Młoda Polska - charakterystyka ogólna epoki

1. Ramy czasowe

Za początek epoki przyjęto datę 1891 r. (wydanie pierwszego tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera), której towarzyszyły nowe tendencje ideowo-artystyczne, a za koniec - 1918 r., czyli rok odzyskania przez Polskę niepodległości.
Najczęściej stosowana nazwa epoki - Młoda Polska - pochodzi od tytułu programowych artykułów Artura Górskiego, opublikowanych w "Życiu" w 1898 r, będących manifestem ideowo-artystycznym młodego pokolenia. "Młodzi" pragnęli odrodzić Polskę poprzez kontynuację ideologii romantyzmu polskiego oraz stworzenie nowych norm i wartości etycznych i estetycznych.
W związku z tym przyjęto też inną nazwę epoki - neoromantyzm, która miała podkreślać związek romantyzmu z epoką przełomu wieków XIX i XX. Polegał on głównie na powrocie tendencji idealistycznych, podniesieniu roli indywidualizmu i subiektywizmu, a przede wszystkim na podjęciu wysiłków prowadzących do odzyskania niepodległości państwowej.

Obok tych dwóch nazw występuje termin modernizm, który podkreślał współczesność i nowoczesność epoki przeciwstawiającej się systemowi poglądów poprzedniego pokolenia.

Kolejna nazwa - symbolizm, stosowana jest rzadziej, gdyż odnosi się nie tyle do cech całego okresu, ile raczej do głównego nurtu w sztuce młodopolskiej.
Jedną z charakterystycznych cech poglądu ówczesnego człowieka na świat jest poczucie zagrożenia i niepewności. Gwałtowny rozwój przemysłu, odkrycia naukowe, rosnące napięcia społeczne, spowodowały przemiany, których skutki były trudne do przewidzenia. Strach przed życiem kształtuje specyficzną dla tych czasów postawę człowieka. Cechuje ją dekadentyzm, objawiający się poczuciem grożącej zewsząd katastrofy i bezsensem istnienia, niewiarą w wartość jakiejkolwiek idei, ogólną apatią i niechęcią do wszelkiego działania

2. Dekadentyzm, symbolizm i impresjonizm w Młodej Polsce

Polski dekadentyzm końca XIX wieku to postawa życiowa przepełniona przeświadczeniem, że ze zbliżającym się schyłkiem stulecia nadchodzi nieuchronna katastrofa cywilizacyjna, spowodowana pogłębiającym się kryzysem wartości moralnych, etycznych i kulturowych. Zahamowaniu uległ wszelki postęp. Przestały się rozwijać literatura, sztuka, filozofia. Religia także nie była ratunkiem. Uważano, że bezsensowne jest przeciwstawianie się powszechnemu złu. Dekadenci woleli pogrążyć się w rozpaczy i bólu egzystencjonalnym. Popadali w apatię i bierność. Egzystencja stała się koszmarem. Ucieczkę miały dawać narkotyki i alkohol, a także wyrafinowany erotyzm.

Symbolizm to odejście od realistycznego, opartego na estetyce mimetycznej, sposobu postrzegania świata. Dążono do wyrażenia (przy użyciu symboli) prawd ogólnych i metafizycznych o świecie i psychice ludzkiej. Miały być one odczytywane intuicyjnie i emocjonalnie. U podstaw filozoficznych leżało traktowanie postrzeganych zmysłami zjawisk jako symboli. Cechą nadrzędną była umiejętność dostrzegania ukrytych znaczeń. W Polsce często używano synestezji. Zadaniem poety było nie tylko opisywanie świata, ale też wyrażanie nieuchwytnych, ulotnych stanów duszy, przeżyć i doznań.

Estetyka mimetyczna - dążenie do jak najbardziej obiektywnego przedstawienia rzeczywistości i jak najwierniejszego jej odtworzenia.

Synestezja – metafora polegająca na łączeniu wrażeń związanych z jednym zmysłem z wrażeniami innych zmysłów.

Impresjonizm – wywodzi się z malarstwa. Naczelnym zadaniem dzieła sztuki stało się oddanie subiektywnych wrażeń artysty. Impresjoniści dążyli do utrwalenia ulotnego wrażenia jakie wywoływała jakaś ulotna chwila, moment. Używali plam odrzucając linię. Jako pierwsi malowali w plenerze żywą przyrodę. W poezji impresjonizm polegał na podporządkowaniu świata przedstawionego wrażeniom podmiotu lirycznego i nastrojowi jaki został wytworzony. Poezja została zdominowana przez wrażenia zmysłowe, muzykę, barwy, zapachy i doznania psychiczne. Uważano bowiem, że przyroda nieustannie się zmienia, świat nigdy nie jest taki sam. Dążono do utrwalenia ulotnego nastroju chwili.

