Władcy europejscy wobec reformacji w Europie

Reformacja była procesem społecznym, religijnym i politycznym. Jej korzenie tkwiły głęboko w średniowieczu, a przyczyny były niezwykle złożone. Wiek XV nie usunął negatywnych zjawisk występujących w Kościele katolickim. Kryzys pogłębiał się grożąc w każdej chwili wielkim wybuchem. Do najważniejszych przyczyn reformacji trzeba zaliczyć osłabienie organizacyjne Kościoła i demoralizacje kleru. Szczególnie negatywny przykład płynął z Państwa Kościelnego. Papieże bardziej dbali o zachowanie politycznej pozycji na Półwyspie Apenińskim, zwiększanie dochodów, niż o czystość wiary i liturgię. Świetny dwór, przepych, nepotyzm czyli faworyzowanie krewnych przy obsadzaniu stanowisk kościelnych oraz zrywanie z zasadą bezżenności obniżało autorytet papiestwa i Kościoła w Europie. Również niechęć wśród wiernych wywoływały symonia czyli sprzedaż odpustów, obciążanie różnego rodzajami podatkami, daninami i innymi opłatami, które były ściągane ze wszystkich państw starego kontynentu.Za początek reformacji uznaje się wystąpienie augustianina Marcina Lutra. W 1517 roku przybił on na drzwiach kaplicy w Wittenberdze 95 tez, w których występował przede wszystkim przeciw sprzedaży odpustów oraz pozostałym nadużyciom w kościele. Reformacja ogarnęła wiele państw europejskich takich jak: Rzeszę Niemiecką, Francję, Anglię oraz kraje skandynawskie.

Władcą europejskim, który potępił i skrytykował Lutra za jego wystąpienie był cesarz Karol V. Wezwał on go na sejm Rzeszy do Wormacji, gdzie reformator religijny zaprezentował swoja doktrynę. Spotkała się ona z brakiem poparcia cesarza, który wraz z papieżem potępił go za owe nauki. Po rozpowszechnieniu się reformacji na ziemiach niemieckich, cesarz Karol V zaczął się domagać od książąt protestanckich podporządkowania się w sprawach religijnych. Zakwestionował także prawo władców niemieckich do decydowania o wyznaniu w swoich państwach.

Inaczej sprawa wyglądała w Anglii. Początkowo stosunek króla Henryka VIII z dynastii Tudorów do nowych idei był również wrogi. Pod wpływem kanclerza i doradcy Henryk zlecił publikację broszury skierowanej przeciwko poglądom Lutra, za co otrzymał od papieża tytuł obrońcy wiary. Jednak rosnąca potęga cesarza Karola V wraz z papieżem oraz możliwość ingerencji w sprawy wewnętrzne państwa niepokoiły króla. Postanowił wiec zerwać ten niewygodny sojusz. Pretekstem stał się osobisty konflikt Henryka VIII z papieżem Klemensem VII. Król Anglii żonaty z Katarzyna Aragońską, ciotką cesarza Karola V postanowił się z nią rozwieść. Jako powód zerwania małżeństwa podał, że poślubił żonę swojego zmarłego brata i w ten sposób popełnił grzech oraz fakt, że nie mógł mieć z nią syna. Choć według prawa kanonicznego były pewne podstawy unieważnienia małżeństwa, to jednak pod presją cesarza, papież nie zgodził się na to. Spór z Rzymem doprowadził do ogłoszenia się przez króla Henryka VIII protektorem, czyli opiekunem Kościoła w Anglii. Majątki kościelne uległy sekularyzacji, zakazano płacenia annat do Rzymu i odwoływania się do papieża. Król udzielił sobie rozwodu i poślubił Annę Boleyn. Papież obłozył Henryka VIII ekskomuniką. W odpowiedzi król w 1534 roku wydał akt o supremacji, którym formalnie zerwał z papiestwem Nie zerwał jednak z dogmatyką i obyczajowością katolicką. Zorganizował jedynie odrębny Kościół państwowy zwany anglikańskim. Reformy w duchu kalwińskim zostały przeprowadzone w połowie XVI wieku za panowania syna Henryka VIII, małoletniego Edwarda VI. Natomiast po jego śmierci w 1553 r. na tronie zasiadła córka Katarzyny Aragońskiej i Henryka, Maria Tudor. Była ona gorąca katoliczką i przez 5 lat swoich rządów starała się przywrócić tę religię w państwie. Jednak prześladowania przeciwników religijnych i politycznych spotkały się ze sprzeciwem społeczeństwa. Po jej śmierci, w 1558 r. tron angielki przejęła córka Anny Boleyn, Elżbieta I. Przywróciła Kościół anglikański, zachowując politykę umiarkowanych działań wobec wyznawców innych religii.

