Wigierski Park Narodowy - referat

Wigierski Park Narodowy leży w północno-wschodniej Polsce na Pojezierzu Suwalskim, części Pojezierza Litewskiego. Administracyjnie park znajduje się w województwie podlaskim.

Położenie Parku
Wigierski Park Narodowy zajmuje obszar 15 085 ha, obejmując swym zasięgiem tereny leśne (9459ha), jeziora i rzeki (2908ha). Ochroną ścisłą objęto 1343ha.

Idea objęcia ochroną zespołu jezior wigierskich sięga lat dwudziestych naszego stulecia. Tworzyły ją tak znane osoby, jak Kazimierz Kulwieć, Bolesław Hryniewiecki i Alfred Lityński. Jednak dopiero w latach 1959-1970 zaczęto ją realizować, tworząc trzy rezerwaty przyrody: „Ostoja Bobrów Stary Folwark”, „Ostoja Bobrów Zakąty”, „Wądołek”. Kolejnym krokiem było utworzenie w 1976 roku Wigierskiego Parku Krajobrazowego. Dalsze starania o zachowanie nadwigierskiej przyrody doprowadziły do powstania w 1985 roku kolejnych 18 rezerwatów przyrody, a w 1986roku powołania Nadleśnictwa „Wigierski Park”. Wreszcie 27 czerwca 1988roku z dniem 1 stycznia 1989 powołano Wigierski Park Narodowy.

Cele Wigierskiego Parku Narodowego
Podstawowym celem powołanego 1 stycznia 1989 roku Wigierskiego Parku Narodowego jest ochrona przyrody. Na obszarach objętych ochroną częściową prowadzone są prace zmierzające do zachowania istniejącego stanu przyrody lub wykonywane są zabiegi przywracające jej właściwy stan - np. prace pielęgnacyjno-hodowlane w drzewostanach, restytucja rodzimych gatunków zwierząt, rekultywacja siedlisk, aktywne zwalczanie różnego typu zagrożeń. W ekosystemach objętych ochroną ścisłą zapewnione natomiast zostały warunki dla przebiegu spontanicznych procesów przyrodniczych.

Dla zapewnienia właściwego rozwoju i stanu sanitarnego lasów prowadzone są zabiegi ograniczające liczebność owadów żerujących na drzewach (głównie korników) poprzez usuwanie drzew opanowanych przez te owady, wywieszanie pułapek feromonowych, a także poprzez zapewnienie warunków gniazdowania owadożernym ptakom leśnym - ochronę drzew dziuplastych i wywieszanie budek lęgowych. Ważnym kierunkiem w czynnej ochronie lasów jest prowadzenie prac pielęgnacyjnych w najmłodszych drzewostanach i zapewnienie właściwych warunków dla ich wzrostu.

Tworzenie siedlisk zastępczych i odtwarzanie siedlisk przekształconych lub zniszczonych przez człowieka jest ważną sferą działalności Parku. W ostatnim czasie podjęte zostały działania zmierzające do ochrony owadów gniazdujących w glinianym podłożu. Do niedawna znaczącą ostoją dla tych owadów były ściany glinianych zabudowań, licznie występujących w krajobrazie Suwalszczyzny. Jednak i one coraz częściej znikają ze środowiska, a wraz z nimi dziesiątki gatunków owadów, wśród których znajdują się gatunki rzadkie i zagrożone, umieszczone na "Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce". W celu ratowania tych zwierząt Park wybudował i ustawił w terenie ponad 200 konstrukcji wykonanych z gliny, drewna i słomy. Już po kilku miesiącach wiele gatunków owadów, w tym dziko żyjące pszczoły, zaczęło budować w glinianych ścianach gniazda, co pozwala sądzić, że podjęte zabiegi ochronne są skuteczne.

Spośród 12 taksonów płazów występujących na trenie Wigierskiego Parku Narodowego jedynie traszka zwyczajna i żaby: trawna, moczarowa, jeziorkowa i wodna, nie wymagają specjalnych zabiegów ochronnych dla zapewnienia tym zwierzętom odpowiednich warunki do życia i rozrodu. Pozostałe gatunki płazów chronione są poprzez wykupy gruntów z "oczkami" wodnymi od prywatnych właścicieli w celu odtwarzania zanikających stawów, oczyszczanie ich ze śmieci oraz ustawianie znaków drogowych informujących o głównych szlakach wędrówek płazów. Za najważniejsze dla ochrony płazów Park uznał odtwarzanie niewielkich zbiorników wodnych, będących miejscem ich rozrodu. Już odtworzenie kilku pierwszych zbiorników pokazało, że jest to bardzo szybka i skuteczna metoda zapewnienia trwałości występowania kilku gatunków płazów i wielu innych zwierząt, dla których drobne zbiorniki wodne są optymalnym siedliskiem występowania. Powstanie nowych miejsc rozrodu dla kumaka nizinnego i grzebiuszki ziemnej w Rosochatym Rogu oraz dla ropuchy zielonej i rzekotki drzewnej w Sobolewie, zaowocowało zwiększeniem liczebności populacji tych gatunków. Jest to niezwykle ważne przede wszystkim dla rzekotki, która na terenie Parku osiąga północno-wschodnią granicę swego zasięgu.

Wszystkie te działania, łącznie z wzbogacaniem lasów w letnie schrony dla nietoperzy, sprzyjają utrzymaniu wysokiej różnorodności przyrodniczej terenu Parku.

Równie ważną elementem ochrony przyrody jest prowadzona przez Park działalność edukacyjna. Ma ona niezwykle zróżnicowane formy i obejmuje, miedzy innymi, zajęcia terenowe i laboratoryjne w Ośrodku Edukacji Środowiskowej, organizację licznych konkursów i innych imprez związanych z ochroną przyrody (np. obchody "Dni Ziemi", "Sprzątanie Świata", "Dzień Parków Narodowych"), spotkania z młodzieżą lokalnych szkół, działalność wystawienniczą w sali ekspozycyjnej w budynku dyrekcji Parku i wystawie etnograficznej w Krzywem, działalność wydawniczą - w tym publikowanie kwartalnika WPN-u "Wigry", folderów, map, książek, przewodników i różnorodnych materiałów edukacyjnych. Uzupełnieniem bezpośredniej edukacji środowiskowej jest przygotowanie terenu Parku do zwiedzania, w tym zagospodarowanie ścieżek edukacyjnych i szlaków turystycznych.

Poza funkcją ochronną i edukacyjną Park realizuje program badań naukowych i monitoringu środowiska. Współpracując z wieloma ośrodkami naukowymi gromadzi wiedzę na temat zasobów przyrodniczych tego terenu, analizuje zachodzące w niej zmiany i ocenia zagrożenia. Szczególnie wiele danych do opracowania właściwej strategii przeciwdziałania degradacji przyrody Parku zostało zebranych w trakcie prac nad długoterminowym planem ochrony Parku na lata 2000-2020. 

Pracownicy Parku, oprócz realizacji zadań ochronnych, prowadzą systematyczne obserwacje nad aktualnym stanem przyrody i środowiska WPN. Znajdujący się w Parku fragment zlewni rzeki Czarna Hańcza odgrywa ważną rolę w krajowym systemie monitoringu jako teren badań funkcjonującej tu Wigierskiej Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego.
Realizacji statutowych zadań Parku sprzyja wymiana doświadczeń z pracownikami innych obszarów chronionych, w tym współpraca międzynarodowa. Wigierski Park Narodowy najściślej współpracuje z Dzukijskim Parkiem Narodowym na Litwie, Müritz Nationalpark w Niemczech i francuskim parkiem La Brenn, a po stronie polskiej z sąsiadującymi parkami narodowymi i krajobrazowymi województwa podlaskiego.

Niezwykle ważną sferą działania WPN jest współpraca z samorządami, w szczególności gminami i powiatami tej części Suwalszczyzny. Stałe kontakty i realizowane wspólnie przedsięwzięcia (m.in. inwestycje związane z poprawą gospodarki wodno-ściekowej i zagospodarowania turystycznego) umożliwiają realizację statutowych zadań Parku oraz przyczyniają się do utrwalania społecznej akceptacji działalności WPN.

Ukształtowanie powierzchni
Rzeźba terenu Parku jest zróżnicowana. Na północ od jeziora Wigry krajobraz jest pagórkowaty, z licznymi wzniesieniami i obniżeniami terenu, dużą liczbą jezior i dolin rzecznych, zaś w części południowej dominują obszary o lekko sfalowanej lub płaskiej powierzchni. Wyjaśnienia tego zjawiska szukać należy w odmiennej historii geologicznej tych dwóch obszarów.
   
