Trójpodział władzy w państwie demokratycznym

Demokracja – z greki – demokratia – ludowładztwo; demos – lud, kratos – władza. Zarówno pojęcie ludowładztwa, jak i formy ustrojowe związane z tym pojęciem zrodziły się w Atenach. Pierwsze podwaliny pod państwo demokratyczne dał w roku 594 p.n.e. Solon, gdy przez swą reformę uwolnił chłopów od długów i przeprowadził podział ludności na klasy majątkowe.


Współczesne demokracje zależą od zasady ograniczonej większości, procedur wyborczych jak i przedstawicielskiego przekazywania władzy. Na pytanie: gdzie szukać rządzącego ludu? – odpowiadamy – podczas wyborów. Władza wyborcza jest gwarantem demokracji, a wybory są odzwierciedleniem opinii publicznej. Każdy ma prawo do posiadania własnej opinii, do jej wyrażania, jak również do jej zmiany. Wolność obywatela demokracji polega na tym, że w każdej chwili może zmienić swoje poglądy. 


Demokratyczne państwo jest państwem prawa, które realizuje zasady suwerenności narodu i podziału władzy. Oczywiście prawidłowe funkcjonowanie państwa demokratycznego nie mogłoby się obyć bez zasad takich jak racjonalność i tolerancja dla innych poglądów, postaw, obyczajów, gustów i wszelkich humanistycznych elementów. Państwo demokratyczne jako szkielet swojego funkcjonowania stawia cztery podstawowe wartości: wolność, sprawiedliwość, równość i porządek. Wartości te bardzo ważne dla tego typu ustroju gdyż wyrażają cały sens działania systemu demokratycznego.

Jak więc widzimy demokracja to ustrój polityczny, w którym władza państwowa spoczywa w rękach wszystkich obywateli. Obywatele ci mają prawo uczestniczyć w życiu politycznym, podejmować ogólnonarodowe decyzje oraz wybierać i odwoływać swoich przywódców.
We współczesnych demokracjach władza rządu jest ograniczona przez klasyczny trójpodział władzy (władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza). Władza wykonawcza oddzielona jest od władzy ustawodawczej. Rolą tej pierwszej jest wykonywanie ustaw uchwalonych przez te drugą. Niezawisła władza sądownicza kontroluje natomiast władzę ustawodawczą i wykonawczą.


WŁADZA USTAWODAWCZA - SEJM I SENAT

Zgodnie z art. 95 ust.1 konstytucji, władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat. Obie te izby parlamentu, jeśli obradują razem, mają status Zgromadzenia Narodowego. Zgromadzenie Narodowe uchwala konstytucję, odbiera przysięgę od nowo wybranego Prezydenta i podejmuje uchwałę o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu.
Sejm składa się z 460 posłów, zaś Senat - ze 100 senatorów. 
Kadencja tych organów trwa 4 lata. Zaczyna się w dniu pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. 



Sejm składa się z posłów, wybieranych w wyborach:

- powszechnych,

- równych, 

- bezpośrednich,

- proporcjonalnych, 

- w głosowaniu tajnym. 



Senatorowie są wybierani w wyborach:

- powszechnych,

- bezpośrednich

- w głosowaniu tajnym.



Bierne prawo wyborcze do Sejmu, czyli prawo bycia wybranym na posła ma każdy obywatel polski mający prawo wybierania, (czyli mający czynne prawo wyborcze), który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. W przypadku senatorów granica wieku jest surowsza i wynosi 30 lat. Wynika to z faktu, iż Senat z założenia ma być "izba rozsądku", powinien, zatem składać się z osób mających określone doświadczenie i wiedzę oraz obycie polityczne.
Poseł jest reprezentantem całego narodu i nie może być związany żadnymi instrukcjami wyborców. Wykonywanie mandatu posła i senatora wiąże się z koniecznością dochowania godności urzędu oraz powstrzymania się od wszelkich działań, które mogłyby podważać zaufanie wyborców, wywoływać wątpliwości, co do uczciwości parlamentarzysty itp. Istnieje również grupa osób, które nie mogą sprawować mandatu poselskiego i senatorskiego ze względu na wykonywany zawód czy służbę. Dotyczy to sędziów, prokuratorów, urzędników służby cywilnej, żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, policjantów oraz funkcjonariuszy służb ochrony państwa.


