Trójpodział władz w Polsce

Współcześnie obowiązująca Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 roku w rozdziale I pod tytułem Rzeczpospolita art. 10 mówi:

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Jednym z pierwszych osób które zauważyły i opisały podział władzy był Monteskiusz, który uważał iż barierą przed despotyzmem jest właśnie ów trójpodział władzy. Cała konstrukcja podziału władzy, wzorowana na doświadczeniach angielskich oraz na doktrynie Locke’a przyniosła Monteskiuszowi największą sławę.

W każdym państwie - pisał Monteskiusz- istnieją trzy pola aktywności, którym odpowiadają trzy władze: prawodawcza, wykonawcza i sądowa. W państwie , w którym ma być zapewniona polityczna wolność, władze te powinny być rozdzielone. Nie ma wolności, gdy dwie spośród nich skupione są w jednym reku, albo- co gorsza, gdy jedna osoba i jeden organ sprawuje trzy władze.

Zasada podziału władzy przeszła w rozwoju polskiego prawa konstytucyjnego znamienną drogę. Przyjęta została w Konstytucji 3 maja, wprowadziła ja także Konstytucja z 1921 r., została odrzucona przez Konstytucję z roku 1935, formalnie uznawała ją Mała Konstytucja z 1947 r., odrzuciła Konstytucja z 1952 r., przywróciła Mała Konstytucja z 1992 r. i przejęła Konstytucja z 1997 roku.

Zasadę trójpodziału władzy w Polsce można sprowadzić do kilku zasadniczych tez:
- Wyróżnia się w państwie trzy wyodrębnione władze: ustawodawczą, wykonawczą i sadowniczą,
- Każdej z nich odpowiada aktywność wyodrębnionych organów państwowych,
- Obowiązuje niepołączalność tych władz, czyli każda z nich ma być wykonywana przez odrębny organ państwowy niedopuszczalne jest łączenie związanych z nimi stanowisk państwowych,
- Mechanizm stosunków między władzami ma zapewniać wzajemne oddziaływanie i hamowanie.

Do tych ustaleń można dodać dalsze, nie mające już tak fundamentalnego znaczenia, jak np. różne kategorie organów państwowych czy zróżnicowane sposoby ich wybierania.

Wyodrębnienie sfer: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej nie nastręcza trudności, ale rozgraniczenie działalności w tych dziedzinach. Stąd w działalności organów władzy ustawodawczej spotykamy przejawy wykonawstwa (władzy wykonawczej), podobnie organy władzy wykonawczej realizują określone zadania w zakresie należącym do władzy ustawodawczej (np. stanowienie aktów prawnych z mocą ustawy, zwoływanie sesji parlamentu przez głowę państwa czy też jej prawo rozwiązywania ciała przedstawicielskiego i zarządzanie przedterminowych wyborów parlamentarnych).

Władza ustawodawcza w Polsce należy do Narodu który sprawuje ją przez swoich przedstawicieli do Sejmu i Senatu. Do najważniejszego zadania jakie przypisuje się parlamentowi jest stanowienie ustaw. Pomimo tego bardziej uprzywilejowaną pozycją cieszy się sejm, gdyż to on nadaje kierunek polityce państwa i uchwala ustawy, natomiast Senat uczestniczy w uchwalaniu ustaw, powołuje niektóre ograny państwowe. Tylko w dwóch przypadkach te dwie instytucje są sobie równe tj. przy nowelizacji konstytucji oraz uchwalanie ustaw zezwalające prezydentowi na ratyfikację umów międzynarodowych.

