Kanada

Położenie: państwo leżące na kontynencie Ameryki Północnej,
Obejmujące także liczne wyspy, w tym m.in.
Archipelag Arktyczny
(1 300 000 km2)i Nową Fundlandię
Powierzchnia: 9 958 319 km2
Stolica: Ottawa
Główne miasta: Montreal, Toronto, Calgary, Vancouver,
Winnipeg, Hamilton, Edmont
Ludność: 29 121 000; przyrost naturalny 1,3%
Gęstość zaludnienia: 2,9 osoby na km2
Średnia długość życia: 77 lat (mężczyźni 75, kobiety 82)
Język: angielski, francuski
Analfabetyzm: poniżej 5%
Religie: katolicyzm, anglikanizm, United Church,
prezbiterianizm, luteranizm
PKB: 19 570 USD na jednego mieszkańca
Waluta: dolar kanadyjski (kan.$)
Głowa państwa: królowa brytyjska Elżbieta II
reprezentowana przez generalnego gubernatora
Szef rządu: Jean Chretien od 1993r
Ustrój polityczny: federacyjne państwo parlamentarne,
monarchia konstytucyjna, członek
brytyjskiej Wspólnoty Narodów
Partie polityczne: Partia liberalna, Bloc Quèbècois(separatyści),
Reform Party(konserwatyści),
Nowa Partia Demokratyczna(socjal- demokraci)
Produkty eksportowe: samochody, maszyny i urządzenia, drewno, papier i tektura(III miejsce światowej produkcji), zboże, rudy metali, ropa naftowa, gaz ziemny, mięso


Warunki naturalne: terytorium kraju obejmuje prawie całą północną część Ameryki Północnej aż po archipelagi podbiegunowe. Kanada, jak zapisano w jej godle, rozciąga się od morza do morza („A mari usque ad mare”)- od Oceanu Atlantyckiego na wschodzie po Ocean Spokojny na zachodzie. Środek kraju zajmuje tarcza kanadyjska (zwana także laurentyńską), zbudowana ze skał prekambryjskich (magmowych i metamorficznych), wygładzonych w epoce lodowcowej przez lodowce. Obecnie na tych rozległych terenach rosną lasy. Na wschodzie między Appalachami a tarczą kanadyjską ciągną się niziny nad Rzeką Świętego Wawrzyńca (dł. 1200 km), płynącą w kierunku północno- wschodnim. Rzeka ta (uchodzi do atlantyckiej Zatoki Świętego Wawrzyńca) jest wielkim i ważnym szlakiem komunikacyjnym: łączy Wielkie Jeziora z Oceanem Atlantyckim. Oprócz Rzeki Świętego Wawrzyńca do największych należą: Mackenzie, Saskatchewan, Frazer i Jukon. Na zachodzie aż do podnóży Kordylierów rozciągają się wielkie równiny z preriami, czyli ogromnymi trawiastymi stepami o płaskim lub falistym kształtowaniu terenu. Znajduje się tu jeden z największych na świecie regionów uprawy zbóż. Wzdłuż wybrzeża Pacyfiku biegną Kordyliery z najwyższym szczytem Kanady- Loganem (6050 n.p.m.), składające się z kilku łańcuchów, wchodzących w skład systemów Gór Nadbrzeżnych i Gór Skalistych. Na terenie Kanady są liczne jeziora polodowcowe, m.in. Ontario, Erie, Wielkie Niedźwiedzie, Wielkie niewolnicze, Winnipeg.