Rzeźbę terenu tej części Suwalszczyzny ukształtował ostatecznie okres zlodowaceń, w szczególności stadiał leszczyńsko-pomorski zlodowacenia północnopolskiego, choć widoczne są także elementy rzeźby pochodzące z wcześniejszych okresów. W swoim maksymalnym zasięgu lądolód ostatniego zlodowacenia pokrywał cały obszar obecnego parku narodowego i sięgał aż do doliny Biebrzy. 
W okresie tym wyżłobione zostały pod lodowcem rynny o stromych zboczach i nierównym dnie, między innymi rynny jeziora Wigry. W kolejnych fazach ustępowania (recesji) i ponownego nasuwania się (transgresji) lodowca powstawały charakterystyczne elementy ukształtowania terenu - moreny czołowe i denne, kemy, ozy, równiny sandrowe, misy jeziorne, doliny wód roztopowych i inne.

Głęboko, bo około 530-800 metrów pod utworami powierzchniowymi, leży podłoże krystaliczne zbudowane z granitognejsów, gnejsów, migmatytów, diorytów i lamprofirów. Bezpośrednio na podłożu krystalicznym leżą szczątkowo zachowane piaskowce i łupki kambru, a na nich zróżnicowane skały młodszych okresów ery paleozoicznej i mezozoicznej, głównie pochodzenia morskiego. Występują wśród nich margle, wapienie, iłowce, zlepieńce, kreda pisząca i inne skały osadowe. W trzeciorzędzie morze ostatecznie ustąpiło z terenu Suwalszczyzny, pozostawiając skały węglanowe i węglanowo-krzemionkowe o miąższości około 60-100 m (margle, opoki i gezy glaukonitowe). Dalsza historia kształtowania się rzeźby tego obszaru jest złożona i związana z kilkunastoma okresami zlodowaceń oraz ocieplenia klimatu (interglacjałów). Następowała stopniowa kumulacja osadów czwartorzędowych - glin, mułków, utworów zastoiskowych, iłów, piasków, żwirów i głazów. Osady te ulegały w różnych okresach procesom erozji i denudacji, a także przemieszczeniom warstw pod wpływem nacisku lodowców.

Jak już wspomniano, główny rys obecnej rzeźbie terenu nadało ostatnie zlodowacenie, które ustąpiło stąd ostatecznie około 12 tysięcy lat temu. W czasie dłuższego postoju czoła lodowca, w okolicy wsi Bryzgiel i dalej w kierunku wschodnim do rejonu wsi Zakąty, powstały wały i pagórki moreny czołowej. Wody wypływające z pod czoła lodowca wynosiły materiał piaszczysto-żwirowy i tworzyły najstarsze pokłady sandrowe. Po okresie ocieplenia, któremu towarzyszyło wycofywanie się lodowca, nastąpiło ponowne ochłodzenie klimatu i powtórna transgresja czoła lądolodu w kierunku południowym - tzw. subfaza wigierska. Napierający lądolód częściowo zniszczył wcześniejsze moreny czołowe i zmienił formę wzniesień, których pozostałościami są obecnie wyspy na jeziorze Wigry - Ordów, Ostrów i Krowa. Spływające z lodowca osady wodnolodowcowe, prawdopodobnie w formie jęzorów błotnych, pokryły starsze poziomy sandru warstwą o grubości około 2 m i objęły obszar o szerokości około 7 km od czoła lodowca.

W tym okresie wykształciły się m.in. płaskie równiny sandrowe w południowej części Parku, dobrze widoczne pomiędzy wsiami Krusznik i Monkinie. W następnym, młodszym etapie subfazy wigierskiej czoło lodowca na krótko zatrzymało się na linii pomiędzy strefą środkową jeziora Wigry a rejonem wsi Wysoki Most. Powstałe wówczas, w wyniku nacisku zwartych mas lodowych, wzniesienia tworzą obecnie ciąg wzgórz, zwanych sobolewsko-posejneńskimi. Na przedpolu lodowca wody roztopowe silnie rozmywały powierzchnię. Z tego okresu pochodzi wysoczyzna morenowa na południe od Mikołajewa.

W następnym okresie, znanym jako subfaza hańczańska, czoło lodowca rozdzieliło się na liczne loby i charakteryzowało się znaczną ruchliwością. Utworzone zostały wówczas ciągi spiętrzonych moren na północ od doliny Czarnej Hańczy i w rejonie Mikołajewa, tworzyły się doliny wód roztopowych po wschodniej stronie Wigier a także, w okresie późniejszym, powstały moreny czołowe w północnej części Parku - w rejonie Lipniaka i Piotrowej Dąbrowy. Martwe lody wypełniające misę Wigier powoli wytapiały się. U schyłku plejstocenu, około 14 tysięcy lat temu, rozpoczął się okres ostatecznego rozpadu i zaniku pokrywy lodowej. Ogromne bryły i płaty lodu, zwykle przysypane warstwą materiałów wodnolodowcowych, roztapiały się bardzo wolno. W miejscu występowania zagrzebanych brył lodowych pojawiały się początkowo płaskie obniżenia, w których rozwijała się roślinność torfowiskowa. Dopiero istotne ocielenie klimatu, które nastąpiło około 12 tysięcy lat temu, doprowadziło do szybkiego pogłębiania się jezior, aż do ostatecznego wytopienia się lodów. W tym okresie powstała większość jezior obecnego parku narodowego, w tym kompleks połączonych mis jeziornych tworzących Prawigry. W wyniku wytapiania się brył lodu, wypełniających Prawigry oraz rozległe tereny na wschód i zachód od jeziora, powstawały tzw. moreny martwego lodu. W otwartych szczelinach lodowych usypywane były kemy, powstawały tarasy kemowe i poziomy zastoiskowe. Prawigry, w długim procesie wypełniania się osadami dennymi, zarastania stref brzegowych i płycizn, przekształciły się stopniowo w grupę 14 jezior i jeziorek, o łącznej powierzchni około 2500 ha.

Klimat
Pod względem klimatycznym Park znajduje się w Regionie Mazursko-Podlaskim, obejmującym swym zasięgiem wschodnią część Pojezierza Mazurskiego oraz część Podlasia.

 Cały region, pomimo niewielkiej odległości od morza Bałtyckiego, pozostaje pod znacznym wpływem rozciągającego się na wschód bloku kontynentalnego Eurazji. Z tego też względu obszar ten ma najsurowsze warunki klimatyczne w całej nizinnej części kraju. Zima rozpoczyna się w trzeciej dekadzie listopada i trwa do pierwszej dekady kwietnia. Średnia miesięczna temperatura powietrza waha się w tym okresie od -6,7 do -2,7 oC. Wiosna rozpoczyna się w połowie kwietnia i trwa około dwóch miesięcy. Średnia miesięczna temperatura powietrza waha się w tym okresie od około 5,0 oC w kwietniu do około 16,0 oC w czerwcu. Lato rozpoczyna się w połowie czerwca i trwa do trzeciej dekady sierpnia. Średnia miesięczna temperatura powietrza atmosferycznego wynosi w tym okresie 16-18 oC.

Jesień trwa niespełna dwa miesiące, a średnia temperatura powietrza spada w tym czasie do około 6,0 oC. Średnia roczna temperatura powietrza atmosferycznego, dla wielolecia 1971-1996, wynosiła 5,3 oC. Osłonięcie terenu Parku od północy i północnego zachodu przez wyższe Wzgórza Szeskie powoduje, że powstaje tzw. cień opadowy, zmniejszający na tym terenie wielkość opadów atmosferycznych. Średnia roczna suma opadów z wielolecia 1971-1996 wynosiła 593 mm, a w po- szczególnych latach wahała się od 442 do 743 mm. Najobfitsze opady notowane były w lecie - suma miesięczna około 80 mm, a najmniejsze zimą - poniżej 30 mm. W przeciętnym roku opady z okresu letniego stanowią 63% sumy opadów rocznych, a w poszczególnych latach ich udział wahał się od 46 do 81%. Znaczna część opadów atmosferycznych spada w postaci śniegu. Pierwsza pokrywa śnieżna może pojawić się na terenie Parku już w trzeciej dekadzie listopada, a zanika średnio pod koniec pierwszej dekady kwietnia. Bywa, że utrzymuje się ona nawet 130 dni.
   
