Prawa człowieka

Prawa człowieka są prawami osobistymi przysługującymi każdemu z racji jego
człowieczeństwa. Mają one charakter powszechny, czyli dotyczą każdego człowieka i
w każdej sytuacji. Niepodzielny to znaczy że wszystkie są równie ważne i obowiązują jako
całość. Współzależny oznacza to że tworzą system, jedno wypływa z drugiego. Prawa
człowieka są prawami pierwotnymi, ich respektowanie oznacza uznanie uniwersalnych
wartości oraz standardów moralnych i prawnych. Ich łamanie natomiast jest przejawem
odrzucenia wspólnego dziedzictwa ludzkości i norm zaakceptowanych przez społeczność
międzynarodową.
Powszechnie prawa człowieka i wolności obywatelskie dzieli się obecnie
na cztery generacje. Prawa pierwszej generacji to prawa osobiste, obywatelskie i polityczne.
Zostały sformułowane w oświeceniu, na przełomie XVIII i XIX wieku, pod wpływem koncepcji
Liberalnych. Prawa te zostały zawarte w pakiecie praw obywatelskich i politycznych z 1966 r.
Zalicza się do nich: prawo do życia, prawo do prywatności, prawo do wolności wyznania,
Prawo do rzetelnego procesu sądowego, wolności od tortur, prawo do zgromadzeń, prawo
do stowarzyszania się, prawo do uczestnictwa w wyborach. Prawa drugiej generacji to prawa
ekonomiczne, społeczne i kulturalne, pojawiły się pod koniec XIX w. Gwarantują minimum
socjalne konieczne do swobodnego korzystania z praw pierwszej generacji. Zapisywane są
w konstytucjach różnych państw od czasu zakończenia I wojny światowej . Formułuje je
także Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r. Przykłady praw drugiej
generacji to: prawo do własności, prawo do edukacji, prawo do korzystania z dóbr kultury,
prawo do emerytury, prawo do urlopu, prawo do pracy, prawo do zasiłku. Prawa trzeciej
generacji nazywają się prawami solidarnościowymi, są to prawa kolektywne, przysługują
społeczeństwom. Ich podmiotem są grupy ludzi, a nie pojedynczy człowiek. Ukształtowały się
w latach siedemdziesiątych XX wieku., jednak można je dostrzec już wcześniej. Ich
przestrzeganie ma umożliwić ludziom swobodne korzystanie z praw obu wcześniejszych
generacji. Należy zaliczyć do nich m.in.: prawo do pokoju, do demokracji, do rozwoju,
do wspólnego dziedzictwa, prawo do życia w czystym środowisku naturalnym, prawo
dostępu do informacji. Prawa czwartej generacji, są w trakcie wyodrębniania. Należą do nich
zwłaszcza prawa mniejszości seksualnych, np. prawo do małżeństwa, adopcja dzieci. Prawa
człowieka mają charakter dynamiczny, tzn. ich katalog i zakres podmiotów ochrony poszerza
się, zmienia się ich interpretacja, tworzone są nowe instrumenty zapewniające ich
przestrzeganie. Ewolucja ta uwzględnia: nowoczesne osiągnięcia naukowe i wynikające stąd
zagrożenia np. problemy ochrony danych osobowych, ingerencja w kod genetyczny
człowieka; a także potrzeby pewnych grup społecznych niedostatecznie wcześniej
respektowane, takich jak mniejszości narodowe i etniczne. Pojawienie się praw trzeciej i
czwartej generacji jest wyrazem procesów rozwoju cywilizacyjnego, zachodzących zjawisk
globalizacji i integracji oraz przewartościowań w świadomości postindustrialnych
społeczeństw. Równocześnie kształtuje się nowe pojęcie praw człowieka jako uprawnień
grupowych, a nie tylko tradycyjnie rozumianych, indywidualnych uprawnień jednostki. Prawa
człowieka obywatela są współcześnie chronione przez normy i instytucje systemu
światowego, regionalnego i krajowego. Początek współczesnego systemu ochrony praw
człowieka związany jest z podpisaniem, Karty Narodów Zjednoczonych 26 czerwca 1945 r.
Pierwszym kompletnym katalogiem praw człowieka była Powszechna deklaracja praw
człowieka, uchwalona 10 grudnia 1948 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych. W systemie ONZ utworzono instytucje stojące na straży ochrony praw
Człowieka. Należą do nich zwłaszcza działająca w ramach Rady Gospodarczo-Społecznej
ONZ Komisja Praw Człowieka; Podkomisja ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony
Mniejszości, Komisja ds. Statusu Kobiet. Ponadto rozwinęły się wyspecjalizowane systemy
międzynarodowej ochrony praw człowieka. Są to: system Międzynarodowego Czerwonego
Krzyża, system Międzynarodowej Organizacji Pracy, system UNESCO.W Polsce o
przestrzeganie praw człowieka dbają, także organizacje pozarządowe takie jak: Amnesty
International, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Kampania Przeciw Homofobii, Centrum
Praw Kobiet, Stowarzyszenie Nigdy Więcej, Stowarzyszenie Lambda i wiele innych. Państwa
konstytucyjne zastrzegają sobie sytuacje, w których przewidują możliwość ograniczenia lub
zawieszenia praw i wolności człowieka i obywatela. Możliwość zawieszenia praw w
nadzwyczajnych warunkach najczęściej jest stosowana w sytuacjach zagrożenia
bezpieczeństwa państwa i obywateli, jak np.: w wypadku zewnętrznej agresji, wojny, kryzysu
politycznego, ale także kataklizmu naturalnego, epidemii. Możliwość zawieszenia praw
została uwzględniona zarówno w umowach międzynarodowych, jak i w prawie
wewnętrznym.
Pomimo ustanowienia wielu aktów kodyfikacyjnych i konwencji oraz
związanych z tym mechanizmów kontrolnych w ramach ONZ, jak też w aspekcie
regionalnym, głównie w Europie, istniejący stan ich realizacji można uznać za
niewystarczający. W praktyce, żadne z państw nie realizuje praw człowieka we wszystkich
zakresach i dziedzinach. Z pewnością należy udoskonalić oraz podnieść skuteczność systemu
sankcji i kar za naruszenie praw człowieka oraz położyć nacisk na wczesne wykrywanie
zagrożeń i naruszeń praw człowieka.