We Francji Kościół katolicki od XIV w. Był uzależniony od króla – swego zwierzchnika. Monarcha dysponował dobrami kościelnymi i decydował o obsadzie wyższych stanowisk kościelnych. Więc aby umocnić swoją władzę w państwie nie musiał występować przeciwko Kościołowi. Królowie francuscy byli przeciwnikami nowinek religijnych, które mogłyby zachwiać stabilną sytuacją. W połowie XVI w. We Francji zaznaczyły się silnie wpływy kalwinizmu, który zyskał zwolenników głównie wśród mieszczaństwa, uboższej ludności oraz części możnych. Królowie Franciszek I i jego następca Henryk II z rodu Walezjuszy byli wrogo nastawieni do zwolenników reformacji i doprowadzili do licznych prześladowań. Konflikt na tle religijnym zaczął się przekształcać w narzędzie walki o władze w państwie. Pod koniec panowania Henryka II wokół hugenotów zaczęło tworzyć się stronnictwo polityczne popierane przez książąt de Burbon, którzy dziedziczyli tron po Walezjuszach. Ich przeciwnikami było stronnictwo katolickie, powiązane z aspirującą do objęcia władzy rodziną Gwizjuszy. Katarzyna Medycejska, sprawująca regencje za króla Karola IX starała się opanować narastające konflikty w państwie poprzez wydawanie edyktów tolerancyjnych. Niestety pomimo tego w 1562 r. wybuchła wojna między hugenotami a katolikami. Symbolem porozumienia stronnictw i zakończenia konfliktu miało stać się małżeństwo siostry Karola IX, Małgorzaty Walezjuszki nazywanej królową Margot z jednym z protestanckich przywódców Henrykiem Burbonem. Stronnictwo katolickie, przeciwne porozumieniu, doprowadziło do rzezi protestantów przybyłych do Paryża na królewskie wesele. To makabryczne wydarzenie przeszło do historii pod nazwą Nocy Świętego Bartłomieja lub krwawych godów. Okres wojen zakończyło dopiero zamordowanie króla Henryka III Walezego pod murami Paryża w 1589 r. Nowy król, Henryk IV Burbon, zdając sobie sprawę, że większość kraju jest wierna katolicyzmowi, dla uspokojenia sytuacji przeszedł na katolicyzm. Jednak w 1598 r. wydał edykt nantejski, na mocy którego przywrócono pokój religijny we Francji i zagwarantowano wolność wyznania dla hugenotów równając ich w prawach z katolikami. Hugenoci mogli odprawiać nabożeństwa we wszystkich większych miastach Francji z wyjątkiem Paryża.

W Szwecji po zerwaniu uni kalmarskiej z dania i objecie władzy przez Gustawa I Wazę pociągnęło konieczność budowy państwa od postaw. Nowy król postkał się z opozycją wyższego duchowieństwa, ale znalazł poparcie wśród luterańskich mieszczan, które wykorzystał. W 1527 r. ogłosił luteranizm religią państwową i przejął dobra kościelne. W ten sposób zorganizowany został państwowy Kościół luterański w Szwecji z królem jako jego opiekunem.W innych pastwach skandynawskich również wprowadzono luteranizm jako wyznanie państwowe.

Na zakończenie mogę jedynie stwierdzić, że niektórzy władcy europejscy traktowali reformacje jako okazję do zdobycia poparcia w państwie lub wzbogaceniu się kosztem Kościoła. Inni pozostali wierni religii oraz Rzymowi.