Jeziora i rzeki
Wody Parku decydują o pięknie, charakterze krajobrazu i unikatowej wartości przyrodniczej tego obszaru. W granicach Parku położone są 42 stałe, naturalne zbiorniki wodne, których łączna powierzchnia wynosi ponad 28 km2. Największe, najgłębsze i najatrakcyjniejsze dla większości turystów odwiedzających Park jest jezioro Wigry - o krętej linii brzegowej, urozmaicone wyspami, zatokami, głębinami, śródjeziornymi górkami i przybrzeżnymi obszarami płycizn. Wigry wraz z przyległymi, mniejszymi jeziorami tworzą szczególny zespół ekosystemów wodnych. Zespół ten charakteryzuje się znaczną różnorodnością, wynikającą nie tylko z odmiennej powierzchni, głębokości czy ukształtowania dna poszczególnych zbiorników. Jeziora Parku różnią się między sobą także składem chemicznym i fizycznymi właściwościami wód, decydującymi o ich żyzności i produktywności (trofii).

Czynniki te wpływają z kolei na skład gatunkowy i liczebność organizmów wodnych oraz kształtują zespoły roślin i zwierząt charakterystycznych dla różnych typów troficznych wód. Występują tu, między innymi, ciekawe, bogate w gatunki zbiorowiska roślin wodnych i wodno-błotnych, zróżnicowane zespoły fauny dennej i naroślinnej, specyficzne zespoły organizmów planktonowych i ryb.
Ale wody Parku to nie tylko jeziora. W WPN występują także inne rodzaje środowisk wodnych - rzeki, strumienie, źródliska, rowy, stawy naturalne i sztuczne, zbiorniki okresowe i różnorodne siedliska wodno-błotne, w tym interesujące przyrodniczo rozlewiska w dolinach rzek. Każdy z tych typów siedlisk charakteryzuje się specyficznymi zespołami organizmów wodnych, co zdecydowanie wpływa na ogólną, wysoką różnorodność chronionej w Parku przyrody.

Jeziora wigierskie mają wodę zróżnicowaną pod względem trofii - od jezior średnio żyznych (mezotroficznych) do żyznych (eutroficznych) i wyraźnie już przeżyźnionego, silnie eutroficznego jeziora Leszczewek. Zbiorniki wodne o coraz wyższej trofii charakteryzuje zmniejszanie się przezroczystości wody, narastanie deficytu tlenowego w warstwach przydennych - aż do całkowitego ich odtlenienia, zmniejszanie się różnorodności zespołów organizmów wodnych oraz ubywanie gatunków typowych dla wód niezanieczyszczonych. Rosnącej trofii towarzyszy także pogorszenie walorów użytkowych jeziora, w tym atrakcyjności rybackiej, wędkarskiej i rekreacyjnej. Na szczęście większość jezior Parku nie została jeszcze silnie użyźniona i zachowała wysoką wartość przyrodniczą.

Do jezior o umiarkowanej, miejscami tylko wysokiej, żyzności należy największe jezioro Parku - Wigry. Jest to jezioro niezwykłe, zadziwiające różnorodnością przyrody i kryjące w sobie wiele tajemnic.
Odmienna w poszczególnych częściach Wigier konfiguracja dna w strefie przybrzeżnej oraz różna ekspozycja brzegów na falowanie powodują, iż dno pokrywają osady o zróżnicowanej strukturze - od żwirowych, poprzez piaszczyste, muliste, aż do drobnoziarnistych osadów kredy jeziornej. Zróżnicowanie warunków siedliskowych w strefie przybrzeżnej wpływa na skład i liczebność występujących tu zespołów roślinnych i zwierzęcych. Rośliny wynurzone, wśród których dominuje trzcina, rosną w pasie o zmiennej, lecz na ogół niewielkiej szerokości - od kilku do kilkunastu metrów. Jedynie na kilku odcinkach linii brzegowej trzcinowiska występują na większej powierzchni. Trzcinie towarzyszą inne rośliny wynurzone - pałki, oczerety, kłoć wiechowata, jeżogłówki i skrzypy. Strefa roślinności wynurzonej jest miejscem lęgów i wyprowadzania piskląt ptaków wodnych (czernic, głowienek, krzyżówek, łysek, perkozów i in.), miejscem żerowania i schronieniem dla narybku oraz siedliskiem występowania wielu zespołów bezkręgowców. Niektóre z bezkręgowców strefy pobrzeża zasługują na szczególną uwagę. Nalezą do nich, na przykład, zespoły wrotków zasiedlających wypełnione wodą przestrzenie pomiędzy ziarnami piasku, opisane w Wigrach po raz pierwszy już w latach dwudziestych XX wieku.

Do jezior o umiarkowanej, miejscami tylko wysokiej, żyzności należy największe jezioro Parku - Wigry. Jest to jezioro niezwykłe, zadziwiające różnorodnością przyrody i kryjące w sobie wiele tajemnic.
Odmienna w poszczególnych częściach Wigier konfiguracja dna w strefie przybrzeżnej oraz różna ekspozycja brzegów na falowanie powodują, iż dno pokrywają osady o zróżnicowanej strukturze - od żwirowych, poprzez piaszczyste, muliste, aż do drobnoziarnistych osadów kredy jeziornej. Zróżnicowanie warunków siedliskowych w strefie przybrzeżnej wpływa na skład i liczebność występujących tu zespołów roślinnych i zwierzęcych. Rośliny wynurzone, wśród których dominuje trzcina, rosną w pasie o zmiennej, lecz na ogół niewielkiej szerokości - od kilku do kilkunastu metrów. Jedynie na kilku odcinkach linii brzegowej trzcinowiska występują na większej powierzchni. Trzcinie towarzyszą inne rośliny wynurzone - pałki, oczerety, kłoć wiechowata, jeżogłówki i skrzypy. Strefa roślinności wynurzonej jest miejscem lęgów i wyprowadzania piskląt ptaków wodnych (czernic, głowienek, krzyżówek, łysek, perkozów i in.), miejscem żerowania i schronieniem dla narybku oraz siedliskiem występowania wielu zespołów bezkręgowców. Niektóre z bezkręgowców strefy pobrzeża zasługują na szczególną uwagę. Nalezą do nich, na przykład, zespoły wrotków zasiedlających wypełnione wodą przestrzenie pomiędzy ziarnami piasku, opisane w Wigrach po raz pierwszy już w latach dwudziestych XX wieku.

Dno głębin wigierskich zasiedlają zespoły słabo dotychczas poznanej fauny bezkręgowców. Do najciekawszych zwierząt zamieszkujących ciemne i zimne wody przydenne należą niektóre skorupiaki, w tym będący reliktem polodowcowym obunóg Pallasea quadrispinosa, oraz larwy wodzieni (Chaoborus sp.) wykonujące w ciągu doby długie wędrówki - po dziennym spoczynku w osadach dennych larwy wodzieni polują w nocy na drobny zooplankton w przypowierzchniowej warstwie wody, a jeszcze przed świtem rozpoczynają ponowną wędrówkę w kierunku dna.

Wigry słyną ze swoich ryb, w szczególności z występowania w nich sielawy i siei. Na terenie Parku odnotowano do tej pory występowanie 32 gatunków ryb, przy czym skład gatunkowy ryb w poszczególnych zbiornikach wodnych jest odmienny. Na przykład ryby z rodziny Coregonidae, do których należą sielawa i sieja, występują jedynie w największych i jednocześnie najgłębszych jeziorach Parku. Inne, w tym wiele gatunków ryb karpiowatych, występują w różnorodnych wodach - jeziorach, rzekach, a nawet w niektórych śródleśnych zbiornikach wodnych, zwanych na Suwalszczyźnie sucharami.

Na terenie Parku występuje 17 niewielkich ekosystemów wodnych będących typowymi "sucharami" - zbiornikami prawie zawsze pozbawionymi dopływów i odpływów, o wodzie brunatnej, zakwaszonej, charakteryzującej się niską koncentracją wapnia oraz wysoką zawartością kwasów humusowych spływających do zbiornika z zalesionej zlewni. Na obrzeżach sucharów występuje szerszy lub węższy pierścień roślinności torfowiskowej, z tak charakterystycznymi gatunkami, jak mchy torfowce, żurawina, modrzewnica, przygiełka biała, turzyca bagienna, bagno zwyczajne, borówka bagienna czy rosiczki - okrągłolistna i długolistna. Roślinność ta tworzy niekiedy pływający, nasuwający się na powierzchnię zbiornika kożuch, tzw. pło torfowcowe, a jego oderwane fragmenty mogą tworzyć pływające wyspy. 
W typowych sucharach roślinność zanurzona nie występuje, z wyjątkiem związanych z krawędzią pła "drapieżnych" pływaczy (rodzaj Utricularia); rzadko spotykane są także rośliny o liściach pływających. Bardzo specyficzny jest świat bezkręgowców wodnych, złożony głównie z organizmów tolerujących zakwaszenie. Występują tu licznie m.in. larwy ważek, pluskwiaki, larwy chrząszczy i ich postacie dorosłe, larwy niektórych grup muchówek, a także pająki wodne - topiki. Rzadko, i to tylko w zbiornikach najmniej zakwaszonych, spotyka się mięczaki, zarówno ślimaki jak i małże. Ich występowanie w sucharach ogranicza bardzo niska w tym środowisku koncentracja wapnia.

