Antyk

Mit - jest powieścią, w której występują bohaterowie i bogowie, z elementami fantastyki, opowiadaniem poznawczym, utwór narracyjny, który służył kiedyś do oswojenia świata.
1) O czym się mówi w mitach?
- przedstawione są losy, życie i władza bogów;
- przedstawiony jest wpływ bogów na ludzi;
- wyjaśniają pochodzenie człowieka;
- dają, nam rady naaki yszłość;
- przedstawiają w jsztasposób czczono bogów;
- mówią o powstaniu świata;
- przedstawiają historię różnych rodów.

mity kosmologiczne - o stworzeniu świata;
mity teogoniczne - o życiu bogów;
mity antropogeniczne - o człowieku;
mity genealogiczne - o rodach;
archetyp - (praobraz) pierwszy zapis ludzkich reakcji, dążeń, zachowań, marzeń, pragnień;
topos - stały motyw, obraz wykorzystywany wielokrotnie w literaturze, sztuce poszczególnych epok;

2) O narodzinach świata i człowieka w mitologii i Biblii.
Mitologia
- świat powstaje z Chaosu;
- rządzą bogowie;
- politeizm (wielobóstwo);
- człowiek jest słaby, bezbronny (bogowie są doskonali);
- bogowie powstawali ze światem;
- występuje podział na mity;
- człowiek został ulepiony z gliny;
- występowanie nieba i piekła.
Biblia
- Bóg stwarza świat;
- Bóg daje człowiekowi władzę nad światem;
- monoteizm (jeden bóg);
- człowiek jest stworzeniem najdoskonalszym;
- bóg był przed światem;
- występuje podział na księgi;
- Bóg stwarza człowieka na swoje podobieństwo;
- występowanie nieba i piekła.

3) Literatura grecka.
a) Homer - pochodził z Chios, żył na przełomie IX/VIII w. p.n.e. Rozpoczął epokę literacką. Iliada powstała ok. 800 r. p.n.e., a Odyseja ok. 750 r. p.n.e. „Iliada" jest utworem opartym na micie o wojnie trojańskiej i dotyczy wydarzeń z ostatniego roku wojny. „Iliada" ma cechy eposu.
- przedstawia losy bohaterów na tle przełomowych wydarzeń (historycznych) ważnych dla danego bohatera;
- inwokacja - wstęp, wprowadzenie - jest bezpośrednim zwrotem (do Muzy) z prośbą o natchnienie w pisaniu,
przedstawione jest o czym będzie „Iliada";
- występuje opis retardacyjny (bardzo dokładny opis), który opóźnia akcję i nie ma wpływu na akcję (najczęściej
dotyczy codziennego życia);
- zestawienie scen statycznych (rozmowy, narady) i dynamicznych (walki, pojedynki - sceny batalistyczne);
- stałe powtarzające się epitety;
- porównanie homeryckie - jest długie i przedstawia jakąś scenę;
- liczba ksiąg w eposie musi być podzielna przez 6;
- narrator jest wszechwiedzący i wszechobecny, ale jest też zdystansowany i obiektywny (bo nie jest bohaterem);

4) Bohaterowie spod Troi są wyolbrzymieni - są herosami, a nawet półbogami (Achilles - syn bogini Tetydy). Obok nich występują bogowie, którzy rządzą światem, decydują o losach ludzi, ale biorą udział w bitwie i jak ludzie odnoszą w niej rany.
heksametr - wiersz bohaterski, związany ze zjawiskiem iloczasu (występowania głosek długich i krótkich; - głoski krótkie, _ _ - głoski długie; 2 krótkie = 1 długa). Heksametr zbudowany jest z Daktyli ( _’ ) i Spondeli
( _ ‘ _ ) - akcent w nich pada na pierwsza sylabę; Zestawienie 6 zestrojów akcentowych (inaczej stóp).
_ ‘ _ ‘_ _’_ _’ _’ _’_ - wers
5) Odyseja.
Utwór, który powstał gdy autor był bardzo dojrzały. Uzupełnia on „Iliadę", dotyczy dzacy w Odyseusza po zdobyciu Troi. Jest ona utworem bardziej baśniowym. Występuje w niej motyw wędrówki (topos).
retrospekcja - (jest to jedna z cech Odysei) cofnięcie się w przeszłość, przedstawienie wydarzeń z przeszłości.

