Prawa i obowiązki obywatela w konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

Prawa i obowiązki obywatela w konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

Jednym z głównych zadań państwa jest zapewnienie wolności i praw człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa obywateli, wyraźnie sformułowanych w obowiązującej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku (art. 5). Wzorowane na rozwiązaniach istniejących w innych demokratycznych państwach
Wolnościom, prawą i obowiązkom człowieka i obywatela został poświęcony rozdział II konstytucji, tj 57 artykułów. Poza zasadami ogólnymi( zgrupowanymi w 8 artykułach Konstytucja zawiera 39 dalszych artykułów formułujących katalog praw i wolności.
Prawa i wolności objęte rozdziałem II ujęte są w trzech grupach: wolności i prawa osobiste, wolności i prawa polityczne, wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.
I tak wśród swobód osobistych Konstytucja wymienia następujące prawa i wolności:
1) prawo każdego człowieka do ochrony życia (bez odniesienia do drażliwej kwestii „życia poczętego” oraz kary śmierci);
2) zakaz stosowania tortur, okrutnemu i poniżającego traktowania lub karania, zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez zgody zainteresowanej osoby;
3) prawo do nietykalności osobistej i gwarancja bezpieczeństwa osobistego: a) zakaz bezprawnego pozbawienia wolności, zasada sądowej kontroli pozbawienia wolności, uprawnienia osoby pozbawionej wolności, b) zasada nullum crimen sine lege i domniemania niewinności;
4) prawo do obrony i obrońcy z wyboru lub z urzędu;
5) prawo do rzetelnego sądu- niezależnego, bezstronnego i nie zawisłego, działającego bez nieuzasadnionej zwłoki, jawnie; zasada, że orzekanie w I instancji każda ze stron może zaskarżyć;
6)prawo do ochrony prywatności, w tym: tajemnica korespondencji, nienaruszalność mieszkania, których ograniczenia mogą nastąpić tylko z przyczyn i na warunkach określonych ustawą: prawo każdego do zachowania w tajemnicy informacji dotyczących jego osoby, wskazanie granic zbierania przez władze publiczne informacji o obywatelach oraz zasada ustawowego określenia zasad i trybu gromadzenia informacji;
7) wolność wyboru miejsca pobytu i zamieszkania oraz wjazdu i powrotu do kraju;
8) wolność sumienia i religii;
9) wolność komunikowania się tzn. wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji oraz wyrażania swoich poglądów, zakaz koncesjonowania wydawnictw i zakaz cenzury prewencyjnej;
10) wolność twórczości artystycznej i badań naukowych, wolność nauczania;
11) zakaz ekstradycji obywateli polskich oraz osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia siły;
12) prawo azylu.
Jako wolności i prawa polityczne Konstytucja uznaje:
1) wolność zgromadzeń;
2) wolność zrzeszania się
3) prawo do uczestnictwa w życiu publicznym: a) prawo wyborcze, b) prawo obywateli do dostępu do służby publicznej na zasadach równości; c) prawo do informacji o działalności władz i instytucji publicznych, d) prawo inicjatywy ustawodawczej;
4) prawo składania petycji, wniosków oraz skarg zbiorowych i indywidualnych do organów publicznych.
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne to:
1) prawo do ochrony własności i prawo dziedziczenia;
2) swoboda działalności gospodarczej;
3) wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, zakaz pracy przymusowej, obowiązek prowadzenia przez państwo polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia, zasada ochrony pracy przez państwo i jego nadzoru nad warunkami jej wykonywania, ustawowe określenie minimalnego wynagrodzenia;
4) prawo do ochrony warunków pracy oraz ustawowego określenia dni wolnych od pracy, płatnego urlopu, maksymalnych norm czasu pracy;
5) prawo do nauki: bezpłatne nauczanie w szkołach publicznych z możliwością ustawowego wprowadzenia opłat za naukę w publicznych szkołach wyższych, wolność nauczania i tworzenia szkół niepublicznych, autonomia wyższych uczelni;
6) prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy- w zakresie i formach określonych przez ustawy;
7) prawo do opieki zdrowotnej świadczonej przez publiczną służbę zdrowia- na zasadach określonych ustawą: obowiązek władz publicznych zapewnienie opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom w podeszłym wieku i niepełnosprawnych;
8) obowiązek państwa zapewnienia prawnej ochrony rodziny i praw dziecka;
9) obowiązek państwa tworzenie warunków bezpieczeństwa ekologicznego i obowiązek ochrony środowiska przez władze publiczne;
10) obowiązek władz publicznych prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli;
11) obowiązek władz publicznych ochrony, w zakresie określonym ustawami, konsumentów, użytkowników i najemców przez praktyki zagrażającymi ich zdrowiu i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
W polskiej ustawie zasadniczej obowiązki jednostki znajdują się w jednym rozdziale z prawami i wolnościami. Konstytucyjny katalog obejmuje 6 obowiązków, zaliczamy do nich wierność Rzeczypospolitej Polskiej i troski o dobro wspólne oraz dbałość o stan środowiska, przestrzeganie prawa RP (art. 83), ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych tj. podatków (art. 84), obrona RP (art. 85).
W Konstytucji wskazano ponadto jakie środki ochrony praw i wolności przysługują obywatelom. Gwarancje ochrony praw i wolności człowieka w Polsce zapewniają powołane między innymi w tym celu instytucje państwowe, takie jak: sądy powszechne, Naczelny Sąd Administracyjny, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacje pozarządowe.
Sądy powszechne rozpatrują sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, gospodarczego i prawa pracy. Każdy obywatel ma prawo wnieść wniosek o wszczęcie postępowania sądowego w razie naruszenia jego praw.
Naczelny Sąd Administracyjny rozpatruje skargi na decyzje administracyjne. Jest jedną z najważniejszych instytucji gwarantujących przestrzeganie praw człowieka. Zapewnia obywatelom ochronę przed potencjalną samowolą urzędów państwowych i organów samorządu terytorialnego.

Podstawowym zadaniem Trybunału jest między innymi badanie zgodności z konstytucją ustaw i umów międzynarodowych oraz przepisów prawa wydawanych przez organy państwowe. Prawo do złożenia skargi konstytucyjnej ma, każdy obywatel RP.
Przestrzeganie praw człowieka gwarantują ratyfikowane przez Polskę dokumenty międzynarodowe oraz działające zgodnie z ich literą instytucje: Komitet Praw Człowieka w Genewie, Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.
Warto w tym miejscu pokreślić, że właśnie Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem, którego zadaniem jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji. Każdy obywatel ma prawo skierować skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich


Bibliografia:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
2. W. Skrzydło, Polskie prawo konstytucyjne