Suchary otacza zazwyczaj wysokopienny bór, osłaniający te jeziora przed wiatrem i często zacieniający ich powierzchnię. Dlatego też suchary należą do wód bardzo słabo mieszanych i silnie stratyfikowanych, tzn. obserwowane są tu bardzo duże różnice właściwości wód - na przykład ich temperatury czy koncentracji tlenu - na różnych głębokościach.

W okresie letnim różnice temperatury mogą przekraczać 4 oC na 1 m głębokości, co powoduje iż latem, nawet w stosunkowo płytkich zbiornikach tego typu, przydenne warstwy wody są bardzo zimne. Silna stratyfikacja termiczna i tlenowa oraz niewielka przezroczystość wód sucharów mają ogromne znaczenie dla rozmieszczenia organizmów planktonowych i, w niektórych zbiornikach, także ryb. Występują one prawie wyłącznie w przypowierzchniowej warstwie wody, zazwyczaj do głębokości 4 metrów.

Największą rzeką Parku jest Czarna Hańcza, wnosząca do jeziora Wigry średnio 1,4 m3 wody na sekundę i zbierająca spływy z powierzchni ponad 170 km2. Niewiele mniej wody wnosi do Wigier rzeka Piertanka, która odprowadza do Zatoki Zadworze dopływy rzek Wiatrołuży (z jej dopływem - Maniówką), Kamionki i Samlanki. Łączna powierzchnia zlewni tych rzek przekracza 176 km2. Inne cieki, w tym rzeczka Dłużanka (Bystra) odprowadzająca wodę z kompleksu jezior Długie, Muliczne i Okrągłe oraz struga łącząca jezioro Staw z Wigierkami, są bardzo krótkie i niosą niewiele wody. Z Wigier wypływa tylko Czarna Hańcza, odprowadzająca nadmiar wód do Niemna. Charakter górnego i dolnego odcinka tej rzeki jest różny. O ile powyżej Wigier, nawet w granicach Parku, Czarna Hańcza płynie szybko, miejscami przypominając rzekę podgórską, o tyle poniżej jeziora płynie ona leniwo, meandrując po szerokiej dolinie, niekiedy rozdzielając się i powtórnie łącząc swój bieg. Dolina Czarnej Hańczy, a także doliny pozostałych, większych rzek Parku, mają niezwykle wysoką wartość przyrodniczą. Decydują o niej przede wszystkim bogate, zróżnicowane florystycznie zespoły roślinne, z których wiele zachowało swój pierwotny charakter. Dlatego też fragmenty dolin Wiatrołuży, Maniówki, Czarnej Hańczy i Kamionki zostały objęte ochroną ścisłą, zapewniającą warunki dla naturalnej, pozbawionej bezpośredniej ingerencji człowieka, sukcesji ekologicznej i niezakłóconego przebiegu innych procesów przyrodniczych.

rzekach WPN-u odnaleźć można różnorodne siedliska i mikrosiedliska, będące miejscem bytowania specyficznych zespołów organizmów wodnych. Na przykład wzdłuż biegu rzeki Kamionki występują zarówno odcinki przypominające górski potok, gdzie rzeka płynie wartko kamienistym korytem, jak i stagnujące przed bobrowymi tamami szerokie rozlewiska - o ledwo zauważalnym przepływie, mulistym dnie i z obfitą roślinnością wodną. Wyraźnie zróżnicowane siedliska występują także w korytach Maniówki, Wiatrołuży i Samlanki. We wszystkich tych ciekach istotną rolę w modyfikowaniu tempa przepływu i tworzeniu okresowych zastoisk odgrywają bobry. Na skutek ich działalności, w szczególności poprzez zgryzanie roślin i budowanie tam, zmienia się nie tylko struktura drzewostanów, lecz także skład roślinności zielnej, zespołów drobnych bezkręgowców, płazów, a nawet niektórych gatunków ptaków i ssaków. Przykładem mogą być zimorodki, często czatujące na drobne ryby pływające w bobrowych "zbiornikach zaporowych", jak i wydry, chętnie zasiedlające te środowiska. Kipiące życiem, dzikie i trudno dostępne obszary nadrzecznych rezerwatów należą niewątpliwie do najciekawszych przyrodniczo terenów Parku.

Zasoby i ekosystemy wodne Parku narażone są na różne formy antropopresji. Do najważniejszych zaliczyć należy przyspieszanie tempa wzrostu żyzności wód, zaśmiecanie i zanieczyszczanie środowiska wodnego, mechaniczne niszczenie roślinności i strefy brzegowej, zabudowę hydrotechniczną, kłusownictwo rybackie, płoszenie zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym. Zadania Parku obejmują zwalczanie tych zagrożeń, podejmowanie działań mających na celu utrzymanie różnorodności występujących na terenie Parku ekosystemów i organizmów wodnych, przywracanie warunków do ich właściwego funkcjonowania, a także restytucję gatunków, które na skutek działalności człowieka wyginęły. Podejmowane działania ochronne mają także na względzie ochronę ekosystemów wodno-błotnych i przylegających do wód ekosystemów lądowych, ochronę walorów krajobrazowych Parku oraz udostępnienie wód dla turystyki, nauki i edukacji środowiskowej.

Największym zagrożeniem dla Wigier, a także dla wielu innych jezior Parku jest eutrofizacja. Głównym źródłem związków mineralnych podnoszących żyzność jeziora Wigry są ścieki komunalne z Suwałk, które po oczyszczeniu w suwalskiej oczyszczalni i wprowadzeniu do Czarnej Hańczy, docierają do Zatoki Hańczańskiej jeziora Wigry. Od roku 1996, po zakończeniu gruntownej modernizacji suwalskiej oczyszczalni i wprowadzeniu w niej trzeciego stopnia oczyszczania, jakość wód Czarnej Hańczy uległa zdecydowanej poprawie. Mimo to ładunek fosforu i azotu docierającego Czarną Hańczą do Wigier znacznie przekracza dopuszczalne wartości, które gwarantowałyby zachowanie aktualnej trofii jeziora. 

Dlatego też główne działania WPN-u w zakresie ochrony ekosystemów wodnych koncentrują się na ograniczaniu dopływu wszelkich zanieczyszczeń, zarówno mineralnych jak i organicznych, do wód Parku. We współpracy z samorządami lokalnymi przygotowana została koncepcja rozwiązania problemów gospodarki wodno-ściekowej w zlewni bezpośredniej jeziora Wigry. Zgodnie z tą koncepcją wszystkie wsie położone w sąsiedztwie Wigier i posiadające zwartą zabudowę zostaną skanalizowane, a zebrane z tego obszaru ścieki będą kierowane do oczyszczalni. Ścieki z zabudowy rozproszonej będą mogły być oczyszczane w oczyszczalniach przydomowych lub gromadzone, jak dotychczas, w zbiornikach podziemnych i okresowo dowożone do najbliższej oczyszczalni. Realizacja ochrony jeziora Wigry przed dopływem zanieczyszczeń ze źródeł lokalnych rozpoczęła się jednak znacznie wcześniej, bo jeszcze przed utworzeniem WPN. 

Największym zagrożeniem dla Wigier, a także dla wielu innych jezior Parku jest eutrofizacja. Głównym źródłem związków mineralnych podnoszących żyzność jeziora Wigry są ścieki komunalne z Suwałk, które po oczyszczeniu w suwalskiej oczyszczalni i wprowadzeniu do Czarnej Hańczy, docierają do Zatoki Hańczańskiej jeziora Wigry. Od roku 1996, po zakończeniu gruntownej modernizacji suwalskiej oczyszczalni i wprowadzeniu w niej trzeciego stopnia oczyszczania, jakość wód Czarnej Hańczy uległa zdecydowanej poprawie. Mimo to ładunek fosforu i azotu docierającego Czarną Hańczą do Wigier znacznie przekracza dopuszczalne wartości, które gwarantowałyby zachowanie aktualnej trofii jeziora. 