3. Nawiązanie do tradycji romantycznych

Terminem, który przeciwstawia się modernizmowi jest neoromantyzm. Nazwa ta oznacza próbę objęcia tych tendencji w sztuce i literaturze, które podkreślały swój związek z tradycją, a w szczególności z tradycją romantyczną. Neoromantyczne fascynacje pojawiły się po roku 1900. Artyści tego kierunku wskazywali swoje powinowactwo duchowe z romantykami i ich dziełami. Kontynuowali dążenia niepodległościowe i narodowowyzwoleńcze. Ich zasługą jest wzrost zainteresowania Mickiewiczem i Słowackim. Czytano także dzieła Norwida (podkreślano aktualność jego poglądów na sztukę i rolę artysty jak również nowatorski charakter jego poezji).

4. Literatura Młodej Polski

Kazimierz Przerwa-Tetmajer
- kilkanaście powieści i 3 dramaty, opowiadania "Na skalnym Podhalu", powieść historyczna "Legenda Tatr";
- "Koniec wieku XIX" - nazywa się go manifestem pokolenia - wiersz pesymistyczny, rysuje sylwetkę dekadenta, dla którego życie jest udręką, wobec której jest bezsilny; jest przekonany o bezsensowności jakiegokolwiek czynu, jakiejkolwiek reakcji;
- "Hymn do Nirwany" - wyraz tęsknoty za unicestwieniem, modlitwa o stan bezczucia, który oderwie poetę od zła, miernoty, od konieczności myślenia i patrzenia na świat;
- "Evviva l'arte!" - krytyka pod adresem społeczeństwa (moralność mieszczańska), w którym pogoń za dobrobytem przesłania te ludzkie potrzeby, które wzbogacają duszę.

Jan Kasprowicz
- wiersz "W chałupie", cykl 40 sonetów "Z chałupy";
- "Krzak dzikiej róży" - krzak drży o swoje życie, stara limba dowodzi, jak szybko przemija czas, jak łatwo piękno i młodość mogą się zmienić w chorobę, brzydotę; - "Hymny" - nawiązują do hymnów średniowiecznych; autor wykorzystuje ówczesne pojmowanie Boga, aby rozpatrzyć problem dobra i zła;
- nurt franciszkański - "Hymn św. Franciszka z Asyżu" zmienia tonację wypowiedzi poetyckiej Kasprowicza, co oznacza pogodzenie się z wyrokami bożymi i losem człowieczym. Poeta prezentuje nowy styl życia - prostego, w zgodzie z naturą i sumieniem, czyli życia w stylu franciszkańskim.

Leopold Staff
- rozpoczynał jako modernista - utwór "Deszcz jesienny" - dominuje tu melancholia, smutek, pesymizm; świadomość bezsensu istnienia;
- "Kowal" (sonet) - wiersz pochodzi właśnie z tego tomu - niechęć do słabości, do niemocy serca;
- tom "Gałąź kwitnąca" - wyżej od materialnych zdobyczy ceni dążenia do ideałów i marzenia, gdyż one kształtują człowieka i jego osobowość;
- "Przedśpiew" - głosił afirmację życia, stworzył model człowieka dobrego i pogodnego, który ze zrozumieniem i spokojem przyjmuje zarówno szczęście jak i cierpienie - przejście na ton franciszkański;
- wybitny tłumacz (m.in. "Kwiatki św. Franciszka z Asyżu", "Tako rzecze Zaratustra" Nietzschego);

Bolesław Leśmian
- początkowo symbolista związany z symbolizmem rosyjskim;
- już w pierwszym tomie poetyckim "Sad rozstajny" (1912) pojawia się wpływ filozofii bergsonowskiej - afirmacja panteistycznej, wiecznie żywej natury;
- pozostałe trzy tomy jego poezji zostały wydane w XX-leciu międzywojennym, ale tematyka pozostała niezmienna;
- najsłynniejszy tom poetycki: "Łąka" (1920);

Stefan Żeromski
- jeden z najbardziej płodnych pisarzy polskich przełomu XIX i XX wieku; tworzył w czasach Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego; jego dorobek literacki i znaczenie dla literatury polskiej
- powieści: "Promień" (pierwsza powieść); "Syzyfowe prace", "Ludzie bezdomni";
- powieść historyczna "Popioły"; "Duma o hetmanie";
- dramat "Róża"; "Ponad śnieg jaśniejszym się stanę", "Turoń", "Uciekła mi przepióreczka";
- tragedia "Sułkowski";
- powieści "Uroda", "Wierna rzeka";
- powieść "Przedwiośnie", poemat prozą "Puszcza jodłowa"; są ogromne;

Władysław Stanisław Reymont
- laureat nagrody Nobla w 1924 r. za "Chłopów";
- "Pielgrzymka do Jasnej Góry", "Komediantka", "Fermenty", "Ziemia obiecana" (powieść o Łodzi);
- "Chłopi" (1902-09), trylogia "Rok 1794";