Posłowie i senatorowie w toku sprawowania swoich funkcji korzystają z immunitetu. Oznacza to, iż nie mogą być oni pociągnięci do odpowiedzialności za swoje czynności wchodzące w zakres sprawowania mandatu - ani w czasie jego trwania ani też po jego wygaśnięciu. Poseł czy senator podejmujący np. działania w celu ochrony interesów swoich wyborców nie ponosi za nie odpowiedzialności tak jak każdy obywatel, a jedynie może ponieść odpowiedzialność przed Sejmem (senator - przed Senatem). W wypadku, gdyby naruszył prawa osób trzecich, może odpowiadać przed sądem tylko za zgodą Sejmu (Senatu). Jeśli poseł (senator) popełnił czyn, za który może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, to w trakcie trwania mandatu taka odpowiedzialność zależy od wyrażenia zgody przez odpowiednią izbę parlamentu (uchylenia immunitetu).


Zarówno Sejm, jak i Senat są organami zespołowymi, obradującymi na posiedzeniach. Posłowie i senatorowie wybierają ze swego grona odpowiednio Marszałka i wicemarszałków Sejmu i Senatu. Marszałkowie przewodniczą obradom, reprezentują izbę na zewnątrz, stoją na straży jej praw, reprezentują Sejm (Senat), zwołują posiedzenia, czuwają nad tokiem i terminowością prac Sejmu (Senatu) i ich organów, udzielają posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, sprawują pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu (Senatu) oraz wydają zarządzenia porządkowe.


Organami Sejmu są:

- Marszałek Sejmu, 

- Prezydium Sejmu, 

- Konwent Seniorów, 

- komisje sejmowe.


Sejm wyłania ze swego grona stałe komisje (np. Administracji i Spraw Wewnętrznych, Gospodarki, czy Zdrowia), które rozpatrują i przygotowują sprawy stanowiące przedmiot prac Sejmu, opiniują sprawy przekazane pod ich obrady przez Sejm, Marszałka lub Prezydium Sejmu. Do najważniejszych zadań komisji stałych należy rozpatrywanie projektów ustaw i uchwał, poprawek Senatu wniesionych do uchwalonych przez Sejm ustaw, weta Prezydenta. Komisje sejmowe są również organami Sejmu w zakresie kontroli działalności organów państwowych, samorządu terytorialnego oraz innych organizacji w zakresie wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwał Sejmu. Rozpatrują sprawozdania i informacje ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej, analizują działalność tej administracji.


Sejm może też powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy.



Funkcje Sejmu są następujące:

- legislacyjna

- osobowa 

- kontrolna

- ustawodawcza



Funkcja legislacyjna

Procedura legislacyjna odbywa się w trzech czytaniach, w trakcie, których Sejm zapoznaje się z wniesionym projektem ustawy, przekazuje następnie projekt do odpowiednich komisji, które mogą wnosić do niego swoje poprawki. Projekt trafia następnie pod obrady Sejmu, który głosuje nad poprawkami oraz całą ustawą. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 


Przyjęta przez Sejm ustawa jest przekazywana do Senatu, który w ciągu 30 dni może ją przyjąć bez żadnych zmian, uchwalić do niej poprawki lub odrzucić ją w całości. Uchwalenie poprawek lub odrzucenie ustawy przez Senat powoduje konieczność ponownego głosowania nad nimi przez Sejm. Dla odrzucenia uchwały Senatu przez Sejm konieczna jest bezwzględna większość głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.