Historia


Pierwsi mieszkańcy Kanady przywędrowali ponad 20 tys. lat temu z Azji lądowym przesmykiem, który znajdował się w miejscu dzisiejszej Cieśniny Beringa. Rdzennymi mieszkańcami tego kraju są Indianie, a na północy Eskimosi. Żeglarze europejscy przybijali do wschodniego wybrzeża jeszcze przed odkryciem Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. W 1497r zajął je w imieniu Anglii Giovanni Caboto ( Włoch w służbie angielskiej), który odkrył wyspę Cape Breton ( New Scotland) i Labrador. W 1534 r. do Zatoki Świętego Wawrzyńca dotarł Francuz Jacques Cartier, uważany za odkrywcę Kanady. W XVII w. pojawiają się już liczni misjonarze i podróżnicy francuscy, którzy zakładają pierwsze osady koncentrujące się wokół Rzeki Świętego Wawrzyńca. Anglicy osiedlają się na wschodnim wybrzeżu kontynentu. Narastający konflikty interesów między Francją a Anglią doprowadził do klęski Francji w 1763 r. W 1774 r. podpisano tzw. Akt z Quebec, który gwarantował ludności francuskiej pewne przywileje (pod rządami brytyjskimi zachowane zostało prawo francuskie i równouprawnienie katolicyzmu). Do połowy XIX w. przybyło z Anglii, głównie z Irlandii, około 800 tysięcy osób. Francuzi znaleźli się w mniejszości i bojąc się wynarodowienia, wzniecili powstanie w Quebecu 1837 roku, krwawo stłumione przez Anglików. W 1863 r. na mocy Aktu Brytyjskiej Ameryki Północnej zjednoczono większość posiadłości brytyjskich w Ameryce Północnej, tworząc Dominium Kanady. Dołączył do niego później kolejne prowincje, a jako ostatnia (w 1949r.)- dziesiąta- Nowa Fundlandia. W 1885 r. ukończono budowę kolei trans kanadyjskiej, co przyśpieszyło kolonizację zachodnich obszarów Kanady. Od XIX w. datuje się szybki rozwój gospodarczy kraju. Podczas I wojny światowej, podobnie jak i podczas II wojny, wojska kanadyjskie walczyły na terenie Europy przeciwko Niemcom. W 1926 r. Kanada wraz z innymi dominiami brytyjskimi uzyskała niepodległość. Po II wojnie została członkiem NATO. Na początku XX w. do Kanady przybyło około 2 milionów emigrantów, głównie z Europy Środkowej, w tym z Polski. Pierwsi Polacy pojawili się w tym kraju po upadku powstania listopadowego, a potem styczniowego. Około 60 tysięcy przybyło w latach 1890- 1914 (emigracja zarobkowa), a w dwudziestoleciu międzywojennym ponad 170 tysięcy. Okres po II wojnie światowej także sprzyjał polskiej emigracji, a z czasów nam bliższych, po 1981 r. – nowej emigracji politycznej.

Kultura i sztuka



W okresie przed kolonizacyjnym rozwijała się sztuka Indian i Eskimosów. Francuzi i Anglicy przynieśli ze sobą wzory europejskie. W XVII i XVIII w. dominowały wpływy francuskie. W drugiej połowie XVIII w. i w XIX w. w klasycystycznej architekturze kanadyjskiej nasilają się wpływy angielskie, a w architekturze nowoczesnej- amerykańskie. W XX w. zaznaczyły się dążenia do stworzenia nurtu narodowego w sztuce. Literatura Kanady jest dwujęzyczna- angielska i francuska. Najbardziej znaną pisarką kanadyjską na świecie jest Lucy Maud Montgomery, autorka cyklu książek dla młodzieży o Ani z Zielonego Wzgórza.




Atrakcyjne miejsca:
parki narodowe Wood Buffalo, Jasper i Banff. Zabytki: szpital i klasztor Świętej Urszuli w Quebecu ( XVII w.), klasztor St Sulpice (XVII w.), liczne kościoły dziewiętnastowieczne i budowle świeckie w Montrealu, neogotycki parlament w Ottawie National Gallery of Canada z ekspozycją sztuki europejskiej i kanadyjskiej oraz rzemiosła artystycznego; w Toronto- Art. Gallery of Ontario eksponująca m.in. malarstwo francuskich impresjonistów.



Klimat:
umiarkowany na południu kraju, okołobiegunowy (polarny i subpolarny) na północy, w środku kraju- kontynentalny suchy. Na wybrzeżu wschodnim zaznacza się wpływ zimnego prądu Labradorskiego, na wybrzeżu zachodnim- ciepłego prądu Alaski. Największe opady występują na zachodnich stokach Kordylierów, najmniejsze w środkowej części kraju. Na północy i na północnym zachodzie w zimie wieją bardzo silne wiatry, które w połączeniu z obfitymi opadami śniegu powodują zamiecie śnieżne. Na trzech piątych powierzchni Kanady utrzymuje się wieczna zmarzlina (Jukon, Terytoria Północno- Zachodnie, północny Quebec).



Fauna i flora: najchłodniejsze obszary Archipelagu Arktycznego pokrywają lodowce lub skąpa roślinność pustyni polarnej. Od wybrzeży Nowej Fundlandii, przez półwysep Lablador, po terytorium Jukonu rozciąga się strefa borealnych (północnych) borów szpilkowych tajgi kanadyjskiej, w której rosną m.in. świerk, jodła balsamiczna, sosna i modrzew. W dolinie Rzeki Świętego Wawrzyńca i w regionie Wielkich Jezior rosną lasy liściaste i mieszane, z charakterystycznym klonem cukrowym (którego liść jest elementem flagi narodowej), choiną kanadyjską, bukiem amerykańskim i dębami. Wielkie Równiny to obszar naturalnych prerii. Góry skaliste porastają bujne lasy szpilkowe. Na wybrzeżu Oceanu Spokojnego rozciągają się wielkie lasy z żywotnikiem olbrzymim i jedlicą zieloną. Jedna trzecia powierzchni kraju jest zalesiona.