Prawa i obowiązki człowieka w Konstytucji

W obecnie obowiązującej Konstytucji uchwalonej w 1997 r. zawarte zostały regulacje dotyczące praw i wolności człowieka wzorowane na rozwiązaniach istniejących w innych demokratycznych państwach, a mających swe źródło w klasycznych już koncepcjach w tym zakresie, mających swe pierwotne źródło przede wszystkim w osiągnięciach Rewolucji Francuskiej (bazujących na szkole prawa natury). W myśl tradycyjnej koncepcji prawa i wolności mogą zatem zostać podzielone na trzy zasadnicze kategorie. Pierwszą spośród nich stanowią prawa i wolności najbardziej podstawowe, to jest prawa osobiste, a wśród nich nietykalność osobista, wolność wyznania i sumienia, nienaruszalność mieszkania i korespondencji etc. Do drugiej kategorii zaliczamy prawa i wolności polityczne, które są pochodną idei demokracji i wśród których należy wymienić w szczególności prawa wyborcze, wolność zgromadzeń i zrzeszania się, wolność słowa etc. Trzecią, historycznie najmłodszą kategorię tworzą prawa o charakterze społeczno-ekonomicznym i kulturalnym. Opisany wyżej podział znalazł także odzwierciedlenie w redakcji przepisów polskiej ustawy zasadniczej. Zasady dotyczące praw i wolności, a także obowiązków zostały uregulowane w rozdziale drugim. Wyeksponowanie w ramach tego rozdziału praw i wolności człowieka i obywatela, które zostały przedstawione przed obowiązkami, wskazuje przy tym na założenia, na jakich oparta jest Konstytucja, a zatem na przyznanie pierwszoplanowej roli właśnie prawom i wolnościom. Stosownie do opisanego wyżej podziału uregulowane zostały kolejno: wolności i prawa osobiste, wolności i prawa polityczne oraz wolności i prawa ekonomiczne, socjalne kulturalne. W Konstytucji wskazano ponadto jakie środki ochrony praw i wolności przysługują obywatelom. Należy do nich między innymi możliwość wniesienia do Trybunału Konstytucyjnego skargi konstytucyjnej oraz zwrócenia się z wnioskiem do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Warto w tym miejscu pokreślić, że właśnie Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem, którego zadaniem jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji.
W Konstytucji opisane zostały także obowiązki obywatela. Należy do nich w szczególności obowiązek przestrzegania prawa, a także m.in. obowiązek ponoszenia ciężarów publicznych (płacenia podatków), obrony ojczyzny czy dbałości o jej środowisko naturalne.