 30% ludności). Polska stała się etnicznie jednolita w wyniku II Wojny Światowej, w rezultacie wymordowania przez nazistów Żydów, utraty terytoriów wschodnich z wysokim udziałem ludności niepolskiej i repatriacji Polaków w okresie powojennym. W 2001 roku GUS ocenił, że mniejszości narodowe stanowią ok. 2,3 do 2,5% ogółu mieszkańców kraju; w tym 300-350 tys. Niemców, 200-230 tys. Białorusinów i Ukraińców, 50-60 tys. Łemków, 25 tys. Romów, po 20 tys. Litwinów i Słowaków, 15 tys. Żydów i 10-13 tys. Rosjan.
STRUKTURA NARODOWOŚCIOWA
Współczesna Polska jest krajem niemal całkowicie jednolitym narodowościowo. Według spisu powszechnego z 2002 roku, liczba mniejszości narodowych wynosi 3,26% ogółu mieszkańców, co daje ok. 1,5 mln osób. W okresie międzywojennym (lata 1918-1939) w granicach II Rzeczpospolitej mieszkało 11,3 mln osób innej niż polska narodowości, stanowiących 35% ogółu (dane z 1931 r.). Przyczyną tak drastycznych zmian w strukturze narodowościowej były tragiczne skutki II wojny światowej i konsekwencje realizacji powojennej polityki władz Polski socjalistycznej. Działania wojenne i eksterminacja ludności pochłonęły ok. 6 mln istnień, przez zmiany granic poza Polskę znalazło się ok. 6,5 mln osób, a przymusowe migracje i przesiedlenia zmniejszyły liczebność polskiego społeczeństwa o 1,7 mln osób. Obecnie najliczniejszą mniejszością są Niemcy - ok. 150 tys. osób (w 1931 r. - 800 tys.), zamieszkujący głównie Śląsk. Drugą grupę stanowią Białorusini, których jest ok. 49 tys. (w 1931 roku - 1,9 mln), mieszkający głównie na wschodzie Polski. Trzecią najliczniejszą grupę stanowią Ukraińcy, którzy po II wojnie światowej zostali przymusowo przesiedleni na ziemie zachodnie i północne. W Polsce żyje ich ok. 31 tys. (w 1931 - 5 mln).
STRUKTURA RELIGIJNA
Według Rocznika Statystycznego największą wspólnotę religijną stanowi Kościół katolicki, do którego należy około 34,26 mln wiernych. W obrządku rzymskokatolickim ochrzczonych jest 34 206 767 obywateli RP, stanowiąc około 89% populacji. Kościół Greckokatolicki liczy 53 tys. wiernych, Kościół Ormiański 5 tys., Kościół Neounicki - 195 osób.
Starokatolicyzm, wywodzący się z tradycji katolickiej, liczy 45 tys. wiernych (Kościół Starokatolicki Mariawitów – 23 894 wiernych, Kościół Polskokatolicki – 19 172 wiernych, Kościół Katolicki Mariawitów – 2 274 wiernych).
Wspólnoty tradycji prawosławnej liczą ponad pół miliona z wiernych (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – 509,1 tys., Wschodni Kościół Staroobrzędowców w RP – 426 osób).
Do protestantyzmu i tradycji protestanckiej zalicza się prawie 150 tysięcy wiernych: Kościół Ewangelicko-Augsburski – 77,5 tys., Kościół Zielonoświątkowy – 20,890 tys., Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – 9,488 tys., Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP – 5,527 tys., Nowoapostolski Kościół w Polsce – 5,076 tys., Kościół Chrześcijan Baptystów – 4,688 tys., Kościół Ewangelicko-Metodystyczny – 4,420 tys., Kościół Ewangelicko-Reformowany – 3,550 tys., Kościół Wolnych Chrześcijan – 2,987 tys., Kościół Chrystusowy – 2,952 tys., Kościół Boży w Chrystusie – 2,901 tys., Kościół Ewangelicznych Chrześcijan – 2,261 tys., Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego – 2,245 tys., Świecki Ruch Misyjny „Epifania” – 1 682 wiernych, Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (Mormoni) – 1 305 wiernych.
Inne grupy wyznaniowe stanowią w sumie około 150 tysięcy członków, wśród nich najliczniejszy jest Związek Wyznania Świadków Jehowy (127 377 wiernych). Do najważniejszych zarejestrowanych związków wyznaniowych należą: Chrześcijański Kościół Głosicieli Dobrej Nowiny – 5 tys. wiernych, Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang w Polsce – 1 665 wiernych, Instytut Wiedzy o Tożsamości „Misja Czaitanii” – 1 389 wiernych, Misja Buddyjska Trzy Schronienia w Polsce – 1 270 wiernych.
Polaków bez wyznania jest ponad 2,9 miliona (niecałe 8%).
Analizując te statystyki, warto pamiętać, że za członków poszczególnych Kościołów i związków religijnych uważane są osoby, które przystąpiły do nich (np. poprzez obrzęd chrztu), nawet jeśli później wystąpiły. Wiarygodne dane statystyczne nie mogą być sporządzone wyłącznie na podstawie deklaracji przystąpienia do danego Kościoła. To sprawia, że podana tu liczba Polaków bez wyznania może być zaniżona, a wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego - zawyżona. Należy zwrócić uwagę, że są to dane z końca roku 2004. W Warszawie i Łodzi do kościoła regularnie uczęszcza niecałe 20% społeczeństwa, większą religijność charakteryzuje Śląsk i Lubelszczyzna.
Kilka prawnie zarejestrowanych w MSWiA związków wyznaniowych (jak Rodzimy Kościół Polski czy Zrzeszenie Wiary Rodzimej) ma swoje korzenie w etnicznych, przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian. Po roku 1989 w Polsce pojawiły się także antropozofia, teozofia oraz religie wschodnie, takie jak buddyzm.