Dlatego też główne działania WPN-u w zakresie ochrony ekosystemów wodnych koncentrują się na ograniczaniu dopływu wszelkich zanieczyszczeń, zarówno mineralnych jak i organicznych, do wód Parku. We współpracy z samorządami lokalnymi przygotowana została koncepcja rozwiązania problemów gospodarki wodno-ściekowej w zlewni bezpośredniej jeziora Wigry. Zgodnie z tą koncepcją wszystkie wsie położone w sąsiedztwie Wigier i posiadające zwartą zabudowę zostaną skanalizowane, a zebrane z tego obszaru ścieki będą kierowane do oczyszczalni. Ścieki z zabudowy rozproszonej będą mogły być oczyszczane w oczyszczalniach przydomowych lub gromadzone, jak dotychczas, w zbiornikach podziemnych i okresowo dowożone do najbliższej oczyszczalni. Realizacja ochrony jeziora Wigry przed dopływem zanieczyszczeń ze źródeł lokalnych rozpoczęła się jednak znacznie wcześniej, bo jeszcze przed utworzeniem WPN. 

Wigierski Park Narodowy prowadzi także działania zmierzające do odtworzenia populacji raka szlachetnego (Astacus astacus) w wybranych jeziorach. Rak szlachetny jeszcze do końca ubiegłego stulecia występował licznie na terenie całego kraju. W początkach okresu powojennego na terenie Suwalszczyzny raki były pozyskiwane gospodarczo w ilościach kilkunastu ton rocznie. Na początku lat sześćdziesiątych występował jeszcze m.in. w jeziorach: Wigry, Długie Wigierskie, Muliczne, Okrągłe, Pierty, Białe Pierciańskie i Gałęziste. Pojawienie się epizoocji dżumy raczej, wywołanej przez grzyba Aphanomyces astaci oraz raka pręgowatego Orconectes limosus, przywleczonego z Ameryki Północnej, spowodowało znaczne osłabienie populacji raka szlachetnego i jego całkowite wyginięcie na początku lat osiemdziesiątych. Rezultaty dotychczas przeprowadzonych zabiegów restytucji raka szlachetnego są obiecujące i pozwalają przypuszczać, że gatunek ten na stałe powróci także do wód wigierskich.

Flora
Flora roślin naczyniowych Wigierskiego Parku Narodowego nie została jeszcze do końca poznana, jednak opisano już na tym terenie 998 taksonów należących do ponad 100 rodzin. Flora Parku jest niezwykle interesująca, ponieważ występują tu gatunki reprezentujące różne elementy geograficzne. Najliczniejsze są gatunki środkowo-europejskie i borealne, lecz występują tu także rośliny reprezentujące element arktyczny, południowo-syberyjski, atlantycki, pontyjski i śródziemnomorski. Ciekawa jest obecność we florze Parku 18 gatunków będących reliktami późnoglacjalnymi i postglacjalnymi. Występują wśród nich m.in. brzoza niska Betula humilis, bażyna czarna Empetrum nigrum, skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus i turzyca strunowa Carex chordorrchiza.

Wśród roślin rosnących w Parku aż 75 taksonów objętych jest ochroną gatunkową, przy czym 61 ochroną ścisłą, a 14 częściową. Na szczególną uwagę zasługują gatunki zagrożone wyginięciem oraz gatunki rzadkie. Na liście roślin naczyniowych występujących w Wigierskim Parku Narodowym znalazły się 52 takie taksony, w tym jeden gatunek - kanianka lnowa Cuscuta epilinum - uznany za wymarły w naszym kraju. Zdecydowaną większość zbiorowisk roślinnych Parku tworzą gatunki rodzime. We florze Parku występują jednak także gatunki obce, z których cześć może stanowić zagrożenie dla rodzimych zespołów roślinnych. Do ekspansywnych gatunków, które na terenie Parku będą stopniowo eliminowane, należą między innymi: trojeść amerykańska Asclepias syriaca, klon jesionolistny Acer negundo, czeremcha amerykańska Prunus serotina, dąb czerwony Quercus rubra, niecierpek Roylego Impatiens glandulifera, niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, rdest ostrokończysty Reynoutria japonica.

Pod względem geobotanicznym Wigierski Park Narodowy położony jest w Dziale Północnym Mazursko-Białoruskim, a w jego obrębie w Krainie Augustowsko-Suwalskiej okręgu Pojezierza Suwalskiego. Do cech charakterystycznych tego obszaru należy: brak na stanowiskach naturalnych dębu bezszypułkowego, jawora, buka, jodły i modrzewia, stała obecność świerka na najrozmaitszych siedliskach, występowanie wielu gatunków roślin o północnym typie rozmieszczenia oraz przewaga zbiorowisk roślinnych o charakterze borealnym i kontynentalnym.

W dotychczasowych badaniach fitosocjologicznych wyróżniono i opisano na terenie Parku 112 zbiorowisk roślinnych. Pod względem zajmowanych powierzchni dominują zbiorowiska leśne i zaroślowe subborealnych borów mieszanych Serratulo-Pinetum typicum, Serratulo-Pinetum v. z Lathyrus vernus oraz subkontynentalnych grądów Tilio-Carpinetum calamagrostietosum, Tilio-Carpinetum typicum, przed zbiorowiskami olsu porzeczkowego Ribo nigri-Alnetum, łęgu jesionowo-olszowego Circaeo-Alnetum i subkontynentalnego boru świeżego Peucedano-Pinetum.

Lasy, pokrywające ponad 62% powierzchni Parku są zróżnicowane pod względem składu gatunkowego drzewostanów, typów siedliskowych, zbiorowisk roślinnych, wieku i struktury przestrzennej. Największą powierzchnię (92% powierzchni leśnej Parku) zajmują lasy porastające siedliska o umiarkowanej wilgotności, nazywane w terminologii leśnej lasami i borami świeżymi.

Lasy północnej części Parku różnią się od lasów części południowej wyższym udziałem siedlisk żyźniejszych (lasowych) oraz większą naturalnością drzewostanów. Siedliska zniekształcone i zdegradowane występują głównie w południowej części Parku. Wiąże się to częściowo z większym w tym rejonie obszarem siedlisk na gruntach porolnych oraz wprowadzaniem w przeszłości sosny wszędzie tam, gdzie to było możliwe bez szczegółowej analizy warunków siedliskowych.

Najczęściej spotykanym w Parku typem siedliskowym lasu jest las mieszany świeży (LMśw). Występuje on w WPN na dużych łącznych powierzchniach, rzadziej wyspowo wśród innych siedlisk, na glebach wykształconych z piasków i żwirów wodnolodowcowych (sandrowych) z pokrywami wodno-morenowymi, a także moren spiętrzonych, ozów, kemów oraz piasków zwałowych. W lasach tych występują różnorodne warianty typów gleb i związanych z nimi zespołów roślinnych. Gatunkami tworzącymi górne piętro drzewostanu są: sosna i świerk przy współudziale dębu, czasem brzozy. Domieszkę tworzą osika, lipa i grab. Niższe piętro tworzy przeważnie świerk z udziałem dębu. Inne gatunki występują pojedynczo lub sporadycznie. Warstwa podrostu jest dość jednorodna, a tworzą ją głównie dąb i świerk, a także brzoza, sosna, jesion, lipa, klon a w miejscach wilgotnych nawet olsza. Warstwę podszytu tworzą: trzmieliny: brodawkowata i europejska, kruszyna, bzy: czarny i karalowy, porzeczka alpejska, grusza, jabłoń, głóg, kalina i inne.

Należy dodać, że dwa zbiorowiska nieco różnią się składem gatunkowym od innych. Są to: las kserotermiczny i dąbrowa świetlista Potentillo albae - Quercetum, gdzie bardzo maleje udział świerka, a znacznie wzrasta udział sosny i dębu. W lesie kserotermicznym drzewostan jest jednopiętrowy, sosnowy.

Drugim pod względem częstości występowania typem siedliskowym lasu jest bór mieszany świeży (BMśw). Występuje na obszarze całego Parku, jednak częściej i większymi płatami w jego części południowej, sandrowej. Ten typ siedliskowy tworzą przeważnie piaski i żwiry wodnolodowcowe sandrowe, rzadziej pochodzenia polodowcowego (moreny spiętrzone, ozy, kemy). Skała macierzysta zawiera węglan wapnia od głębokości poniżej 60-100 cm. Z utworów tych powstają gleby rdzawe właściwe, rzadziej rdzawo - bielicowe, brunatno - rdzawe, a sporadycznie gleby glejobielicowe właściwe wytworzone z piasków luźnych. Warianty wilgotnościowe kształtują w obrębie tego siedliska naturalne typy drzewostanów. Temu typowi siedliskowemu lasu odpowiadają następujące zespoły roślinne:
- Peucedano - Pinetum v. z Oxalis acetosella, czyli nieco żyźniejszy wariant zespołu niż na borze świeżym, występujący na glebach bielicowo - rdzawych, rzadziej innych,
- Serratulo - Pinetum (typicum) występujący na glebach rdzawych właściwych, rzadziej innych.