Jeśli parlament zakończy procedurę legislacyjną, ustawa trafia do Prezydenta, który powinien ją podpisać w ciągu 21 dni i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

Prezydent przed podpisaniem ustawy może jednak skorzystać z możliwości wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z konstytucją. Jeśli TK uzna ustawę za zgodną z konstytucją, Prezydent nie może odmówić jej podpisania.



Funkcja osobowa

Oznacza ona, że Sejm uczestniczy w powoływaniu osób na niektóre stanowiska państwowe i odwoływaniu z nich. 


Sejm bierze udział w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu.


Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych.

Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Sejm powołuje członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej.



Funkcja kontrolna

Sejm realizuje tę funkcję zarówno na posiedzeniach plenarnych (m.in udziela lub odmawia udzielenia rządowi absolutorium z wykonania budżetu państwa, kieruje interpelacje, rozpatruje sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych) jak i w trakcie prac komisji sejmowych (m.in. rozpatruje sprawozdania i informacje ministrów, uchwala dezyderatów i opinie).

Funkcja ustawodawcza 

Polega ona na obowiązku parlamentu do stanowienia ustaw jako podstawowych i powszechnie obowiązujących aktów prawnych. Materią ustawową są w szczególności prawa i obowiązki obywateli. W drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych. Do uprawnień sejmu należy także podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu wojennego.



Organami Senatu są:

- Marszałek Senatu,

- Prezydium Senatu,

- Konwent Seniorów,

- komisje senackie.



Prezydium Senatu dokonuje wykładni Regulaminu Senatu, zleca komisjom rozpatrzenie spraw w określonym zakresie, ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Senatu i jego organów, czuwa nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków oraz opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Senatu.


Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu. Konwent Seniorów tworzą: Marszałek, wicemarszałkowie oraz senatorowie - przedstawiciele klubów senackich oraz klubów parlamentarnych, jeżeli skupiają, co najmniej 7 senatorów. Do jego zadań należą m.in. opiniowanie projektów porządku obrad Senatu, wskazywanie potrzebnych inicjatyw ustawodawczych, opiniowanie planu pracy oraz wypowiadanie się w sprawie terminów posiedzeń Senatu.



Komisje Senatu są organami powołanymi do rozważania i opracowywania spraw z własnej inicjatywy oraz przekazanych im przez Senat, Marszałka Senatu lub Prezydium Senatu. Komisje w ramach swoich kompetencji: rozpatrują i przedstawiają Senatowi sprawozdanie dotyczące ustaw uchwalonych przez Sejm, zajmują stanowisko, co do prawidłowości wprowadzania w życie i sposobu wykonywania ustaw.

Senat powołuje komisje stałe (np. Gospodarka Narodowa, Kultura i Środki Przekazu, Ochrona Środowiska) do określonego rodzaju spraw oraz może powoływać i rozwiązywać komisje nadzwyczajne do realizacji określonych zadań.


WŁADZA WYKONAWCZA

Organami państwa w zakresie władzy wykonawczej są Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej i Rada Ministrów.


Prezydent

Funkcją ustrojową Prezydenta nie jest urzeczywistnianie zwierzchnictwa narodowego, lecz pełnienie funkcji najwyższego reprezentanta Państwa Polskiego w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych.


Do podstawowych zadań Prezydenta należy czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji RP, stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania umów międzynarodowych.


Prezydent jest wybierany przez naród na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Ponownie może być wybrany tylko jeden raz. Prezydentem może zostać każdy obywatel polski, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu.


Wybory Prezydenta RP zarządza marszałek Sejmu. Za wybranego uważa się kandydata, który otrzyma więcej niż połowę głosów, bez względu na frekwencję wyborczą. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, w 2 tygodnie później przeprowadza się drugą turę głosowania. Biorą w niej udział dwaj kandydaci, którzy otrzymali największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu i nie wycofali swojej kandydatury. Za wybranego w ponownym głosowaniu uważa się kandydata, który otrzymał więcej głosów.