6) Liryka starożytnej Grecji.
a) Tyrteusz (Tyrtajos) - żył w VII w. p.n.e., twórca utworów patriotycznych, związany ze Spartą. (poezja tyrtejska -
patriotyczna, np. „Bagnet na broń" Broniewskiego). Napisał:
„Rzecz to piękna..."
Autor zachęca do walki za ojczyznę i uważa, że hańbą jest, jak ktoś ucieknie z pola walki, taki człowiek będzie biedny, bo straci swój dobytek, ale nie będzie budził współczucia, zniweczy przyszłość swojej rodziny, dzieci i nigdy nie zazna spokojnego życia. Ale jeśli ktoś umrze za ojczyznę będzie szanowany, umrze z honorem.
b) Safona z Lezbos - pierwsza kobieta w literaturze starożytnej. Pochodziła z arystokratycznej rodziny, pisała zazwyczaj utwory pożegnalne, zwracała uwagę na stronę emocjonalną. Napisała:

„Pogarda dla nie znającej poezji"
Autorka uważa, że jak ktoś nie pisał poezji to nie wpisał się w karty historii i nikt go nie będzie wspominać, ani w ogóle znać. Autorka uważa się za lepszą, bo po niej coś zostanie, bo ona pisała poezje.

„Zazdrość"
Mężczyzna siada na przeciw dziewczyny, a druga dziewczyna z zazdrością im się przygląda. Jest ona zazdrosna za kobietę. Boi się, że ją straci. Ta zazdrość jest przesadna, chorobliwa, obsesyjna. Jest ona przedstawiona za pomocą reakcji, zachowań. Ta druga kobieta aż drży i cierpi z zazdrości.
Ten utwór składa się z 4 zwrotek, a każda zwrotka z 4 strof, które mają kolejno 11, 11, 11, 5 sylab (strofa soficka).
c) Anakreont - piewca (taki co opisuje) biesiady, zabawy. Pisał najczęściej krótkie utwory o tematyce biesiadnej
(tzw. anakreontyki). Napisał: „Słodki bój" i „Piosenka".
d) Symonides - zwraca uwagę na trwanie, przemijanie, akcentuje niepewność losu - autor trenów, smutnych
utworów (łza symonidowa - opisywanie żalu).

7) Liryka grecka:
a) liryka (śpiewana):
- monodie (solowe);
- pieśni chóralne (chóralne);
b) melika:
- skierowana do bogów:
- hymn (pieśń pochwalna);
- prozodion (pieśń procesyjna);
- pean (okrzyk na cześć Apollina);
- dyturamb (okrzyk na cześć Dionozosa);
- skierowana do ludzi:
- skolion (pieśń biesiadna);
- erotikon (pieśń miłosna);
- epithalamion (pieśń weselna);
- tren (pieśń żałobna).

8) Teatr grecki.
Teatr znajdował się wśród pagórków tak, aby wszyscy widzowie mogli wszystko zobaczyć i usłyszeć. Na środku teatru znajdowała się „orchestra", na której znajdował się chór w składzie do piętnastu osób. Chór ten śpiewał lub opowiadał o wydarzeniach mających miejsce na proscenium. Za orchestrą znajdowała się scena zwana „proscenium", na której grali aktorzy w składzie 3 mężczyzn, ponieważ kobiety nigdy nie były, ani aktorami, ani chórem. Aktorzy nosili maski, które działały jak tuby. Byli podwyższani i nosili kolorowe stroje, by można było ich łatwo zobaczyć. Za proscenium znajdowała się „scene", tzn. taka ściana, dzięki której głosy aktorów się odbijały i rozchodziły na całą widownię. Chór i aktorzy wchodzili na swoje miejsca „paradosem" (takim przejściem). W teatrze wystawiano tragedie, komedie i dramaty satyrowe.

9)
Dionozja miejska - święto obchodzone 1 raz w roku - dała początek tragedii - odbywała się na przełomie marca i kwietnia.
Dionozja wiejska - święto obchodzone 3 razy w roku - dały początek komedii - odbywały się na jesieni, w styczniu i pod koniec lutego.