Główne piętro drzewostanu tworzy sosna Ia - I bonitacji z udziałem świerka II - III bonitacji, a w domieszce występuje dąb i brzoza. Niższe - czasem dość wyraźne - piętro tworzy świerk i inne gatunki, jak: dąb, brzoza, czasem osika, grab i sosna. Miejscami pojawiają się naloty i podrosty, które tworzy świerk i dąb, rzadziej inne. Podszyt tworzą: jarząb, kruszyna, leszczyna i miejscami wiciokrzew, suchodrzew i inne gatunki

Na terenach nieleśnych dominują zbiorowiska z kompleksu chwastów upraw zbożowych i okopowych Consolido-Brometum x Veronico-Fumarietum oraz zbiorowiska łąk i muraw, głównie świeże łąki i pastwiska Arrhenatherion i Cynosurion, suche łąki z elementami ciepłolubnymi Arrhenatherion oraz wilgotne łąki wielokośne, antropogenicznie przekształcone Calthion. Do cennych pod względem florystycznym zbiorowisk należą ekstensywnie wykorzystywane łąki, na których występują rzadkie gatunki roślin, w tym liczne storczyki i turzyce. Charakterystyczną cechą roślinności Parku jest również występowanie licznych torfowisk przejściowych oraz torfowisk wysokich, związanych z obecnością jezior dystroficznych, bezodpływowych zagłębień terenu oraz dolin rzecznych. Można znaleźć na nich rzadkie i zagrożone gatunki roślin takie, jak np.: żurawina drobnolistkowa Oxycoccus microcarpus, wątlik błotny Hammarbya paludosa i rosiczka długolistna Drosera anglica. Na brzegach większości jezior eutroficznych WPN dominuje szuwar trzcinowy Phragmitetum communi. Stosunkowo rzadkim zbiorowiskiem roślinnym jest szuwar kłociowy Cladietum marisci, występujący w kilku jeziorach WPN.
Grzyby Wigierskiego Parku Narodowego są grupą organizmów bardzo słabo poznaną. Do tej pory badano jedynie grzyby lichenizowane stwierdzając obecność na terenie Parku 273 gatunków, w tym 54 gatunków objętych ochroną prawną. Do najciekawszych z nich należą: brodaczka kępkowa Usnea hirta, brodaczka kędzierzawa Usnea subfloridana, włostka ciemniejsza Bryoria subcana i przystrumycznik pustułkowy Hypotrachyna revoluta

Fauna
Wigierski Park Narodowy stanowi część zwartego kompleksu Puszczy Augustowskiej, toteż fauna Parku jest charakterystyczna również dla tego obszaru puszczańskiego. Świat zwierząt podobnie jak szata roślinna jest również bogaty, choć jeszcze stosunkowo mało pozorny. Dotyczy to przede wszystkim bezkręgowców stanowiących najliczniejszą grupę organizmów zwierzęcych. Świat kręgowców reprezentowany jest przez 46 gatunków ssaków, 204 gat. ptaków, 5 gat. gadów, 12 gat. płazów i 32 gat. ryb.

Dość dobrze poznane są duże ssaki, zarówno ze względu na łatwość obserwacji, jak i istotne dla środowiska skutki ich obecności.

Największym przedstawicielem rzędu drapieżnych występujących na terenie Parku jest wilk (Canis lupus). Obecność jego stwierdzana jest corocznie. Na terenie Puszczy Augustowskiej liczebność wilków oceniana jest na około 80 sztuk. Znacznie częściej penetrowane są przez wilki południowe obszary Parku (Obręb Maćkowa Ruda), natomiast w ostatnich latach nie zaobserwowano ich obecności w położonym na północy Obrębie Wigry. Główną część diety wilków stanowią jeleniowate i dziki, co w pewnym stopniu wpływa na stan populacji tych zwierząt.

Rodzinę psowatych oprócz wilka na terenie Parku reprezentują również lis i jenot. Lis (Vulpes vulpes) jest pospolicie występującym gatunkiem w wielu środowiskach zarówno leśnych jak i polnych. Jenot (Nyctereutes procyinoides) przywędrował na te tereny ze wschodu w latach pięćdziesiątych. Jest więc gatunkiem obcym dla naszej fauny. Jego liczebność jest porównywalna, a czasem większa niż lisów. Prowadzi nocny tryb życia, a w jego diecie poza pokarmem zwierzęcym znajduje się sporo pokarmu roślinnego, zwłaszcza jesienią. Najtrudniejsze okresy zimowe jenoty przesypiają. Jako gatunek obcy wywiera niekorzystną presję na ptactwo gniazdujące na ziemi i drobną faunę.

W ostatnich latach nie zaobserwowano bezpośredniej obecności rysia w Parku. Występuje on bardzo nielicznie na terenie Puszczy Augustowskiej. Z uwagi na to, iż prowadzi samotny tryb życia, a areały zajmowane przez poszczególne osobniki są bardzo duże (jeden osobnik zajmuje rewir ok. 100 km2), uwzględniając również skryty tryb życia tego gatunku, przyjąć można, że okresowo występuje także na terenie Wigierskiego Parku Narodowego.

Z rodziny łasicowatych na terenie Parku występuję: wydra, kuna leśna tumak i domowa (kamionka), borsuk, gronostaj, norka amerykańska, łasica i tchórz. Nieco więcej uwagi należy poświęcić wydrze (Lutra lutra). Gatunek ten do niedawna był jeszcze bardzo nieliczny. Ostatnio, m.in. wraz ze wzrostem obszarów zalanych wodą, co ma związek w obecnością bobrów w tym rejonie, liczebność wydr wyraźnie wzrosła.

Drugim z tej grupy gatunkiem, który do niedawna nie występował na terenie Parku, jest norka amerykańska (Mustela vison). W naturalnych warunkach zamieszkuje Amerykę Północną. W całym świecie hodowana jest jako cenne zwierzę futerkowe. Rola norki w środowisku nie została jeszcze dokładnie zbadana. Pojawieniu się jej zdziczałych form na swobodzie przypisuje się m.in. spadek liczebności ptactwa wodno-błotnego. Norka amerykańska zajęła niszę ekologiczną zajmowaną dotychczas przez nie spotykaną już norkę europejską.

Na terenie Parku zaobserwować można 3 gatunki: jeleniowatych - łosia, jelenia i sarnę. Charakterystyczne dla nich jest to, iż samce nakładają poroże, które co roku jest zrzucane. Na podstawie wyglądu samego poroża nie można jednak określić wieku osobnika. Jeleniowate oraz dzik w skali całego kraju stanowią gatunki o znaczeniu gospodarczym. Łoś (Alces alces) jest najpotężniejszym przedstawicielem rodziny jeleniowatych.

Ze szczątkowej populacji nadbiebrzańskiej z lat czterdziestych składającej się z kilku zaledwie osobników, udanej introdukcji w Kampinoskim Parku Narodowym kilkunastu łosi w latach pięćdziesiątych oraz imigracji osobników z terenu Związku Radzieckiego ukształtowała się populacja, która w skali kraju na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych osiągnęła ok. 6 tys. sztuk. Obecnie liczebność ta spadła do takiego stopnia, że rozważane jest całkowite zaniechanie pozyskania łosia na pewien okres.

Na obszarze Parku łoś występuje generalnie niezbyt licznie, choć inwentaryzacja z roku 1998 wykazała liczebność około 30 sztuk i zagęszczenie 3,5 szt./1000ha. Na terenie Puszczy Augustowskiej zagęszczenie to wyniosło w tym czasie 2,6 szt./1000ha. W okresie letnim łoś przebywa w kompleksach leśnych obfitujących w torfowiska i bagna, często położone nad wodami. W okresie zimowym zmienia swoje ostoje i przenosi się do młodników sosnowych gdzie jest sprawcą wielu uszkodzeń drzew polegających na ogryzaniu kory (spałowaniu) i łamaniu wierzchołków drzew.

Jeleń szlachetny (Cervus elaphus) na tereny Puszczy Augustowskiej został przesiedlony na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych z regionu olsztyńskiego i białostockiego. Jest to ekotyp jelenia mazurskiego.

Miejscowa populacja jeleni, która występowała na obszarze puszczy jeszcze w okresie międzywojennym w czasie wojny wyginęła.

Liczebność jeleni na terenie Parku waha się w granicach od 120 do 150 szt., a zagęszczenie w/g inwentaryzacji z 1998 roku wynosi 16 szt./1000ha. Dla porównania zagęszczenie w Puszczy Augustowskiej w 1998 roku wynosiło 14 szt./1000ha i wahało się w granicach od 5szt do ponad 23szt./1000ha. Przyjęto, że optymalne zagęszczenie jeleni na terenie Puszczy powinno wynosić około 15szt./1000ha. Nadmierne ilości jeleni niekorzystnie wpływają na stany upraw i młodników, gdzie potrafią wyrządzać szkody. Są też sprawcą szkód w uprawach i plonach rolnych.