Nowo wybrany Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego
Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej ma przede wszystkim grać rolę czynnika stabilizacji wewnętrznej i zewnętrznej, oddziałującego na funkcjonowanie innych naczelnych władz państwa, w tym zwłaszcza na parlament i rząd.


Prezydent sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków zagranicznych. Do Prezydenta należy również ogólne kierownictwo w dziedzinie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa. W razie zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent może wprowadzić stan wojenny na części lub całym terytorium RP, a także ogłosić częściową lub powszechną mobilizację. Jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP, ale nie może być ich naczelnym dowódcą. Prezydent jest zobowiązany do powołania na okres wojny naczelnego wodza. W razie zagrożenia wewnętrznego bezpieczeństwa państwa lub klęski żywiołowej Prezydent może wprowadzić na czas określony, nie dłuższy niż 3 miesiące, stan wyjątkowy.

Prezydent RP ma bardzo szeroki zespół uprawnień nominacyjnych i niektórych innych, tradycyjnie przysługujących głowie państwa. Tylko Prezydent ma prawo występowania do Sejmu z wnioskiem o powołanie i odwołanie prezesa NBP i Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Do niego należy powoływanie prezesów Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i — na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa — wszystkich pozostałych sędziów. Nadaje pierwszy stopień oficerski i mianuje na stopnie generałów, admirałów i Marszałka Polski; nadaje tytuły naukowe profesora. Powołuje 1/3 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Prezydent nadaje obywatelstwo polskie, ordery, odznaczenia, korzysta z prawa łaski.


W związku z rozległością uprawnień, przy braku instytucji stałego zastępcy — wiceprezydenta, Prezydent został upoważniony do powoływania ministrów stanu w celu reprezentowania go w sprawach związanych z wykonywaniem jego uprawnień. Organem wykonawczym Prezydenta jest Kancelaria Prezydenta, której szefa powołuje Prezydent.



Pozycja ustrojowa i kompetencje Rady Ministrów


Drugim składnikiem władzy wykonawczej jest Rada Ministrów. Prowadzi ona politykę wewnętrzną i zagraniczną RP oraz kieruje całością administracji rządowej. Jest ona zatem władna podejmować decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa, które nie zostały wyraźnie zastrzeżone dla Prezydenta, innego organu administracji państwowej bądź samorządu.


Do zadań Rady Ministrów należy w szczególności zapewnienie wykonania ustaw, wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy, wydawanie rozporządzeń w celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień oraz podejmowanie uchwał w zakresie wykonywania jej konstytucyjnych uprawnień. Rada Ministrów jest kierownikiem, koordynatorem i kontrolerem działalności wszystkich innych organów administracji rządowej i ponosi za ich pracę odpowiedzialność przed Sejmem. Na niej ciąży coroczny obowiązek sporządzania projektu budżetu państwa i innych centralnych planów finansowych. Do niej należy ochrona interesów Skarbu Państwa.

Skład Rady Ministrów

Radę Ministrów tworzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie oraz inne osoby, których członkostwo wynika z ustaw szczególnych.
Prezes Rady Ministrów, potocznie nazywany premierem, nie jest tylko przewodniczącym kolegium ministrów – pierwszym wśród równych, lecz koordynatorem i kontrolerem pracy poszczególnych ministrów. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień Prezes Rady Ministrów wydaje rozporządzenia.

Ministrowie są nie tylko członkami Rady Ministrów, lecz także szefami resortów, czyli kierownikami określonych działów administracji państwowej. Kierownictwo to sprawują przy pomocy sekretarzy i podsekretarzy stanu, powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień ministrowie wydają rozporządzenia i zarządzenia. Na wniosek Prezesa Rady Ministrów rozporządzenie lub zarządzenie ministra może zostać uchylone przez Radę Ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być także powołani ministrowie do wypełniania zadań wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów



WŁADZA SĄDOWNICZA

Do władzy sądowniczej zalicza się:
-sąd najwyższy,
-sądy powszechne,
-sądy szczególne,
-trybunał konstytucyjny,
-trybunał stanu.



