Bolesław III Krzywousty

Młodszy syn Władysława Hermana i jego drugiej żony Judyty, księżniczki czeskiej. Urodził się w r. 1086. Pierwszą jego żoną była Zbysława, córka księcia kijowskiego Świętopełka II. Po jej śmierci pojął Salomeę, córkę hrabiego Bergu. Przejawiał duże talenty polityczne i wojskowe - dla osiągnięcia raz wytkniętego celu nie wahał się używać najsurowszych środków. Bolesław za życia ojca był władcą dzielnicy śląsko-małopolskiej. Po jego śmierci podlegał zrazu starszemu bratu Zbigniewowi w latach 1102-1106. Bolesław powodowany ambicją jak tez chęcią zjednoczenia państwa wszczął walkę ze Zbigniewem uzyskując rychło przewagę. Po kilku latach udało się Bolesławowi wygnać z kraju Zbigniewa, który daremnie szukał pomocy u Czechów i Niemców, aż wreszcie ukorzył się przed bratem. Bolesław obawiając się, że Zbigniew zacznie po jakimś czasie znowu sięgać po władzę, kazał go oślepić. Spowodowało to śmierć Zbigniewa. "Zbrodnią i grzechem" nazwał ten czyn nawet uwielbiający Krzywoustego kronikarz Gall Anonim. Walki między braćmi doprowadziły do wojny najpierw z Czechami, a potem w r. 1109 z Niemcami, gdyż cesarz niemiecki Henryk V uznał krzywdę Zbigniewa za doskonały pretekst do ograniczenia suwerenności Polski. Najazd Niemców zjednoczył społeczeństwo dokoła Bolesława jako obrońcy niezależności państwa. Cesarzowi nie udało się zdobyc ani bohatersko bronionego Głogowa, ani Wrocławia, a klęska w bitwie na Psim Polu zmusila go do odwrotu. Wielkim dziełem Krzywoustego bylo ostteczne podbicie Pomorza. Pokilkuletniej wojnie, prowadzonejz obydwu stron z dużą zaciętościa, Polska uzyskała szeroki dostep do Bałtylku, obejmujący obszar od wyspy Rugii na zachodzie aż po ujście Wisły na wschodzie. Silniej też niż wcześniejsze podboje Pomorza przez Mieszka I i Bolesława Chrobrego scaliła tę dzielnicę z Polską wiara chrzescijańska, zaszczepiona tam przez Krzywoustego, przy pomocy biskupa Ottona z Bambergu. Obok tych sukcesów doznawał jednak Bolesław Krzywousty niepowodzeń. Bunt wojewody Skarbimierza w r. 1117 i póżniejsza niepomyślna wojna z Węgrami w r. 1132 nie dozwoliły mu ukoronować się na króla. W r. 1135 musiał nadto złożyć cesarzowi Lotarowi w Merseburgu hołd z Rugii i Pomorza. Największą jednak klęską Krzywoustego był fakt, że walcząc całe życie o zjednoczenie Polski i jej całkowitą niezalezność polityczną, musiał przed śmierciaw r. 1138 zrezygnować z tych idei, ulegając coraz silniejszym dążeniom odśrodkowym. Wbrew własnemu przekonaniu podzielił kraj pomiędzy synow. Najstarszy Władysław otrzymał Śląsk, Bolesław Kędzierzawy Mazowsze i Kujawy, Mieszko Stary Wielkopolskę, a Salomea, przy której pozostawali nieletni Henryk i Kazimierz, dostała dzielnicę łęczycką. Aby jednak mimo podziału utrzymać jedność państwa, ustanowił Bolesław zasadę pryncypati czyli zwierzchnictwa. Polegała ona na tym, że wielkim księciem (princeps) miał być najstarszy z rodu, i jemu na znak władzy przypadała w udziale dzielnica wielkoksiążęca z Krakowem jako stolicą, oraz zwierzchnictwo nad Pomorzem. Bolesław Krzywousty został pochowany w Płocku.