Poza funkcja ustawodawczą Sejm (460 posłów) i Senat (100 senatorów) przypisuje się także funkcję ustrojodawczą tj. dokonywanie zmian Konstytucji, funkcję kreacyjną- powoływanie przez Sejm i Senat: prezesa NBP (na wniosek prezydenta), Rzecznika Praw Obywatelskich (za zgodą Senatu), prezesa NIK (za zgodą Senatu), 4 członków Krajowej Rady Sądownictwa,4 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, sędziów Trybunału Konstytucyjnego, członków Trybunału Stanu oraz prezesa Rady Ministrów i ministrów., oraz funkcja kontrolna: zapytania i interpelacje poselskie, kontrola wykonana budżetu, działalność śledczej komisji sejmowej, wotum nieufności dla Rady Ministrów lub poszczególnych ministrów.

Władza wykonawcza - Organami państwa w zakresie władzy wykonawczej są Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ma przede wszystkim grać rolę czynnika stabilizacji wewnętrznej i zewnętrznej, oddziałującego na funkcjonowanie innych naczelnych władz państwa, w tym zwłaszcza na parlament i rząd oraz reprezentanta Polski. Jest to koncepcja prezydenta silnego, o władczych uprawnieniach w stosunku do innych organów państwowych, ale nie zajmującego się bieżącym zarządem sprawami państwa. Akty prawne Prezydenta wymagają dla swej ważności kontrasygnaty, czyli współpodpisania, Prezesa Rady Ministrów albo właściwego ministra. Niektóre akty Prezydenta, określone przez małą konstytucję, są jego samodzielnymi decyzjami i nie potrzebują kontrasygnaty. Są to m.in. takie uprawnienia, jak: rozwiązanie parlamentu, weto ustawodawcze, skierowanie ustawy przed jej podpisaniem do Trybunału Konstytucyjnego, desygnowanie Prezesa Rady Ministrów.

Drugim składnikiem władzy wykonawczej jest Rada Ministrów. Prowadzi ona politykę wewnętrzną i zagraniczną RP oraz kieruje całością administracji rządowej. Przyjęto zasadę domniemania kompetencji na rzecz Rady Ministrów. Jest ona zatem władna podejmować decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa, które nie zostały wyraźnie zastrzeżone dla Prezydenta, innego organu administracji państwowej bądź samorządu. Radę Ministrów tworzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie oraz inne osoby, których członkostwo wynika z ustaw szczególnych.

Władza sądownicza - (trzecia władza w państwie), stanowi ją wymiar sprawiedliwości sprawowany przez niezależne i niezawisłe sądy. Do ich kompetencji należy orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego, a w wielu państwach również kontrola zgodności działań innych organów państwa z prawem i konstytucją. W celu realizowania tych zadań powoływane są sądy powszechne (orzekają w sprawach cywilnych i karnych) oraz sądy szczególne (np. wojskowy, pracy). W Polsce, zgodnie z Konstytucją RP władzę sądowniczą sprawują sądy (Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe) oraz trybunały (Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu). Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz, wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd Najwyższy, naczelny organ sądowy w Rzeczypospolitej Polskiej. Sprawuje on nadzór nad działalnością sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych w zakresie orzekania. Sąd Administracyjny (NSA) organ sądowniczy, który sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę administracji publicznej. Sądy powszechne, organy wymiaru sprawiedliwości, które obejmują sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. W większości rozstrzygają sprawy z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego lub prawa pracy. Sądy szczególne, organy wymiaru sprawiedliwości powołane do rozpatrywania spraw dotyczących określonej kategorii osób (np. sądy wojskowe) bądź pewnego zakresu spraw (np. sądy administracyjne).

Trybunał Stanu, organ sądowy powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych oraz osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem. W skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków.

Trybunał Konstytucyjny, konstytucyjna instytucja władzy sądowniczej Trybunał orzeka w sprawach:
1. Zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2. Zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3. Zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4. Zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

Trybunał Konstytucyjny rozpatruje też skargi wniesione przez obywateli w zakresie naruszania ich wolności lub praw oraz rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności.

Na koniec należy dodać iż, we wszystkich krajach świata o demokratycznym systemie prawa istnieje podział i równowaga władz.