Nad Niemnem.

Epoka
Pozytywizm
Odnajdziemy w utworze cechy realizmu, z elementami realizmu tendencyjnego. Od
obiegowej ideologii epoki powieść odchodzi w zakresie oceny powstania styczniowego.
Dzieło
Słynna epopeja szlachecka, nazywana też „powieścią pracy”. Akcja toczy się na Grodzieńszczyźnie,
we dworze Korczyńskich i zaścianku Bohatyrowiczów. Najważniejszą
rolę odgrywa ukazanie nadniemeńskiej przyrody, wraz z jej łąkami, polami, szumem
wody. Przeszłość zajmuje w powieści ważne miejsce i jest przywoływana poprzez wspomnienia
bohaterów lub informacje narratora. Właściwa akcja rozpoczyna się w drugiej
połowie czerwca 1886 roku i trwa tylko do końca sierpnia tego samego roku.
Forma utworu
Nad Niemnem to współczesna epopeja, a także wielka powieść realistyczna. Realizm
to konwencja przedstawiająca człowieka w jego własnym środowisku, respektująca
wszelkie prawa rządzące światem i historią. Jako kierunek literacki realizm pojawił
się w połowie XIX wieku. Charakteryzuje się estetyką mimetyczną: naśladowaniem
świata współczesnego twórcy, a także z tej perspektywy go ukazujący i oceniający. W powieściach
realistycznych mamy zazwyczaj do czynienia z narratorem wszechwiedzącym,
komentarzem autorskim, zamkniętą kompozycją, zróżnicowaniem postaci (operują
one różnymi językami), konstrukcją bohaterów opartą na motywacji psychologicznej
i społecznej.
Bohaterowie
Negatywni:
• Emilia Korczyńska – żona Benedykta, kobieta wiecznie niedomagająca. Wychowana
na sentymentalno-romantycznej literaturze, nigdy nie pracowała, nie rozumie
świata, który postrzega wyłącznie przez pryzmat swoich lektur.
• Zygmunt Korczyński – nie odzwierciedla patriotycznych poglądów swego ojca –
Andrzeja poległego w powstaniu. Kosmopolita, malarz, zakochany w Justynie.
• Teofil Różyc – człowiek próżny, morfinista, bogaty hulaka. Justyna odrzuciła jego
amory.
Pozytywni:
• Marta Korczyńska – ciotka Justyny, kuzynka Benedykta, pracoholiczka. Czuje się
niepotrzebna, jest chora, zgorzkniała. Niegdyś kochała Anzelma, ale w obawie przed
konsekwencjami mezaliansu, nie wyszła za niego za mąż. Marta to postać ze złamanym
życiem, ma jednak wiele zalet.
• Justyna Orzelska – młoda dziewczyna, obiekt miłości wielu mężczyzn. Po nieudanym
romansie z Zygmuntem odnajduje szczęście w ramionach Janka Bohatyrowicza.
Nie boi się mezaliansu, postępuje zgodnie z pozytywistycznymi ideami.
• Benedykt Korczyński – bohater pozytywny, dziedzic Korczyna, patriota, dążący do
zgody z sąsiadami.
• Witold Korczyński – syn Benedykta, entuzjasta rolnictwa i pracy u podstaw.
• Anzelm Bohatyrowicz – strażnik mogiły, opiekun Jana, doświadczony, powszechnie
szanowany.
• Jan Bohatyrowicz – dobry gospodarz, ma powodzenie u kobiet – jest wesoły i przystojny.
Uczciwy, szlachetny, dobry i pracowity. Zyskuje serce Justyny.
Konteksty
• Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz
• Czesław Miłosz, Rozbieranie Justyny
• Jan Kochanowski, Pieśń świętojańska o sobótce
• Szymon Szymonowic, Żeńcy
• Władysław Stanisław Reymont, Chłopi
• Maria Dąbrowska, Noce i dnie
Nad Niemnem jako
utwór o:
• Pracy – główne kryterium
wartościowania bohaterów.
Postacie leniwe, rozrzutne,
nieszanujące pracy są oceniane
jako negatywne. Praca
jest sensem życia bohaterów,
wartością nobilitującą.
To swego rodzaju
sacrum.
• Arkadii rkadii – dworek w Korczynie
wzorowany jest na Soplicowie
(Pan Tadeusz).
Miejsce to daje mieszkańcom
poczucie bezpieczeństwa,
jest ostoją ładu. Kontakt
z naturą jest dla bohaterów
Nad Niemnem
niezwykle ważny. Zapewnia
im szczęście i daje życiowe
siły. Również zaścianek
Bohatyrowiczów został
ukazany baśniowo. Panują
tu ład i harmonia, życie
zgodne z rytmem natury.
• Tradycji – tu ważne symbole
mogił – pierwszy grób
należy do Jana i Cecylii,
mitycznych założycieli rodu
Bohatyrowiczów. Jest to
symbol wytrwałości, miłości
i ciężkiej pracy. Druga
mogiła to zbiorowy grób
powstańców – symbol zbratania,
równości, wspólnoty
ideałów. Miejsce święte.
• Powstaniu, straconym
pokoleniu – członkowie
powstania zginęli albo
przyglądali się śmierci bliskich.
Widzą upadek idei
niepodległościowych,
mają jednak nadzieję, że
następne pokolenie wyrośnie
na patriotów.
Autor
Eliza Orzeszkowa
(1841 – 1910),
Pisarka, publicystka, działaczka
społeczna, przedstawicielka polskiego
pozytywizmu, urodziła się
w bogatej rodzinie ziemiańskiej,
uczyła na pensji w Warszawie
u sióstr sakramentek, gdzie zaprzyjaźniła
się z Marią Konopnicką.
Orzeszkowa była emancypantką,
nie bała się decydować samodzielnie
o swym losie.