Oświecenie - pojęcia.

Oświecenie - określane często jako Wiek Rozumu to prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na wiek XVIII. Ludzie oświecenia najbardziej cenili to, co można pojąć rozumem.

W Polsce idee oświecenia przyjęły się później niż w pozostałych krajach Europy zachodniej, co było związane z tym, że mieszczaństwo zyskało większe znaczenie dopiero w II poł. XVIII w. Przyjmuje się, że ramy czasowe polskiego oświecenia od lat 40. XVIII wieku do roku 1822, z zastrzeżeniem, iż niektóre przejawy klasycyzmu przetrwały do połowy XIX w. Specyfiką polskiego oświecenia był niespotykany gdzie indziej udział kleru katolickiego w tym ruchu.

Klasycyzm epoki oświecenia-literatura epoki oświecenia stara się odkrywać racjonalne prawa rządzące naturą i człowiekiem.Dlatego triumfuje wówczas klasycyzm dążący do jasności porządku i harmonii. Spod mnogości zjawisk, drogą rozumnego wyboru pisarze wydobywają ogólne zasady. Dąży się do prostoty stylu oraz przejżystości myśli. Osiągnięcie tego ideału ułatwiają reguły sztuki. Właśnie owo uzależnienie od reguł stanie się cechą charakterystyczną klasycyzmu XVIII stulecia. Sądzono wówczas że tylko przestrzeganie surowych przepisów zapewnia sztuce prawdziwą doskonałość.

Rokoko - był to styl który rozwinął się w sztuce XVIIIw. w opozycji do dominującego w tej epoce klasycyzmu. W miejsce uroczystej dostojnej sztuki klasycznej pojawia się styl dekoracyjny kameralny subtelny który wziął nazwę od ulubionego wówczas ornamentu w kształcie muszli(z fr. rocaille ”muszla”) W literaturze rokoko objawiał się zamiłowaniem do elegancji formy i subtelności treści. Najczęstszym tematem była zmysłowa miłość.

Sentymentalizmem - nazywamy prąd literacki,który rozwinął się w europejskim oświeceniu w opozycji do dominującego klasycyzmu. Sentymentalizm był nastawiony na penetrację wewnętrznego, uczuciowego życia człowieka. W miejsce charakterystycznego dla klasycyzmu kultu rozumu sentymentaliści głosili pochwałę czułości i prostoty; w miejsce zachwytu nad dobrodziejstwami kultury - zachwyt nad pięknem przyrody. Literatura sentymentalna pogłębiła analizę psychologiczną postaci. W poezji przełamała zaś suchy i wzniosły ton języka klasycyzmu, zwracając szczególną uwagę na śpiewność i melodyjność wiersza.

Ateizm - już w starożytności pojawiły się poglądy podważające istnienie bogów. Do epoki oświecenia głoszenie ateizmu tj. poglądu odrzucającego ideę wyższej siły, która stworzyła świat i nim rządzi, było dosyć niebezpieczne.Dopiero myśliciele XVIII w. śmiało przyznają się do wizji świata bez Boga.

Deizm - deiści godzili się z istnieniem Boga, dającym się udowodnić rozumowo. Jak pisał jeden z najsłynniejszych myślicieli epoki, Wolter” Nie mogę pojąć, by ten zegar mógł istnieć, a nie było zegarmistrza”. Zatem to, że świat jest, był dla deistów świadectwem istnienia Stwórcy. Uważali oni jednak, że Bóg, stworzywszy świat i nadawszy mu naturalne prawa, nie ingeruje w jego działanie. Zegarmistrz skonstruował zegar, nakręcił go, a potem po prostu porzucił swoje dzieło.

Libertynizm - Libertynami nazywano wówczas wolnomyślicieli, zwykle ateistów, którzy nie wierzyli w żadne kodeksy moralne, a w życiu kierowali się epikurejską filozofią dążenia do rozkoszy i unikania wszelkich przykrości. Z epikureizmu brali też przekonanie że materia jest wieczna w związku z tym nie trzeba bać się śmierci. Do najsławniejszych libertynów XVIII stulecia należeli Casanova oraz de Sade.

Racjonalizm – postawa umysłowa, która bezwarunkowo akceptuje wyższość rozumu nad innymi narzędziami poznawczo - wartościującymi, i dąży do ustanowienia systemu filozofii i etyki weryfikowalnej przez doświadczenie i niezależnej od wszelkich arbitralnych założeń i autorytetów. za twórcę racjonalizmu uznaje się Kartezjusza.

Sensualizm (łac. sensus zmysł) - pogląd filozoficzny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych (poznanie odbywa się poprzez przeprowadzanie logicznych doświadczeń) i jest tylko bardziej lub mniej złożonym kompleksem spostrzeżeń

Empiryzm - pogląd głoszący że świat należy badąc poprzez doświadczenie. Nic czego nie można zbadać doświadczalnie wg. empirystów nie jest prawdą, a każdą tezę należy potwierdzić praktycznie.

Bajka - utwór wierszowany, najczęściej żartobliwy, zawierający morał (pouczenie). Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu, albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność. Bohaterami bajek mogą być ludzie, a także zwierzęta i przedmioty, które uosabiają typy ludzkie i cechy charakteru. Każda bajka posiada charakter dydaktyczny.

Satyra - gatunek literacki łączący w sobie epikę i lirykę (także inne formy wypowiedzi) wywodzący się ze starożytności (pisał je m.in. Horacy), ośmiesza i piętnuje ukazywane w niej zjawiska, osoby, obyczaje, stosunki społeczne, prezentuje świat poprzez komiczne wyolbrzymienie, ale nie proponuje żadnych rozwiązań pozytywnych. Cechą charakterystyczną satyry jest karykaturalne ukazanie postaci. Istotą satyry jest krytyczna postawa autora wobec rzeczywistości, ukazywanie jej w krzywym zwierciadle.

Sielanka - utwór poetycki przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego; idylla. przen. beztroskie, spokojne, pogodne życie, otoczenie pozwalające na takie życie, niczym nie zmącona miłość. Przybiera najczęściej kształt lirycznego monologu, poprzedzonego lub przeplecionego opisem.