10)
Dramat grecki powstał z dyktyrambu (pieśni na cześć Dionizosa). Dyktyramby pierwotnie śpiewali ludzie przebrani w kozie skóry (chór kozłów, byli to satyrzy). Rozkwit tragedii datuje się na V w. p.n.e. w Atenach. Tytułami były imiona sławnych bohaterów.
a) Pizystrat - zmienia Dionizje wielkie w święto narodowe.
Z pieśni kozłów powstaje tragedia, wyodrębnia się z chóru pierwszy aktor, który prowadzi dialog (Koryfeusz), zaczyna kształtować się dialog, do chóru kozłów stopniowo wprowadza się osoby związane z tematyką utworu. W czasie tych świąt dionizyjskich zaczęto rozgrywać konkursy, gdzie walczyło o nagrody 3 ludzi (najlepszą sztukę wybierało 5 jurorów). Ci 3 ludzie wystawiali tetralogię (trylogię - 3 tragedie i dramat satyrowy).
b) Tespis - uważano go za pierwszego twórcę tragedii, on wprowadził koryfeusza, wprowadzane zostają maski, role kobiece grane przez mężczyzn, różne tematyki (także historyczne).
c) Ajschyllos - wprowadza drugiego aktora (ogranicza chór i na pierwszy plan wprowadza dialog), wprowadził dekorację i tetralogię; jego utwory to: „Błagalnice", „Persowie", „Siedmiu przeciw Tebom", „Trylogia Oresteja" - losy Orestesa: „Agamemnon", „Ofiarnice", „Eumenidy".
d) Sofokles - wprowadza 3 aktora (mówiącego), zwiększa skład chóru i wprowadza innowację, zrezygnował z trylogii (3 tragedii nie związanych ze sobą), nie był aktorem, napisał ok. 120 sztuk (połowa przyniosła mu sukces i nie dostał nigdy mniejszej nagrody niż 2 miejsce), 7 tragedii przetrwało do dzisiaj: „Ajas", „Antygona", Król Edyp", „Trachimki", „Filoktet", „Edyp w kolonos", Elektra".
e) Eurypides - na 90 sztuk uzyskał 5 zwycięstw, rozwinął akcję i jeszcze bardziej ograniczył rolę chóru, wprowadził rozwiązanie „Deus ex machina" (Bóg z maszyny - sztuczne rozwiązanie), jego utwory to: „Błyskawice", „Medea", „Orestes", „Trojanki", „Elektra".

11) Antygona.
Sofokles odwołuje się do mitu o Labdachidach.

Racje Antygony:
- kochała brata, kierowała się uczuciami, połączona z nim była więzami krwi, miłością siostrzaną;
- była posłuszna prawu boskiemu (prawo niepisane), bo jest ono odwieczne;
- tak ważne jest dla niej rodzeństwo, że oddałaby za brata życie;

Racje Kreona:
- była władcą i zwolennikiem prawa pisanego;
- był nieustępliwy i nieugięty, dla niego najważniejszy było państwo i naród;
- uważał Polonika za zdrajcę;
- nie bał się kary boskiej;
- chciał ukarać zdrajcę, by dać przykład innym;
- uważał, że jak ktoś rządzi państwem, a nie postępuje właściwie, jest uważany za tchórza;
- postępował zgodnie ze swoim sumieniem;
- chronił swój autorytet;
- nie mógł zmienić zdania, bo ludzie mogliby pomyśleć, że robi to dlatego, że Antygona jest jego rodziną (córką siostry) i mogłoby dojść do buntu ze strony poddanych;

12) Tragedia.
Schemat budowy tragedii:
prologos -
prodos - wejście chóru (pieśń);
exodos - wyjście chóru (pieśń);
episodion - wypowiedzi aktorów (monolog, dialog);
stasit) - - pieśni chóru - komentarz;
kommos - (famenodzi episodion

konflikt tragiczny - istnienie dwóch równorzędnych racji (przeciwstawnych);
ironia tragiczna - „nieświadome zbłądzenie bohatera", bohater nie wie, że postępuje źle i doprowadza do tragedii;
katarzis - „ „ miało wpływać na uczucia widza (litość, trwoga) doświadczając tych uczuć ma się z nich oczyścić;
zgodność zasad trzech jedności - zgodność czasu (max 24h), miejsca (w jednym miejscu), akcji (jednowątkowa);

- obecność trzech aktorów;
- maski noszone przez aktorów;
- brak scen zbiorowych;
- obecność chóru;
- bohater - arystokrata i jego imię najczęściej znajdowało się w tytule sztuki;
- przestrzegana zasada d e c o r u m (odpowiedni styl i treść), sprawy poważne - ton wysoki, sprawy błahe – ton średni i niski;

13) Filozofia starożytnej Grecji.
Filozofia - umiłowanie wiedzy;
Przedstawiciele filozofii greckiej:
a) Platon - idealista, wykładał teorię poznania, co jest prawdą a co fałszem, Jego zdaniem tylko idee są niezmienne i trwałe. Jego uczniem był Arytoteles.
b) Antystenes - cynik, uważał że dobro można osiągnąć tylko, gdy wyrzeczemy się dóbr materialnych. Jego uczniem był Diogenes.
c) Seneka - autor dzieł etycznych i lirycznych, tragedii wzorowanych na literaturze greckiej. Był stoikiem – trzeba panować nad sobą i zachowywać zawsze spokój, trzeba żyć w sposób pożyteczny.
d) Marek Aureliusz - cesarz rzymski, lubił spokojne życie, poświęcone lekturze i pisaniu, rządził niechętnie, też był stoikiem.