Sarny (Capreolus capreolus) pospolicie występują na obszarach puszczańskich, a także w drobnych kompleksach leśnych rozrzuconych wśród pól. Ich zagęszczenie na terenie Parku ocenione jest na ok. 30szt./1000ha.

Dość licznym zwierzęciem Wigierskiego Parku Narodowego jest dzik (Sus scrofa). Jego obecność w lesie jest bardzo pożyteczna, natomiast jest sprawcą wielu szkód w uprawach rolnych. Populacja dzików w Parku oceniana jest na ok. 100-140szt. Zagęszczenie w roku 1998 określono na 8,5szt./1000ha.

Najbardziej charakterystycznym gatunkiem będącym symbolem Wigierskiego Parku Narodowego, jest bóbr europejski (Castor fiber). Jest to największy z europejskich gryzoni. Jego osobliwością jest poziomo spłaszczony ogon, pokryty zrogowaciałą skórą w formie łuski, który pełni funkcję steru podczas pływania, podpory podczas przebywania na lądzie i głównego organu termoregulacji. Bóbr jest zwierzęciem ziemnowodnym, doskonale przystosowanym do bytowania w wodzie. Potrafi żerować i pracować pod wodą. Jest to zwierzę o nieprzeciętnych umiejętnościach inżynierskich. Żyje albo w norach, albo w tzw. żeremiach. Są to stożkowe budowle o wysokości dochodzącej niekiedy do 2 m. wykonane z patyków i kołków uszczelnionych mułem. W przypadku zbyt niskiego poziomu wody w rzece buduje tamy spiętrzające wodę. Tamy, piętrzące wodę średnio o 30-50 cm budowane są z kołków i patyków układanych w nurcie rzeki. Całość wylepiona jest mułem i odznacza się szczelnością i dużą wytrzymałością. Jedną z charakterystycznych właściwości bobrów jest ich zdolność do ścinania zębami drzew. Jeden bóbr potrafi w ciągu nocy ścięć grube drzewo, które następnie przegryza na kawałki i przenosi na budowaną tamę lub żeremie. Drobne gałęzie i kora stanowią pokarm bobrów. Zjadają również wiele roślin zielonych, zwłaszcza wodnych. Na terenie Parku bobry występują licznie i opanowały już niemal wszystkie dostępne dla nich siedliska. Ich liczebność oceniana jest na ok. 250 szt. w 70 stanowiskach.

Ochrona bobrów na terenach należących obecnie do Wigierskiego Parku Narodowego ma długoletnią historię. Dla ochrony tych zwierząt w 1959 roku utworzono rezerwat Ostoja Bobrów Stary Folwark na ujściu Czarnej Hańczy do Wigier, a w 1962 roku rezerwat Ostoja Bobrów Zakąty na jeziorze Wigry.

W związku z przegęszczeniem populacji w wielu miejscach poza Parkiem bobry stają się zwierzętami konfliktowymi. Związane jest to ze szkodami jakie powodują zalewając tereny i zgryzając drzewa. Konflikty te eliminowane są poprzez przesiedlanie bobrów z miejsc gdzie jest ich za dużo na inne tereny w kraju. Na obszarze Parku tego typu działań nie prowadzi się.
W środowiskach wodnych występuje nielicznie inny gryzoń obcego pochodzenia - piżmak (Ondathra zibethica).

Pola uprawne, ogrody, zadrzewienia, miedze licznie zamieszkują takie gryzonie jak: nornik, mysz polna, mysz zaroślowa oraz rzadka badylarka. Na obszarach zabudowanych spotykany jest szczur wędrowny.
W terenach polnych i na obrzeżach lasu często można spotkać zająca szaraka (Lepus eupopaeus) W kompleksach leśnych występuje bardzo rzadki zając bielak (Lepus timidus). Jest to gatunek borealny, który ma w tym rejonie swoją południowo-zachodnią granicę zasięgu.

Rząd Nietoperze (Chiroptera) reprezentowany jest w Parku przez 8 gatunków, wśród nich: mroczek późny, mroczek posrebrzany, gacek brunatny i borowiec wielki.

Wśród ssaków owadożernych (Insectivora) występuje m.in. jeż wschodni, kret, rzęsorek rzeczek i ryjówki.

W Wigierskim Parku Narodowym obserwowano występowanie 204 gatunków ptaków. Gnieździ się tu 150 gatunków, pozostałe pojawiają się regularnie na przelotach bądź zalatują sporadycznie. Liczną grupę gatunków stanowią ptaki wodne i błotne, które na obszarze jezior wigierskich znalazły dogodne warunki do bytowania. Gniazduje tu 40 gatunków z tej grupy, a dalsze 33 to gatunki przelotne.
Najliczniejszą kaczką jest krzyżówka. Drugim gatunkiem pod względem liczebności jest gągoł. Na Wigrach gnieśdzi się prawdopodobnie tracz długodzioby, którego liczebność w całej Polsce wynosi kilkadziesiąt par. Gniazduje tu czernica, głowienka oraz cyranka i cyraneczka. Sporadycznie obserwowane są nielęgowe: nur czarnoszyi, krakwa, płaskonos, podgorzałka, ogorzałka. Prawdziwą ozdobą wód jest łabędź niemy. Gnieździ się tu około 60 par łabędzi, a w okresie zimowym do zamarznięcia jezior i rzek około 400 łabędzi przebywa na jeziorach i rzece Czarna Hańcza. W okresie wędrówek na wodach Parku zatrzymują się stada gęsi zbożowej i białoczelnej, oraz mniej licznie gęgawej. Na jeziorach można zaobserwować coraz liczniej występujące kormorany, które gnieżdżą się poza terenem Parku. W przypadku wzrostu liczebności kormoranów należy liczyć się z możliwym do zauważenia ich wpływem na stan ichtiofauny w wodach Parku. Co roku na Piertach i Wigrach odzywają się samce bąka. W Parku gnieżdżą się również dwie pary bardzo już rzadkiego bociana czarnego.

Spośród spotykanych tu 16 gatunków ptaków drapieżnych, 12 to gatunki lęgowe. Najliczniej występuje myszołów i błotniak stawowy. Dość liczny jest również jastrząb i krogulec oraz kobuz i trzmielojad. Do najrzadszych gatunków lęgowych należą: kania czarna i ruda, orlik krzykliwy i błotniak łąkowy. Stwierdzono gniazdowanie  jednej pary orłów bielików, która co roku wyprowadza 2 młode.
Liczną grupą w awifaunie Parku są sowy: puszczyk, płomykówka, pójdźka, sowa uszata i włochata.

Ostatnio nielicznie występują kuraki, a wśród nich: kuropatwa, przepiórka i jarząbek. Występowanie głuszca i cietrzewia odnotowywane jest zaledwie w pojedynczych przypadkach.
Dość pospolita do niedawna łyska staje się coraz mniej liczna, natomiast co roku obserwowane jest gniazdowanie ok. 10-15 par żurawi. Często obserwowane są nad jeziorami mewy i rybitwy. Nad Czarną Hańczą i przy strumieniach spotkać można zimorodka.

W lasach stwierdzono obecność 8 gatunków dzięciołów, m.in. dzięcioła białogrzbietego, zielonego, średniego i zielonosiwego. Najliczniej reprezentowany jest rząd wróblowatych, z którego występuje 88 gatunków. Stosunkowo często spotkać można kruka i orzechówkę. Gnieździ się 5 gatunków drozdów, w tym 20-30 par droździka.

Doskonałe warunki do gniazdowania mają tu drobne ptaki związane z terenami podmokłymi: świerszczyk, strumieniówka, brzęczka, trzcinniak, trzcinniczek, łozówka, rokitniczka, podróżniczek i remiz. Występuje też 17 gatunków łuszczaków m.in. krzyżodziób świerkowy, dziwonia, ortolan, potrzos, potrzeszcz.

Z pięciu gatunków gadów warto wymienić żmiję zygzakowatą (Vipera berus), zaskrońca (Natrix natrix) i padalca (Anguis fragilis). Na miejscach nasłonecznionych często daje się zauważyć jaszczurkę zwinkę (Lacerta agilis).

