Prawa człowieka

Prawa człowieka to pojęcie reprezentujące koncepcję, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z godności człowieka, które są niezbywalne (nie można się ich zrzec) i nienaruszalne (istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią regulowane). Państwu przypisuje się rolę instytucji, której zadaniem jest ochrona owych praw. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej bywa uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie.

Prawa te nazywane są także "absolutną koncepcją praw człowieka", istnieje też druga koncepcja, mówiąca, że prawa człowieka są relatywne, jest ona nazywana także prawami obywatelskimi.

PRAWA CZŁOWIEKA

a) Prawa osobiste:
Prawo do:
- życia
- rzetelnego sądu (patrz "gwarancje formalne" poniżej)
- decydowania o swoim życiu
- prawo jednego człowieka kończy sie tam gdzie zaczyna sie prawo innego człowieka
(zobacz też Art. 38 - 56 Konstytucji RP)

b) Prawa i wolności polityczne:
tzw. prawa negatywne - prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa ( zobacz też Art. 57 - 63 Konstytucji RP)

- prawo do obywatelstwa
- możliwość uczestniczenia w życiu publicznym
- czynne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach
- bierne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach
- wolność zrzeszania się
- prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji
- prawo do składania wniosków, petycji, skarg
- dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych
- równy dostęp do służby publicznej.

c) Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne:
1. tzw. prawa pozytywne - uprawnienia jednostki do świadczeń na jej rzecz - prawa socjalne

Prawo do: (zobacz też Art. 68, 75 Konstytucji RP)
- ochrony zdrowia
- nauki
- pracy
- odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej
- pomocy socjalnej (ogólnie)
- rozrywki (np. granie w piłkę nożną, pływanie)

2. Prawa ekonomiczne: (zobacz też Art. 64 Konstytucji RP)
- prawo do własności
- prawo dziedziczenia

3. Prawa solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru prawnego) - wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do samostanowienia

4. Prawa kulturalne: (zobacz też Art. 73 Konstytucji RP)
- wolność twórczości artystycznej
- badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników
- wolność korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania

Gwarancje
1. Materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych)
2. Formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki)

- prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd
- prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego
- prawo do skargi konstytucyjnej

HISTORIA PRAW CZŁOWIEKA
- 1792-1750 r. p.n.e. Kodeks Hammurabiego
- 1215 Magna Charta Libertatum - Wielka Karta Swobód wydana przez króla Anglii - "żaden wolny człowiek nie ma być pojmany ani uwięziony albo wyrzucony z posiadłości, albo proskrybowany, ani wygnany lub innym sposobem pognębiony; i ani sami na niego nie wyruszymy, ani nikogo innego przeciw niemu nie wyślemy, jak tylko na podstawie legalnego wyroku równych jemu albo na podstawie prawa ziemskiego (...)"
- teoria praw naturalnych jednostki Johna Locke'a
- rozwinięcie idei praw człowieka:
- 1628 Petition of Rights
- 1679 Habeas Corpus Act
- 1776 Bill of Rights w stanie Wirginia
- 1789 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
- konwencje genewskie
- od 1919 działalność Czerwonego Krzyża
- 1920-1946 działalność Ligi Narodów
- 10 grudnia 1948 przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
- 1966 Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka
- do 1989 powstało około 60 szczegółowych konwencji (m.in. o prawach dziecka)
- 1990 Dokument Kopenhaski - proklamuje demokrację parlamentarną (czyli ustrój najbardziej sprzyjający przestrzeganiu praw człowieka) jako jedyny dopuszczalny w Europie, był dziełem KBWE