Podstawą władzy sądowniczej jest wyłącznie prawo i jest niezależna od innych organów państwowych.
Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, wszyscy sędziowie i członkowie trybunałów podlegają wyłącznie Konstytucji RP i ustawom, sędziowie nie mogą należeć do żadnej partii politycznej ani związków zawodowych, nie wolno im prowadzić działalności publicznej sprzecznej z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.


Sądy

Sąd najwyższy – naczelny organ sądowy sprawujący nadzór nad działalnością w zakresie orzekania sądów powszechnych i wojskowych. Ma prawo do kasacji wyroków które zapadły w sądach niższej instancji. Ma następujące kompetencje:
-orzeka o ważności wyborów prezydenckich, do sejmu i senatu,
-może uchylać wyroki i kierować je do kolejnego rozpatrywania,
-orzeka o ważności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego.



Struktura sądu najwyższego dzieli się na cztery izby:

1. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń społecznych

2. Izba Cywilna

3. Izba Karna

4. Izba Wojskowa


W skład sądu najwyższego wchodzą: pierwszy prezes, prezesi izb, sędziowie.
Kadencja pierwszego prezesa trwa 6 lat a powołuje go prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sądu Najwyższego. 


Do sądów powszechnych zalicza się
Sądy rejonowe - funkcjonują na terenie jednej lub kilku gmin i są one sądami pierwszej instancji dla spraw karnych i cywilnych. Są to sądy do których ludzie zgłaszają sprawy w pierwszej kolejności.



Sądy okręgowe – funkcjonują one na terenie działania co najmniej dwóch sądów rejonowych i są sądami odwoławczymi w sprawach rozpatrywanych przez sądy rejonowe pierwszej instancji.



Sądy apelacyjne – działają na terenie funkcjonowania co najmniej dwóch sądów okręgowych i są sądami odwoławczymi w sprawach rozpatrywanych przez sądy okręgowe pierwszej instancji, a kontrolę nad nimi sprawuje sąd najwyższy.


Prezesów sądu powołuje i odwołuje minister sprawiedliwości. Ich kadencja trwa 4 lata, przy czym sędzia może pełnić tę funkcję najdłużej przez dwie kadencję.



Do sądów szczególnych zaliczane są dwa rodzaje sądów w Polsce:

1. Sąd wojskowy – rozpatruje sprawy i przestępstwa popełniane przez żołnierzy. Sądy wojskowe wchodzą w skład Sił zbrojnych. Sędziami w sądzie wojskowym mogą być oficerowie pełniący stałą funkcję zawodową. Na czele sądu wojskowego stoi szef sądu a nadzór nad orzecznikami sądów woskowych sprawuje Izba Wojskowa Sądu Najwyższego.


2. Naczelny sąd administracyjny – sprawuje kontrolę nad działalnością administracji publicznej np. orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.


Trybunały

Trybunał konstytucyjny – jest elementem władzy sądowniczej, nie jest jednak sądem dlatego że jego działalność nie stanowi wymiaru sprawiedliwości.


Kontroluje on zgodność hierarchicznie zbudowanego systemu prawa z ustawą zasadniczą. Jego głównym zadaniem jest kontrola zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu a szczególnie z Konstytucją.


Trybunał Konstytucyjny rozpatruje skargę konstytucyjną, której wniesienie jest podstawowym prawem obywatela. Dotyczy ona zgodności z Konstytucją RP ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej wydał orzeczenie o wolności, prawach lub obowiązkach obywatela.


Trybunał składa się z 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się najwyższą wiedzą prawniczą. Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenia Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być pociągany do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności bez zgody Trybunału Konstytucyjnego.



Trybunał Stanu – jest to organ władzy sądowniczej będący konstytucyjnym sądem szczególnym. Orzeka on o odpowiedzialności konstytucyjnej. Trybunał Stanu składa się z: przewodniczącego którym jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego, 2 zastępców przewodniczącego, 16 członków wybieranych przez sejm spoza grona posłów i senatorów.