Wśród 12 gatunków płazów, znajdujących tu tu dobre warunki dzięki dużej ilości zbiorników wodnych i bagien, występują: kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropuchy, rzekotka drzewna i inne.
W porównaniu ze zwierzętami kręgowymi, a zwłaszcza dużymi sakami i barwnymi ptakami, bezkręgowce w znacznie mniejszym stopniu przykuwają uwagę ludzi nie związanych profesjonalnie z zoologią. Stanowią jednak ogromną większość świata zwierząt, zarówno pod względem zróżnicowania gatunkowego jak i liczebności osobników. Wśród znanych dotychczas gatunków zwierząt bezkręgowce stanowią około 95%. Z racji swojej liczebności i opanowania wszystkich środowisk, bezkręgowce odgrywają ogromną rolę w funkcjonowaniu ekosystemów.

W naszych warunkach klimatycznych liczba makroskopowo widocznych bezkręgowców dochodzi do kilku tysięcy na 1m2, a ich biomasa do kilkunastu czy kilkudziesięciu kilogramów na hektar, zależnie od zasobności siedliska. Przy udziale tej fauny w ciągu roku rozkładane są całe tony ściółki na jednym hektarze, dzięki czemu może nastąpić szybki powrót składników mineralnych do gleby. Bezkręgowce roślinne jako konsumenci I rzędu, drapieżne i pasożytnicze jako konsumenci II rzędu, nekrofagi, kaprofagi, saprofagi jako reducenci - wszystkie te bezkręgowce wraz z kręgowcami tworzą ogniwa złożonych łańcuchów i sieci pokarmowych, dzięki którym następuje w przyrodzie obieg materii i energii.

Szczególnie interesujący jest świat owadów Wigierskiego Parku Narodowego. Sprzyjające warunki do bytowania znajdują tu grupy owadów związane ze środowiskiem wodnym (ważki, chruściki, chrząszcze wodne itp.)

Występuje tu też wiele motyli wśród nich: pokłonnik osinowiec, pokłonnik kamilla, skalnik arktyczny, mieniak tęczowiec, perłowce, ogończyki. Spotkać też można trzmiela tajgowego oraz badrzo rzadką osę Dolicharespula adulterina, muchówkę Sphecomyia vittata oraz liczną grupę biegaczowatych.

Najlepiej poznana jest fauna bezkręgowców wodnych, głównie dzięki funkcjonowaniu w okresie międzywojennym Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach. Prowadzono w niej badania nad wieloma grupami organizmów wodnych. Badania nad tymi grupami zwierząt kontynuowane są obecnie. Spośród ok. 2000 gatunków bezkręgowców wykazanych na terenie Parku, 41 to gatunki chronione. Lista tych gatunków jest ciągle otwarta i z pewnością przez wiele lat będzie uzupełniana.

Turystyka
Park jest obszarem udostępnionym dla różnorodnych form turystyki. W tym celu wyznaczone i urządzone zostały szlaki lądowe o łącznej długości 190 km dla turystyki pieszej i rowerowej oraz wyznaczone jeziora i rzeki do uprawiania turystyki wodnej. Przybywając na teren Parku należy wykupić kartę wstępu. Turystyka na szlakach turystycznych Parku może się odbywać przez cały rok od świtu do zmierzchu. Udostępnione wody WPN-u można zwiedzać kajakiem, łodzią wiosłową, żaglówką lub innym sprzętem pływającym bez silnika spalinowego. Akweny udostępnione do turystyki i wędkarstwa to: Wigry, Pierty, Omułówek, Mulaczysko, Czarne k.Bryzgla, Leszczewek, Postaw i rzeka Czarna Hańcza poniżej Wigier.

Turystów, co jest oczywiste, obowiązują przepisy ochrony przyrody, w tym zakaz wpływania w strefę szuwarów, niszczenia roślinności wodnej, płoszenia zwierząt, a w pewnych okresach także wpływania na wyznaczone akweny o szczególnym znaczeniu dla ptaków wodnych. Wędkowanie na tych wodach może się odbywać po wykupieniu licencji na sportowy połów ryb według zasad zbliżonych do regulaminu Polskiego Związku Wędkarskiego, lecz z pewnymi ograniczeniami. Przy każdej zakupionej licencji znajduje się regulamin połowu określający zasady obowiązujące w danym roku. Obowiązuje tu całkowity zakaz połowów suma, siei, troci jeziorowej i pstrąga potokowego, 10-cio miesięczny okres ochronny dla szczupaka, zakaz stosowania połowów "na żywca" i używania zanęt.

Wprowadzone zasady zapewniają ochronę wybranych gatunków ryb drapieżnych, ukierunkowują presję wędkarską na połowy ryb karpiowatych oraz zmniejszają zanieczyszczenie wody. Sezon turystyczny na wodach trwa od 1 czerwca do 1 listopada. Jedynie w rejonie pomiędzy wyspami Ordów, Ostrów, Krowa a lądem stałym we wsi Bryzgiel pływanie łodziami zaczyna się od 15 czerwca. Po jeziorze Wigry w okresie wolnym od lodu pływa, po wyznaczonej trasie, statek spacerowy mogący pomieścić około 25 osób.

Na potrzeby rosnącego ruchu turystycznego wyznaczone zostały i zagospodarowane ścieżki edukacyjne: "Las", "Suchary", "Płazy", "Jeziora" i "Puszcza". Urządzono cztery pola namiotowe i jedną plażę (Krzywe) na gruntach administrowanych przez WPN oraz 11 pól namiotowych na gruntach innych właścicieli. Dużą popularnością cieszą się wystawy: przyrodnicza (w budynku dyrekcji parku) oraz etnograficzna "Ocalić od zapomnienia" (przy leśniczówce w Krzywem).

Turystyka na terenie Parku odbywa się po wyznaczonych szlakach, oraz po istniejących drogach publicznych: drodze wojewódzkiej (Suwałki-Sejny), drogach powiatowych i gęstej sieci dróg gminnych. Z penetracji wyłączone są strefy brzegowe jezior zarośnięte trzcinami, a także pas wody o szerokości 100 metrów na odcinku od ujścia rzeki Czarnej Hańczy do Wigier do półwyspu Łysocha.

Działalność edukacyjna
Działalność edukacyjna Wigierskiego Parku Narodowego przyjmuje bardzo zróżnicowane formy obejmując przygotowanie Parku do zwiedzania, działalność oświatową (pogadanki, pokazy przeźroczy, projekcje filmów etc.), prowadzenie zajęć "zielonej szkoły", przewodnictwo, publikowanie materiałów informacyjnych, upowszechnianie wiedzy o Parku poprzez kwartalnik WPN-u "Wigry", wydawnictwa elektroniczne, etc.

W budynku dyrekcji WPN znajduje się wystawa przyrodnicza, licznie odwiedzana przez uczniów lokalnych szkół i turystów. Obok, przy siedzibie Obwodu Ochronnego Krzywe, od czerwca 2001 roku udostępniona została do zwiedzania wystawa etnograficzna "Ocalić od zapomnienia"

Istotnym elementem w działalności Parku jest przygotowywanie i udostępnianie do zwiedzania ścieżek edukacyjnych. Obecnie czynnych jest 5 ścieżek: "Las" i "Suchary" wytyczone w pobliżu siedziby dyrekcji Parku w Krzywem, "Płazy" niedaleko wsi Rosochaty Róg, "Jeziora" w rejonie Zatoki Słupiańskiej jeziora Wigry oraz "Puszcza" koło Wysokiego Mostu. Na trasach ścieżek umieszczone zostały kładki, wieże obserwacyjne, tablice informacyjne i miejsca odpoczynku.

Zwiedzanie ścieżek ułatwiają opublikowane przez Park materiały informacyjne lub bezpośrednio przewodnicy WPN.

Bardzo ważną rolę w działalności szkoleniowej Parku odgrywa tymczasowy Ośrodek Edukacji Środowiskowej WPN. Ośrodek ten, składający się z obiektów użytkowanych wyłącznie w ciepłej porze roku, położony jest w lesie nad Zatoką Słupiańską jeziora Wigry - w bezpośrednim sąsiedztwie przyszłego, projektowanego Ośrodka Rozwoju Zrównoważonego. Do czasu zrealizowania projektu budowy ORZ dotychczasowa, skromna baza edukacyjna umożliwiać będzie przeprowadzanie części zaplanowanych dla przyszłego Ośrodka programu szkoleń, zajęć terenowych i laboratoryjnych.

Park aktywnie współpracuje ze szkołami w realizacji programów edukacji środowiskowej oraz organizuje różnorodne imprezy promujące ekologię i ochronę przyrody, w tym: konkursy literackie, fotograficzne i plastyczne, obchody "Dnia Ziemi", "Europejskiego Dnia Parków", "Sprzątania Świata".

W imprezach edukacyjnych organizowanych przez Park każdego roku uczestniczą liczne grupy młodzieży szkolnej i dorosłych.